احیای جهاد سازندگی اصلاح واقعی یا اشتباه تکراری؟

اصلاح ساختار با کوچک سازی دولت

احیای جهاد سازندگی در دولت فعلی با چه هدفی انجام می شود؟ ساختار دولت ناکارآمد است و همه بر آن تاکید دارند اما چگونه این ساختار باید کارآمد شود؟ یکی از راهکارهایی که در دولت های گذشته به خصوص در دولت احمدی نژاد دنبال شد ادغام برخی وزارتخانه ها در هم بود که از جمله آنها ادغام وزارتخانه های جهاد سازندگی و کشاورزی است.
البته در همان زمان هم کسانی که ادغام وزارتخانه ها را پیاده سازی کردند علاوه بر کوچک سازی دولت، اهداف متعددی مثل چابک سازی دولت، حذف سازمان ها و نهادهای موازی و تمرکز تصمیم گیری در یک وزارتخانه و هماهنگ سازی تولید و تجارت را مد نظر داشتند تا بهره وری بالا برود. اما عنوان اصلی این پروژه که در همه دولت ها به آن پرداخته  دنبال می شود «کوچک سازی دولت» است.

با ادغام ها دولت واقعا کوچک شد؟

بیشتر صاحب نظران معتقدند که دولت ایران از گذشته های دور تاکنون ساختاری بزرگ و فربه داشته است و باید آن را کوچک سازی کرد و ایده ادغام وزارتخانه ها هم با همین هدف دنبال می شود اما در واقع امر هیچ اتفاقی نیفتاد و طی این سال ها که ادغام ها اتفاق افتاد، نه تنها یک نفر از کارکنان دولت کم نشده بلکه تعداد آنها بیشتر هم شده است.
علت آن هم روشن است دولت نمی خواهد یا نمی تواند به خاطر کوچک سازی خود چند صد هزار نفر کارمند دولت را از کار بیکار کند، حتی نتوانسته است مدیران خود را در این ادغام ها کاهش دهد و مدیران صرفا عناوین شغلی شان تغییر کرده است و هیچ اتفاقی در واقع در ساختار دولت با این پروژه ها اتفاق نیفتاده است.

احیای جهاد سازندگی با چه هدفی؟

احیای جهاد سازندگی حالا در دستور کار قرار گرفته است. اگر این هدف، اصلاح ساختاری با هدف کوچک سازی های باشد که در دولت های قبل دنبال می شد. روشن است که احتمال موفیت این برنامه کم خواهد بود. اما ظاهرا اهداف دیگری دنبال می شود.
دولت سیزدهم بیشتر از کوچک سازی به دنبال احیای مدل فعالیت های دهه اول انقلاب است. یکی از مدل ها  احیای جهاد سازندگی بود. جهاد سازندگی با دستور بنیانگذار انقلاب اسلامی در ۲۷ خرداد ۱۳۵۸ یعنی کمتر از شش ماه بعد از پیروزی انقلاب با هدف کمک به مناطق محروم و دورافتاده تشکیل شد و در طول دوره فعالیت هم در مناطق محروم و هم در جبهه های جنگ خدمات بسیار ارزشمندی ارائه کرد.
البته این نهاد انقلابی در شرایطی تشکیل شد که تشکیلات دولت به واسطه انقلاب اسلامی ، فروپاشیده بود و دولت به مفهوم واقعی هنوز به صورت کامل مستقر نبود در عین حال ضرورت داشت رسیدگی هایی به وضعیت اقشاری از جامعه در قالب یک نهاد انقلابی شکل بگیرد.
تجربه این نهاد انقلابی امروز مسئولان دولت سیزدهم که به دنبال مدیریت جهادی هستند، را بر آن داشته است تا جهاد سازندگی را احیا کنند. در واقع این جهاد سازندگی احیا می شود تا به صورت متمرکز و با قوت بیشتری به مناطق محروم و دور افتاده خدمت رسانی شود و تعامل حاکمیت با مردم به خصوص مردم محروم بهتر شود.
اصلاح ساختار به شیوه ای که دولت سیزدهم در پیش گرفته است متفاوت از رویه دولت های قبل است. احیای جهاد سازندگی با هدف کوچک سازی اتفاق نمی افتد اما  معتقدم همان طور که در رویه های قبلی به هدف نرسیدیم در این رویه هم به هدف نخواهیم رسید. چرا ؟ چون مشکل جای دیگری است.

تا مشکل اصلی حل نشود احیای جهاد سازندگی موفق نخواهد بود

شیوه حکمرانی ما دارای اشکالات بنیادی است و هر چقدر هم که سمت و عنوان کم و یا زیاد کنیم چون قصد تغییر شیوه حکمرانی به صورت واقعی را نداریم، هیچ اتفاقی نمی افتد. احیای جهاد سازندگی هم تا وقتی شیوه حکمرانی اصلاح نشود حرکت در همان مسیری است که دولت های قبل رفتند و نتیجه نگرفتند.
بخش بزرگی از دولت، قصد تغییر در شیوه های حکمرانی خود را ندارند و هر طور که ساختار به نفع خواسته روسای دولت ها تغییر کند، آنها هم می دانند چگونه شرایط را تغییر دهند که باز  در ساختار حکمرانی هیچ تغییری رخ ندهد.
تا زمانی که این طیف از مدیران قانع نشوند که اصلاح شیوه حکمرانی به صورت واقعی ضرورتی اجتناب ناپذیر است، هیچ چیزی تغییر نمی کند و در مقابل اگر روزی آنها قانع شوند، خواهیم دید که با همین صورت ظاهری ساختار دولتی می تواند شیوه های حکمرانی را تغییر داد و کارایی و بهره وری را بالا برد و هیچ گوشه و کناری هم به عنوان محروم و دورافتاده از قلم خدمات نیفتد.
در آن صورت خدمات جهاد سازندگی دهه اول انقلاب احیا خواهد شد حتی اگر احیای جهاد سازندگی به صورت سازمان اتفاق نیفتد.

اکبر بیاتی / ویکی تماس