صنعت دانش بنیان چیست؟

دانش بنیان بودن به چه معناست؟

این روزها در فضای اقتصاد کشور بحث دانش بنیان داغ شده است، به خصوص با تمرکز مجلس شورای اسلامی بر روی تصویب طرح جهش تولید دانش بنیان و مطرح شدن این مسئله در سطح کلان کشور. فعالان اقتصادی متعدد از صنایع مختلف با اطلاع از تسهیلات و برنامه های حمایتی که در این حوزه ارائه می شود، به سمت این حوزه جذب شده اند.
اما آنچه که در این خصوص اهمیت می یابد، اشراف بیشتر فعالان اقتصادی بر حوزه دانش بنیان و تعاریفی است که در این زمینه ارائه می شود.
اقتصاد دانش بنیان یکی از ساختارهای اقتصادی است که در دوران پسا صنعتی مطرح شده است. این ساختار اقتصادی به تخصص و دانش نیروی انسانی اهمیت داده و معتقد است برای رشد اقتصادی، باید در کنار کمیت تولید و ارزشش قائل بودن برای تولید انبوه، جایگاه خاصی نیز برای تولیدات دانش محور و بهره گیری از علم روز در نظر گرفته شود. بر اساس این ساختار، خام فروشی و تکیه بر محصولات ساده باید به مرور جای خود را به تولید محصولات پیچیده با سطح فناوری بالا و پاسخگوی نیاز روز بدهد.
بهترین راه حل برای دستیابی به این هدف، ایجاد شرکت هایی است که قادرند دانش را برای تولید محصولات به کار بگیرند، بدون اینکه وابستگی خاصی به بدنه های خارجی داشته باشند.
علاوه بر شرط تحقیق و توسعه داخلی شرکت بدون وابستگی به شرکت های خارجی، سطح فناوری محصول تولیدی نیز اهمیت خاصی دارد. چون در صورتی که محصول به وسیله تکنولوژی مدرن توسعه یافته باشد، پتانسیل ارزآوری و صادرات بسیار بهتری برای کشور خواهد داشت.
بنابراین، شرکت دانش بنیان شرکتی است که یک یا چند محصول با سطح فناوری بالا تولید نموده و در مسیر تولید آن، از تحقیق و توسعه بهره برده است. این تحقیق و توسعه می تواند به معنای طراحی محصول از صفر تا صد یا مهندسی معکوس یک محصول خارجی باشد، اما به شرط عدم وابستگی به تولیدکننده خارج از کشور.

چه صنایعی دانش بنیان می شوند؟

مورد دوم که در این زمینه اهمیت بسیاری دارد، معیار های دانش بنیان شدن است. الزاماً همه صنایع فعال در ایران قادر نیستند این گواهی را دریافت کنند. دو شرط سطح فناوری بالا و لزوم تحقیق و توسعه برای تولید محصول در این قسمت نقش بسیار مهمی بازی می کنند. به عنوان مثال، حوزه نفت و گاز پتانسیل قابل توجهی در این زمینه دارد، چه به عنوان مواد شیمیایی و چه به عنوان تجهیزات. اما صنایع دستی و قالی بافی به خاطر شرط سطح فناوری دانش بنیان نمی شوند.
این صنایع گرچه پتانسیل ارز آوری قابل توجهی برای کشور دارند، اما به دلیل شرایط خاص تولید و بازار محدود، عملاً نمی توان روی توسعه آنها بیشتر از حد معینی سرمایه گذاری کلان نمود.
 بنابراین صنایع مختلف، بسته به محصولاتی که ارائه می کنند و چگونگی دستیابی به این محصولات، پتانسیل های متفاوتی دارند. معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، نهاد اصلی تصمیم گیرنده در زمینه دانش بنیان، به منظور شفاف سازی در این زمینه و راهنمایی بیشتر فعالان اقتصادی و شرکت های متقاضی فهرستی از کالاها و محصولات  با این ویژگی را ارائه نموده است. این فهرست گرچه کامل نیست و محصولات بسیاری از خارج آن هم می توانند دانش بنیان شوند، اما دید مناسبی از چهارچوب مد نظر این نهاد برای این حوزه را فراهم می آورد.

