تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرینی، راهی برای غلبه بر تحریم

اساس دانش بنیان

اقتصاد دانش بنیان یک ساختار اقتصادی پیشرفته است، که پایه و اساس آن ارائه محصولات با سطح فناوری بالاست که به کمک تحقیق و توسعه به تولید رسیده اند. این چهارچوب قادر است به صورت مستقل از سطح فناوری و اقتصادی کشور فعالیت کرده و بر اساس عرضه محصولات در سطح تکنولوژی بین المللی بازاریابی نماید که آن را به ساختار بسیار منحصر به فردی برای ارزآوری تبدیل می کند. علاوه بر تکیه به دانش فنی و علوم مدرن برای ارائه محصول، این حوزه قادر است ورای پتانسیل های فناوری یک کشور کار کند که شرایط را برای صادرات و حضور در بازارهای جهانی فراهم می کند.
در صورتی که محصول قادر باشد با همتایان خارجی خود رقابت نماید، در بازار خریدار پیدا می کند و پس از مدتی تبدیل به جزئی از فضای تجاری می شود. این رویداد محصول مورد نظر را به یک نیاز در بازار بدل می کند، چون حالا تقاضا برای آن وجود داشته و این تقاضا باید پاسخ داده شود. هر چقدر سطح فناوری کالای دانش بنیان مذکور بالاتر باشد، جایگزین کردن آن به منظور پاسخ به این تقاضا نیز دشوارتر می شود. پس به راحتی با ارائه یک کالا یا خدمت دانش بنیان منحصر به فرد و پیشرفته می توان وارد بازارهای جهانی شد و جای پای محکمی برای اقتصاد کشور به وجود آورد. این اصل است که باعث می شود اقتصاد دانش بنیان در سطح کلان برای کشورهایی مانند ایران اهمیت پیدا کند.

رابطه با تولید و اشتغال آفرینی

اقتصاد دانش بنیان یک اقتصاد پویا و همواره در حال رشد است، چون ارتباط تنگاتنگی میان ارکان آن و فناوری روز وجود دارد و فناوری نیز به سرعت تغییر و تحول می یابد. این پویایی و فعال بودن منجر به تولید انواع و اقسام محصولات می شود. انواع دارو، مواد شیمیایی، پلیمرها، ماشین آلات پیشرفته، پلتفرم های آنلاین و نرم افزارها تنها بخش کوچکی از این کالاها هستند که قادرند بدون توجه به سطح فناوری عمومی در یک کشور، تنها با تکیه بر کیفیت خود در ارائه خدمات منحصر به فرد به تولید و اشتغال آفرینی بپردازند. از آنجایی که کالاها و خدمات دانش بنیان به راحتی برای خود در صنایع مختلف جا باز می کنند و تبدیل به یک نیاز می شوند، توسعه آنها نیز تضمین شده است و این توسعه به ایجاد شغل منجر می گردد.
به جز ویژگی ذاتی دانش بنیان در بهره گیری از احتیاج به تجهیزات و خدمات با سطح فناوری بالا، به دلیل پایین بودن وابستگی شرکت های فعال در این زمینه به توپوگرافی و جغرافیای منطقه کار می توان از این حوزه به عنوان اهرم نیرومندی برای توسعه مناطق کمتر برخوردار نیز بهره برد. شرکت های دانش بنیان در مقایسه با تولیدی ها و کارخانه ها، مزایای بیشتر و ضرر و زیان کمتری برای محیط به دنبال داشته و قادرند با کمترین هزینه تعداد قابل توجهی شغل پایدار ایجاد کنند. همچنین، دیگر نیاز مبرمی به توسعه عمومی زیرساخت ها نیست و می توان با تکیه بر دانش فنی و فناوری به رشد سریع این مناطق کمک نمود.

اثر تحریم بر تولید

تحریم های ظالمانه ای که در سالیان اخیر بر کشور تحمیل شده، در برخی صنایع منجر به کاهش تقاضا و در نتیجه کاهش سودرسانی و تولید ختم گردیده و در تعدادی از صنایع زمینه ساز زوال و عقب ماندگی آنها شده است. در مواردی که کالای مورد استفاده در صنعت کاملاً خارجی بوده و مشابه داخلی ندارد، این زوال به معنای اجبار به استفاده از تجهیزات قدیمی و از رده خارج شده است.
در صنایعی هم که مشابه داخلی برای این کالاها وجود دارد، بحث کیفیت و توانایی رقابت با نمونه خارجی مطرح می گردد. در صورتی که صنعت داخل قادر نباشد همان کیفیت را عرضه کند، یا با کاهش توانایی داخلی برای پاسخگویی به نیازها و در نتیجه فشار به تولیدکنندگان مواجه خواهیم شد. در موقعیتی هم که امکان تأمین این کیفیت وجود داشته باشد، جلب اعتماد داخلی برای جایگزینی نمونه های خارجی خود نیازمند برنامه های بعضاً بلندمدت با نظارت دقیق سازمان های بازرسی است، چون در عین تأمین نیاز بازار باید شأن خریدار هم حفظ و به حق و حقوق وی احترام گذاشته شود. مجموع این امور، استقلال در تولید را به کلافی درهم تبدیل می کند که نتیجه گیری مثبت از آن نیازمند همکاری صادقانه و خالصانه تولیدکنندگان، مصرف کنندگان و نهادهای ناظر است.
به جز پایین آوردن سرعت رشد کشور، تحریم و وجود تقاضای بی پاسخ محیط اقتصادی یک کشور را مستعد پذیرش قاچاق کالا می کند. قاچاق محصولاتی که واردات آنها به خاطر تحریم با مشکل مواجه است و تولید داخل قادر به جوابگویی آن نیست، متاسفانه به رویدادی بسیار شایع تبدیل شده است. هر چقدر اختلاف بین نیاز بازار و تولید داخل بیشتر باشد، قاچاق هم سود بالاتری خواهد داشت و این موضوع باعث ایجاد مشاغل کاذب و رشد بزهکاری می گردد.
دانش بنیان علاوه بر فراهم کردن جواب برای نیازهای داخلی و تلاش برای پر کردن شکاف میان تولیدکننده و مصرف کننده ایرانی، قادر است یک گام جلوتر رفته و فضایی منحصر به فرد برای کسب و کار ایجاد کند. این فضا به اشتغال سالم، مقابله با قاچاق، بهبود سطح زندگی، رشد اجتماعی و توسعه اقتصادی کمک می کند و توانایی فراهم آوردن شرایط خروج از رکود را فراهم می سازد.

