نگاهی به دهمین نشست سران آسه آن (۱)

دهمین نشست سران كشورهای عضو اتحادیه جنوب شرق آسیا (آسه آن) روزهای دوشنبه و سه شنبه دو هفته قبل در شهر وینتیان، پایتخت لائوس برگزار شد. این نشست كه در سی و هفتمین سال حیات این اتحادیه- كه در واقع ورود آن به عصر میانسالی است- برگزار شد از جهات مختلف همچون حضور سران هفت شریك تجاری عمده آسه آن، امضای موافقتنامه تجاری با چین، امضای پیمان مشترك با هند و امضای پیمان مودت و همكاری با روسیه و تأكید بر گسترش همكاری های تجاری و اقتصادی منطقه ای و بویژه نفس برگزاری آن در كشور كوچك و فقیر لائوس دارای اهمیت است.هشتم اوت سال ۱۹۶۷ در شرایطی كه از یك سو هنوز فضای نظامی ـ سیاسی جنگ جهانی دوم به طور كامل از جهان رخت برنبسته بود و از سوی دیگر فضای سنگین جنگ سرد، منطقه جنوب شرق آسیا را همچون سایر مناطق جهان تحت الشعاع رقابت های ابر قدرتها قرار داده بود پنج كشور اندونزی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور و تایلند با انتشار بیانیه ای در شهر بانكوك تایلند كه بعداً به بیانیه بانكوك معروف شد اتحادیه كشورهای جنوب شرق آسیا را بنا نهادند. روند گسترش آسه آن در سالهای بعد ادامه یافت و برونئی دارالسلام در ۸ ژانویه ،۱۹۸۴ ویتنام در ۲۸ ژوئیه ،۱۹۹۵ لائوس و میانمار در ۲۳ ژوئیه ۱۹۹۷ و كامبوج در ۲۰ آوریل ۱۹۹۹ به این اتحادیه پیوستند.در حال حاضر ۱۰ كشور عضو آسه آن در مجموع حدود ۵۰۰ میلیون نفر جمعیت، ۵/۴ میلیون كیلومتر مربع وسعت و ۷۳۷ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی و ۷۲۰ میلیارد دلار مبادلات تجاری دارند. این وضعیت نه تنها آسه آن را به یك واقعیت سیاسی اقتصادی در منطقه جنوب شرق آسیا تبدیل كرده بلكه زمینه گسترش هر چه بیشتر آن را نیز فراهم آورده كه حضور سران هفت كشور چین، ژاپن، هند، كره جنوبی، استرالیا، نیوزیلند و روسیه در نشست لائوس و نیز تصمیم رسمی نشست سران برای تبدیل نشست های آتی سران ۱۰ عضو آسه آن به نشست آسه آن +۳ یعنی نشست آسه آن با چین، ژاپن و كره جنوبی خود گواه این امر است.بررسی شرایط سیاسی امنیتی جنوب شرق آسیا در دوران تأسیس آسه آن در اواخر دهه ۱۹۶۰ نشان دهنده این امر است كه در آن روزها مهمترین اولویت برای كشورهای بنیانگذار آسه آن ایجاد امنیت منطقه ای بود تا در پرتو آن بتوانند به رفاه اقتصادی دست یابند. برخلاف سایر اتحادیه های جهانی كه معمولاً با امضای یك موافقتنامه تأسیس می شود، آسه آن با صدور یك بیانیه شكل گرفت كه این امر نیز خود به نوعی نشان دهنده شرایط سیاسی امنیتی آن عهد و تردیدهایی بود كه بنیانگذاران آسه آن در مورد موفقیت آن داشتند.