شرکت های مستعد گواهی دانش بنیان  

فهرست کالاها و خدمات دانش بنیان شامل چه صنایعی است؟
مهمترین نکته در هنگام بررسی این فهرست، توجه دائم به این امر است که این گواهی کاملاً با محوریت محصول و شرایط آن ارائه می شود و نه عملکرد شرکت. بنابراین، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری بر اساس ویژگی های محصول دسته بندی های مشخصی برای حوزه دانش بنیان در نظر گرفته است. این دسته بندی ها می توانند به طور مجزا شامل چندین صنعت بسیار متفاوت باشند، چون به عنوان مثال مواد کامپوزیتی می توانند همزمان در چندین صنعت مختلف کاربرد داشته باشند.
دسته بندی های صنایع مستعد دریافت گواهی  
•    محصولات کشاورزی، فناوری زیستی و صنایع غذایی
•    محصولات دارویی و فرآورده های پیشرفته حوزه تشخیص و درمان
•    تجهیزات و ملزومات پزشکی 
•    مواد پیشرفته و محصولات مبتنی بر فناوری های شیمیایی
•    ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته
•    سخت افزارهای برق و الکترونیک، لیزر و فوتونیک
•    محصولات فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم افزارهای رایانه ای
تمامی محصولاتی که در حوزه مواد اولیه و فرمولاسیون غذایی، تولیدات گیاهی پیشرفته، تولیدات و مواد پیشرفته حوزه دام و طیور و حوزه میکروارگانیسم ها کاربرد دارند، جزو دسته بندی محصولات کشاورزی، فناوری زیستی و صنایع غذایی قرار می گیرند. استخراج و سنتز در مقیاس صنعتی، افزودنی هایی که خواص عملکردی مواد غذایی را بهبود می دهند یا فرمولاسیون های نوین همگی مستعد دریافت این گواهی، در این دسته هستند.
انواع مواد و داروهای گیاهی و شیمیایی، فرمولاسیون پیشرفته دارویی و آرایشی بهداشتی، خدمات زیستی و مواد اولیه سنتتیک دارویی و مکمل جزو دسته دارو و فرآورده های پیشرفته حوزه تشخیص و درمان قرار می گیرند. اهمیت فرمولاسیون در این دسته بندی غیر قابل انکار است و این مورد به کرات از شرکت های متقاضی حوزه دارو طلب می شود که فرمولاسیون منحصر به فرد خود را برای محصول مورد نظر ارائه نمایند. لازم به ذکر است که انواع کیت های تشخیص و درمان نیز در این دسته قرار می گیرند.
دسته بندی دیگری که در حوزه پزشکی مد نظر قرار گرفته است، دسته بندی موسوم به ملزومات و تجهیزات پزشکی است. به طور کلی، ملزومات پزشکی شامل انواع تجهیزات پزشکی، دندان پزشکی، آزمایشگاهی و بیمارستانی است که به صورت صنعتی تولید می شوند و نیازمند دسته بندی جداگانه ای در مقایسه با انواع داروها هستند.
آنچه که ازطریق فناوری شیمیایی توسعه یافته و قادر باشد در حوزه عملیاتی خود ویژگی ها و خصوصیات جدیدی به ارمغان بیاورد، زیرمجموعه دسته مواد پیشرفته و محصولات مبتنی بر فناوری های شیمیایی قرار می گیرد. انواع پلیمرها، کامپوزیت ها، مواد نانو، سرامیک های پیشرفته، چسب، روغن و گریس صنعتی و انواع مواد حاصله از فنرایندهای پالایش و پتروشیمی در این دسته قرار می گیرند.
بخش عمده مواد پیشرفته صنایع نفت و گاز (چه به عنوان سیالات و چه به عنوان افزودنی ها و مواد نوین پتروشیمی) در این دسته قرار می گیرند.
تعداد محصولات مستعد دریافت گواهی در زمینه های صنعتی متعدد متعلق به دسته ماشین آلات و تجهیزات پیشرفته است. تجهیزات ساخت و توسعه مواد پیشرفته (مطابق با آنچه ذکر شد)، ماشین آلات دوار، ماشین آلات صنایع نفت و گاز، نجهیزات هسته ای، تجهیزات و سازه های هوافضا، تجهیزات حوزه انرژی های تجدید پذیر، شبیه سازهای پیشرفته، سامانه های هیدرولیکی و پنوماتیکی و تجهیزات کنترل کیفی بخشی از محصولاتی هستند که به نمایندگی از صنایع مختلف در این دسته بندی جای می گیرند.