دانش بنیان و اثر بر سرمایه

به جز تأمین کالا، حوزه دانش بنیان برای جذب سرمایه نیز مزایای متعددی ارائه می کند. یک سرمایه گذار شاید علاقه آنچنانی به سرمایه گذاری در یک تولیدی کوچک و نوپا نداشته باشد، به خصوص اگر محیط اقتصادی کشور پر ریسک و غیر قابل پیشبینی باشد. اما شرکت های دانش بنیان به دلیل دسترسی به نیاز مبرم و تقاضای غیرقابل جایگزینی، به خصوص به صورت بین المللی، می توانند ریسک فعالیت خود را کاهش داده و به نقطه ای برسند که فعالیت تضمینی ارائه دهند. اطمینان به اینکه سرمایه وارد بازار شده، سودآوری کند و همواره در حال گردش باشد، آشکارا این حوزه را برای سرمایه گذاران بسیار جذاب می کند.
بدیهی است بسته به زمینه دانش بنیان این شرایط می توانند فراز و فرود داشته باشند. برای مثال، ریسک سرمایه گذاری در تولید مواد پلیمری پایین تر از ریسک در زمینه ماشین آلات است. اما اقتصاد دانش بنیان به طور کلی چهارچوب مناسبی برای تأمین امنیت سرمایه گذاری فراهم کرده و می تواند به جذب منابع مالی خارجی هم کمک شایانی نماید.  

پاسخگویی به تحریم

مجموعه های دانش بنیان با به کارگیری فناوری روز و بهره گیری از نیازهای بین المللی به مواد و تجهیزات پیشرفته، قادرند تقاضا برای تولیدات خود را ایجاد کنند. این تقاضای ایجاد شده، به دلیل نشأت گیری از کیفیت محصول، به افزایش رقابت میان تأمین کنندگان مقاوم است. برای مثال، اگر یک شرکت دانش بنیان تولیدکننده یک ماشین حفاری پیشرفته برای حوزه نفت و گاز باشد و در سطح جهانی خریدار پیدا کند، مشتری مذکور تا زمانی که نیاز داشته باشد به شرط حفظ کیفیت به خرید از مجموعه دانش بنیان ادامه خواهد داد و مطرح شدن برندهای دیگر در این حوزه فشار کمتری به تولیدکننده اریجینال وارد می نماید. علت این امر بالا بودن سطح فناوری مورد نیاز، انحصار و اختصاص و دشواری ورود رقبا به بازار فعالیت است. بنابراین نظر به فقدان جایگزین برای پاسخگویی به خلأ این محصول، تحریم آن کار دشواری است.
نیاز به محصولی مانند نفت، در سطح بین المللی توسط چندین تأمین کننده مرتفع می گردد. اما اگر یک شرکت با تکیه بر دانش فنی خود به توسعه یک دستگاه منحصر به فرد، مثلاً در حوزه ملزومات پزشکی و تجهیزات بیمارستانی، بپردازد تا زمانی که محصول دیگری در همان حوزه و با همان کیفیت ارائه نشود نمی توان از سودآوری این کالا جلوگیری نمود. مشخص است که چنین محصولی به راحتی تولید نمی شود، اما در صورتی که تولید آن روی غلتک بیفتد و به طور دائمی توسعه و رشد پیدا کند قادر است با تحریم ها مقابله نماید، حتی اگر تخریم ها به طور ویژه آن را هدف قرار دهند.

نتیجه گیری

حوزه دانش بنیان قادر است علاوه بر پاسخگویی به نیازهای داخلی، کاهش وابستگی به کالاها و خدمات خارجی و نوسازی تجهیزات و ابزارهای مورد استفاده در صنایع کشور، در سطح بین المللی با ایجاد تقاضای اختصاصی برای خود و عرضه خدمات انحصاری به عامل فوق العاده موثری در عقب راندن تحریم ها و کاهش اثرات آنها نقش داشته باشد. با حمایت از فعالان این حوزه و ارائه تسهیلات به شرکت های دانش بنیان می توان به عنوان راهکاری ورای قراردادها و توافق هایی مانند برجام، به ورود به بازارهای بین المللی و مقابله با تحریم های خارجی پرداخت.
منبع: IRKBN.COM