نگاهی به جایگاه شورای عالی آموزش و پرورش در نظام مدیریتی كشور

اگرچه انتخاب وزیر آموزش و پرورش از سوی رئیس جمهوری و معرفی وی به مجلس شورای اسلامی برای گرفتن رأی اعتماد، نشانه ای آشكار از جایگاه آموزش و پرورش كشور در مجموعه مدیریتی كشور است، اما عوامل مؤثر دیگری از جمله عضویت وزیر آموزش و پرورش در نهادی باسابقه و تاریخی به نام شورای عالی آموزش و پرورش و این كه این شورا از سوی شورای انقلاب اسلامی و نیز مجلس شورای اسلامی مرجع سیاستگذاری آموزش و پرورش عمومی و متوسطه شناخته شده و در جدیدترین مصوبه مجلس شورای اسلامی، رئیس جمهوری به ریاست این شورا برگزیده شده و چند وزیر نیز به عضویت این شورا درآمده اند، ضرورت نگاهی دیگر به جایگاه آموزش و پرورش را طلب می كند؛ بنابراین آگاهی از تاریخچه و سیر تحول این شورا و اهداف و وظایف آن، ابعاد جدیدی از جایگاه آموزش و پرورش در نظام مدیریتی كشور را آشكار می سازد.اگرچه تأسیس دارالفنون و مدرسه رشدیه را آغاز رسمی شدن آموزش و پرورش و در شماره وظایف دولت درآمدن آن قلمداد كرده اند(۱۲۶۸ ه.ق)، اما تأسیس انجمن معارف و پس از آن شورای عالی معارف (۱۳۰۰.ش)، شورای عالی فرهنگ (۱۳۳۱.ش) و بالاخره تبدیل آن به شورای عالی آموزش و پرورش (۱۳۴۳ .ش)، بیانگر آن است كه این شورا نه تنها در شكل گیری ساختاری و محتوایی آموزش و پرورش كشور، بلكه به لحاظ عضویت شخصیت های برجسته سیاسی و فرهنگی در آن، از جایگاه خاصی برخوردار بوده است.پرداختن به موضوع مقاله سبب خیری شد كه نقش و جایگاه فرهنگی تاریخی این شورا كه حتی در آموزش و پرورش امروز كشورمان نیز چندان شناخته شده نیست، آشكارتر شود. در این مطالعه تصویری از چگونگی تأسیس و فراز و فرودهای تاریخی شورای عالی آموزش و پرورش و درنهایت احیای آن پس از تصویب قوانینی از سوی شورای انقلاب و مجلس شورای اسلامی ارائه می شود.از سوابق این گونه مطالعات به همین می توان بسنده كرد كه به بهانه تألیف كتابهای تاریخ آموزش و پرورش در اسلامی و ایران به آن اشاره شده و یا بروشور، كتابچه و مجموعه ای با موضوع لوایح و قوانین تشكیل شورای عالی و سیر تحول آن از انتشارات دبیرخانه این شورا در دسترس مجریان و علاقه مندان قرار گرفته است. در هر حال، بهره گیری از این گونه آثار، از آن رو كه بتواند به معرفی شخصیت های حقوقی اعضایی از شورای عالی آموزش بپردازد و بررسی چگونگی تغییر جایگاه آنان به عنوان نمایندگان دستگاههای دخیل و تأثیر پذیر و تأثیرگذار در امر آموزش و پرورش حائز اهمیت است اما آنچه علاوه بر آگاهی های یادشده مدنظر است، شرح جزییات آنها در یك بحث مقایسه ای و اعلام نتیجه حاصل از آن است. از انجمن معارف تا شورای عالی آموزش و پرورش در پی تأسیس انجمن معارف(۱) (۱۲۷۵.ش /۱۳۱۵ه ق) با هدف تأسیس مدارس ابتدایی و متوسطه، تهیه و چاپ كتاب درسی و تأسیس كتابخانه ملی و انتشار روزنامه معارف(۲) موضوع رسمی شدن آموزش و پرورش ایران پس از تأسیس دارالفنون و مدرسه رشدیه(۳) فی الواقع نهادینه شد. با تبدیل انجمن معارف به شورای عالی معارف(۴) (۱۳۰۰.ش) علاوه بر موارد یادشده در انجمن معارف، توسعه دوایر علوم و اشاعه معارف و فنون و رفع نواقص تحصیلات علمی و فنی نیز بر آن افزوده شد.(۵) در این شورا علاوه بر وزیر آموزش و پرورش، تنی چند از اعضای برجسته علمی و سیاسی نیز حضور داشتند، از جمله؛ علی اكبر دهخدا، ملك الشعرای بهار، محمدعلی فروغی، دكتر امیر اعلم، علی اصغر حكمت، غلامحسین رهنما و سیدمحمد تدین(۶) كه با مراجعه به منابع و كتب تاریخی می توان به سهولت به نقش سیاسی و اجتماعی نامبردگان در آن دوران پی برد.