گواهی دانش بنیان برای ماشین آلات  

انواع مدارهای الکترونیکی، تجهیزات توزیع و انتقال برق، ماشین های الکتریکی، تجهیزات ابزار دقیق، سامانه های کنترل و اتوماسیون صنعتی، انواع تجهیزات لیزری و فوتونیک و ادوات الکترونیک قدرت در دسته بندی سخت افزارهای برق و الکترونیک، لیزر و فوتونیک مورد بررسی قرار می گیرند. مهمترین نکته در این دسته بندی عبارت سخت افزار می باشد. باید توجه داشته باشید که گرچه این دسته بندی از نرم افزارها جدا شده است، اکثر محصولاتی که برای دریافت گواهی اقدام می کنند دارای نرم افزار مختص خود نیز هستند و صرف دارا بودن سازه سخت افزاری برای دانش بنیان شدن کافی نیست، مگر اینکه سطح فناوری سحت افزار تولید شده بسیار بالا باشد.
انواع برنامه های کاربردی و نرم افزارها، انواع پلتفرم ها، انواع زیرساخت ها، انواع ساختارهای امنیت فضای تبادل اطلاعات و صنعت انیمیشن و بازی های ویدیویی تحت عنوان دسته بندی فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم افزارهای رایانه ای مورد ارزیابی قرار می گیرند. این حوزه یکی از حوزه های دانش بنیان است که به خصوص در سالیان اخیر، موفقیت قابل توجهی در دریافت این گواهی داشته است.
نرم افزارها در حال حاضر، یکی از مستعدترین ابزارها برای دریافت گواهی دانش بنیان در حوزه های مختلف صنعتی هستند.
به جز این دسته بندی ها، دو دسته خدمات تجاری سازی و صنایع فرهنگی و علوم انسانی نیز در فهرست ذکر شده است، اما این دو دسته بیش از اینکه صنعتی باشند به عنوان حوزه های خدماتی دسته بندی می شوند.

جمع بندی

اقتصاد دانش بنیان یکی از نقاط تمرکز نهادهای مسئول در ایران است. این ساختار اقتصادی کاملاً وابسته به شرکت هایی است که قادرند به کمک علم و دانش و با تحقیق و توسعه، محصولاتی با سطح فناوری بالا تولید کنند. این شرکت ها به عنوان شرکت دانش بنیان شناخته می شوند. برای شفاف سازی زمینه های کاری در دسترس و محتمل در حوزه دانش بنیان، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری فهرستی از محصولات این حوزه تهیه کرده است که دسته بندی های معینی را برای محصولات در نظر می گیرد. متقاضیان دریافت گواهی می توانند به کمک دسته بندی های تعیین شده در این زمینه، تا سطح قابل قبولی از چند و چون شرایط دانش بنیان شدن باخبر شده و بر همین اساس تصمیم گیری نمایند.
منبع : شبکه دانش بنیان ایران