حقایق کاخ سروستان؛ بازمانده‌ای از عصر ساسانیان

کاخ یا قصر به محل اقامت خانواده سلطنتی، مقامات عالی رتبه و اشراف در دوره ساسانی گفته می‌شد. گاهی به بناها، ساختمان‌ها و سازه‌های بزرگ دیگر نیز کاخ گفته می‌شد. این کاخ‌ها صحنه‌هایی از قدرت نمایی و شکوه و عظمت حکومت‌ ساسانی را به تصویر می‌کشند که از گذشته به ما ارث رسیده‌اند. در طرح معماری این کاخ‌ها تلاش می‌شد فضاها با نمای ساختمان جفت یا قرینه باشند. کاخ ساسانی سروستان در استان فارس در ۹ کیلومتری شهر سروستان در محله تزنگ قرار گرفته است. این کاخ که از جاهای دیدنی استان فارس محسوب می‌شود، کاخی ساسانی است که در زمان بهرام پنجم یا بهرام گور و توسط مهرنرسی وزیر معروف وی ساخته شده است. این کاخ بخشی از میراث تمدنی و معماری پرعظمت ساسانی است که از اهمیت بسیاری برخوردار است. این بنا و کاخ ارزشمند از لحاظ معماری شباهت بسیار زیادی به کاخ اردشیر در فیروزآباد دارد. با این توضیح، به سراغ حقایق کاخ ساسانی سروستان می‌رویم.

۱- کاخ سروستان در استان فارس و در شهرستان سروستان قرار گرفته است.

۲- مساحت این مجموعه کاخ در حدود ۲۵ هکتار است.

۳- کاخ سروستان متعلق به دوره ساسانیان است و در زمان بهرام پنجم معروف به بهرام گور ساخته شده است.

۴- کاخ سروستان به دستور بهرام پنجم و به‌وسیله مهرنرسی وزیر معروف وی ساخته شد.

۵- کاخ سروستان یکی از باشکوه‌ترین کاخ‌های برجای مانده از دوره ساسانیان است.

۶- مصالح به کار رفته در کاخ ساسانی سروستان از سنگ و گچ است.

۷- کاخ سروستان شامل یک ایوان و گنبدی در مرکز حیاط است.

۸- این کاخ نسبت به بناهای دیگر این دوره از معماری و پلان پیچیده و کامل‌تری برخوردار است.

۹- کاخ سروستان دارای ایوانی مربع شکل است که ۱۳ متر طول و عرض و ۱۸متر ارتفاع دارد.

۱۰- کاخ ساسانی سروستان در مرکز و حیاط دارای گنبد است.

۱۱- کاخ سروستان شباهت بسیاری به کاخ‌ اردشیر در فیروزآباد دارد. این کاخ کوچک‌تر از کاخ فیروزآباد است و طاق‌های آن با آجر زده شده‌اند.

۱۲- کاخ سروستان از نظر ابعاد و مساحت یک چهارم کاخ فیروزآباد است و به نظر می‌رسد تنها یک تالار پذیرایی بوده است.

۱۳- آندره گدار معتقد است که کاخ سروستان از کاخ فیروزآباد بهتر حفظ و نگهداری شده است.

۱۴- طرح کاخ سروستان از کاخ فیروزآباد پیچیده‌تر و از نظر اصول فنی کامل‌تر است.

۱۵- در طاق‌ها و گنبدهای کاخ سروستان مهارت و ریزه‌کاری‌های بیشتری به کار رفته است.

‍۱۶- بنای کاخ سروستان در ضلع جنوبی قرار گرفته که دو ایوان کوچک‌تر در دو طرف ایوان اصلی آن قرار گرفته است.

۱۷- ایوان اصلی کاخ سروستان به تالار اصلی و پس از آن به چهار حیاط متصل می‌شود.

۱۸- دیوار جنوبی تالار مرکزی به ایوان جانبی خارجی راه می‌یابد. ایوانی که در سمت شمال کاخ قرار گرفته است به‌وسیله چند پله به بیرون کاخ مربوط می‌شود.