با گسترش فعالیتهای تعلیم و تربیتی آن، تشكیلاتی فراگیرتر به نام شورای عالی فرهنگ تأسیس شد(۷)(۱۳۳۱.ش) و علاوه بر وظایف شورای معارف، وظایفی چون نظارت بر كلیه شئون فرهنگی كشور و اصلاح و توسعه فرهنگ و تعمیم آموزش و پرورش صحیح و ترویج معارف اسلامی و مراقبت در اجرای قوانین فرهنگی نیز بر آنها افزوده شد.(۸) در این شورا نیز علاوه بر وزیر آموزش و پرورش وقت، افراد برجسته ای چون؛ دكتر محمود حسابی، دكتر احمد آرام، دكتر عیسی صدیق، دكتر علی اكبر سیاسی، رشیدیاسمی، علی اكبر شایگان، دكتر محمد معین، دكتر محمد مصدق و دكتر بدیع الزمان فروزانفر عضویت داشتند(۹) كه از نقش سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آنان نیز در كتب و مراجع تاریخی بسیار نوشته اند و اما درباره شورای عالی آموزش و پرورش كه پس از تفكیك وزارت علوم از وزارت آموزش و پرورش تشكیل شد.(۱۰)(۱۳۴۳.ش). برخی از وظایف این شورا عبارتند از: * مطالعه و اظهار نظر درباره خط مشی كلی آموزش و پرورش كشور. * اظهار نظر نسبت به لوایح مربوط به سازمان اداره آموزش و پرورش. * اجازه تأسیس مدارس ملی. * تصویب اساسنامه هر نوع مؤسسه تعلیماتی جدید. * تصویب آیین نامه اجرای قوانین استخدام معلم. * رسیدگی به مدارك تحصیلی صادره از كشورهای خارجی و تعیین صحت و سقم و تشخیص ارزش تطبیقی آنها با مراحل تحصیلی در ایران. در این شورا نیز چهره های برجسته ای چون دكتر عیسی صدیق، دكتر جهانشاه صالح، سیدرضا برقعی، پروفسور فضل الله رضا، دكتر مشایخی و دكتر هدایت عضویت داشتند.(۱۱) فعالیتهای این شورا از سال ۱۳۵۵.ش تا آغازین سالهای انقلاب اسلامی متوقف شد، تا آن كه لایحه ای قانونی درباره تشكیل شورای عالی آموزش و پرورش در شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران به تصویب رسید(۲۷/۱۱/۱۳۵۸). در مقدمه این مصوبه در ضرورت تشكیل شورای عالی چنین آمده است.(۱۲) ۱- ضرورت انقلاب فرهنگی در راه استقرار نظام جمهوری اسلامی؛ ۲- رسالت آموزش و پرورش در رشد و خودكفایی و بهسازی جامعه؛ ۳- لزوم برقراری ضوابط تعلیماتی برای توسعه علوم و فنون و اصلاحات تربیتی بر مبنای اعتقادات دینی و تأمین استقلال و آزادی؛ ۴- ضرورت مشاركت عمومی فرهنگیان، مربیان و صاحب نظران در امر تعلیم و تربیت كشور. برجسته ترین اعضای این شورا، علاوه بر وزیر آموزش و پرورش و وزیر آموزش عالی وقت عبارتند از: (۱۳) دكتر یدالله سحابی، شهید محمدعلی رجایی، شهید دكتر محمدجواد باهنر، حجت الاسلام گلزاده غفوری، دكتر حسن حبیبی، دكتر غلامحسین شكوهی و دكتر رضا داوری.نامبردگان شناخته شده تر از آنند كه نیازی به یادآوری جایگاه فرهنگی علمی، سیاسی و اجتماعی آنان باشد. اما این یادآوری ضروری به نظر می رسد كه اگرچه این افراد نیز چون اعضای شوراهای گذشته به عنوان نخبگان علمی و فرهنگی جامعه به شورا دعوت شده بودند، اما مصوبه دوره ششم مجلس شورای اسلامی(۱۳۸۳.ش ) تحولی دیگر در جایگاه ساختاری این شورا به عمل آورد(۱۴) كه آگاهی از آن حائز اهمیت است.بر اساس ماده یك قانون مصوب ۲۹/۷/۱۳۸۳ ، شورای عالی آموزش و پرورش مرجع سیاستگذاری در حوزه وظایف آموزش عمومی و متوسطه در چارچوب سیاستهای كلی نظام و قوانین و مقررات موضوعه شناخته شد و سازمان اداری آن با بودجه و تشكیلات مستقل زیرنظر شورای عالی آموزش و پرورش فعالیت می كند. بر اساس ماده ۲ آن قانون؛ ریاست شورای عالی آموزش و پرورش با رئیس جمهور است و در غیاب وی، وزیر آموزش و پرورش، ریاست جلسه را بر عهده خواهد داشت. نایب رئیس شورا از بین اعضا برای مدت دو سال تعیین می شود.