اعضای اصلی آسه ان پس از آن كه در پرتو تحولات جنگ سرد یك دوره تضاد و رویارویی با یكدیگر را پشت سر گذاشته بودند هنگام تأسیس آن در بیانیه بانكوك بر اهدافی همچون تقویت صلح و ثبات منطقه ای از طریق ایجاد مناسبات عادلانه و احترام آمیز با یكدیگر و نیز سرعت بخشیدن به رشد اقتصادی، پیشرفت اجتماعی و توسعه فرهنگی در منطقه از طریق تلاش های مشترك اعضا بر مبنای عدالت و برابر به منظور تحكیم بنیان رفاه و صلح در جنوب شرق آسیا تأكید ورزیدند. این اهداف بعداً نیز در بیانیه های بعدی آسه آن از جمله در بیانیه «منطقه صلح، آزادی و بی طرفی» سال ۱۹۷۱ كوالالامپور، و «پیمان مودت و همكاری در جنوب شرق آسیا» كه در ۲۴ فوریه ۱۹۷۶ در اولین نشست سران آسه آن در بالی اندونزی منتشر شد، مورد تأكید قرار گرفته است.از آنجا كه شكل گیری آسه آن در دهه ۱۹۶۰ تحت تأثیر فضای سیاسی بین المللی ناشی از جنگ سرد بود در دهه ۱۹۹۰ با پایان جنگ سرد، پایان جنگ كامبوج و نیز فروپاشی شوروی، این اتحادیه به منظور جلوگیری از انحلال به نوعی در اهداف و حوزه سازمانی دچار تحول شد. از یك سو به طوری كه پیشتر ذكر شد كشورهای جدیدی به آسه آن پیوستند و نگرش همكاری فرامنطقه ای با كشورهای منطقه جهان مدنظر قرار گرفت و از سوی دیگر عرصه همكاری های اقتصادی و تجاری كه تا آن زمان تحت تأثیر اوضاع سیاسی و امنیتی قرار داشت بیشتر مورد توجه قرار گرفت.در عرصه گسترش همكاری در سطح منطقه ای و فرامنطقه ای ابتدا در سال ۱۹۹۲ نشست سران آسه آن اعلام كرد كه این اتحادیه گفت وگوهای خارجی خود در زمینه سیاسی و امنیتی به عنوان ابزارهای ایجاد قراردادهای همكاری با كشورهای حوزه آسیا- اقیانوسیه را تشدید می كند. در ادامه این مسیر دو سال بعد در سال ۱۹۹۴ مجمع منطقه ای آسه آن (آرف ARF) متشكل از ۲۲ كشور استرالیا، برونئی دارالسلام، كامبوج، كانادا، چین، اتحادیه اروپا، هند، اندونزی، ژاپن كره جنوبی، لائوس، مالزی، میانمار، مغولستان، نیوزیلند، پاپوا گینه جدید، فیلیپین، روسیه، سنگاپور، تایلند، آمریكا و ویتنام با هدف تقویت اعتمادسازی، دیپلماسی بازدارنده و حل و فصل منازعات در این منطقه تأسیس شد.در واقع شكل گیری مجمع منطقه ای آسه آن نتیجه فرآیندی بود كه از پیشنهاد سال ۱۹۹۰ كانادا و استرالیا برای ایجاد نشست امنیتی كشورهای آسیا- اقیانوسیه به منظور تبادل نظر و تصمیم گیری درباره موضوعات امنیتی این منطقه پس از جنگ سرد نشأت می گرفت. پس از آن كه ژاپن و آمریكا حمایت خود از این پیشنهاد را اعلام كردند در نهایت در ژوئیه سال ۱۹۹۴ اولین نشست آرف برگزار شد و هم اكنون به عنوان بخشی از ساختار این اتحادیه ادامه دارد. عرصه دیگری كه در زمینه تقویت و انسجام هر چه بیشتر آسه آن در دوران پس از جنگ سرد مدنظر قرار گرفت عرصه مبادلات تجاری و زمینه سازی برای گسترش هر چه بیشتر آن بین كشورهای عضو به عنوان ابزار پیشبرد سیاست های نرم بود. در زمان شكل گیری آسه آن در سال ۱۹۹۷ مبادلات تجاری بین این كشور بسیار اندك و چیزی حدود ۱۲ تا ۱۵ درصد كل مبادلات تجاری آنها را تشكیل می داد. برنامه های همكاری اقتصادی اولیه آسه آن كه بیشتر برای پاسخگویی به این وضعیت بود شامل موافقتنامه تجارت ترجیحی سال ۱۹۷۷ و تصویب برنامه تقویت این موافقتنامه در سومین نشست آسه آن در مانیل بود.