۱۹- در دو طرف بنا دو اتاق باریک با طاق گهواره‌ای قرار دارد که مقابل هم قرار نگرفته‌اند. گنبد بنا نیز فیلپوش (به یکی از روش‌های گوشه‌سازی برای تغییر مقطع چهارگوش به گرد برای ساخت طاق یا گنبد روی دیوار گفته می‌شود) شده است.

۲۰- در کاخ سروستان برای تقویت گنبدهای مدور از گوشواره استفاده شده است.

۲۱- نقشه کاخ سروستان به‌طور خاص، شیوه‌ای بسیار بدیع و جالب از معماری ساسانی را به نمایش می‌گذارند.

۲۲- پژوهشگران معماری ساسانی، بنای کاخ را با توجه به تکنیک پیشرفته‌تر در طرحی کلی جزییات بنا، آن را متعلق به اواخر دوره ساسانی تشخیص داده‌اند.

۲۳- ابن خردادبه در کتاب مسالک و ممالک خود که یک مبحث جغرافیایی را در برمی گیرد از سروستان به‌عنوان یکی از قصبات استخر نام برده و از بنایی با سنگ و گچ یاد می‌کند که مشتمل بر تالاری ستون‌دار، چند ایوان، اتاق‌ها و راهروهای متعدد است.

۲۴-اولین کسی که به تحقیق روی کتخ سروستان پرداخت اوزلی بود.

۲۵- در سال ۱۸۱۰ فلاندن و سکت نیز از کاخ سروستان دیدن کردند. فلاندن بنا را دارای شباهت بسیار به چهارطاقی تشخیص داده و آن را آتشگاهی مربوط به دوره ساسانی دانست.

۲۶- مادام دیولافوا در سال ۱۸۸۰ کاخ سروستان را مورد مشاهده قرار داد و به نتایج پیشینیان دست یافت و نتوانست نکته جدیدی بر آن‌ها اضافه کند.

۲۷- دیولافوا بنای کاخ سروستان را متعلق به اواخر امپراتوری هخامنشی یا دوره سلوکی می‌دانست و تنها فلاندن بود که آن را یک کاخ ساسانی تشخیص داد.

۲۸- هرتسفلد در سال ۱۹۱۰ بنای کاخ سروستان را به دوره پادشاهی بهرام پنجم در سال ۴۲۰ پیش از میلاد رساند و برای اثبات ادعای خود به تاریخ طبری استناد کرد.

۲۹- نظریات بسیاری در مورد کاخ سروستان داده شد. برخی پژوهشگران بنا را کاخ شاهی، برخی آتشکده و برخی دیگر استراحتگاه یا شکارگاه سلطنتی دانستند.

۳۰- اکثر محققان و پژوهشگران داخلی و خارجی این اثر را مربوط به دوره ساسانی و سلطنت بهرام پنجم دانستند.

۳۱- کاخ سروستان از یادگارهای به‌جای مانده از دوره ساسانی است که علاقه‌مندان به معماری باستانی می‌توانند از آن دیدن کنند.

۳۲- بهتر است بدانید بهترین مکان برای بازدید از کاخ سروستان فصل بهار است.

۳۳- نکته‌ای که بهتر است بدانید این است که در محل کاخ سروستان هیچ تابلویی برای توضیحات تاریخی و معماری مربوط به کاخ نصب نشده است.

۳۴- جالب است بدانید کاخ سروستان را اهالی سروستان کاخ ساسان هم می‌گویند. به‌علت عدم وجود راهنما در محوطه کاخ، بهتر است پیش از بازدید از کاخ مطالعه‌ای در مورد آن داشته باشید که بهتر بتوانید از دیدن کاخ لذت ببرید.

۳۵- به علاقه‌مندان به بازدید از کاخ سروستان پیشنهاد می‌شود که علاوه بر کاخ، از آسمان پر ستاره شب و سکوت آرامش بخش آن دیدن کنند.

۳۶- بدون شک تلفیق هنر، معماری و زیبایی در شب، در کنار سکوت آرامش بخش و رویایی آن، لذت بازدید اثر تاریخی را دوچندان کرده و بازدیدی خاطره‌انگیز را ایجاد خواهد کرد.

۳۷- استان فارس به‌دلیل پایتخت بودن در دوره ساسانی، علاوه بر کاخ سروستان، آثار باستانی بسیار دیگری در دل خود جای داده است.

زهرا  آذرنیوش ـ کجارو