در روان شناسی مثبت گرا، اثر برخورداری از اوقات فراغت و گذران سالم آن بر شادكامی، بهداشت جسمی، سلامت روانی، رضایت از زندگی، افزایش انگیزش های درونی، كارآمدی شغلی و بهبود روابط مثبت خانوادگی به اثبات رسیده است. فراغت و اوقات فارغ از كار و چگونگی نحوه گذراندن آن، امروزه یكی از مباحث حیاتی و فرهنگی- اجتماعی هر ملتی است كه می تواند آثار و پیامدهای متفاوتی بر روند زیستی و روانی داشته باشد. «اوقات فراغت» مقوله ای مربوط به حوزه فردی، خانوادگی است و نه صرفاً و ضرورتاً در یك حوزه عمومی، رهیافت فرد خانواده گرا در سیاستگذاری اوقات فراغت، توجه به بخش خصوصی و نهادهای كارگزار را اصالت می دهد.
اوقات فراغت اسطوره ای متافرم
مقررات و مصوبات بین المللی، استراحت و تفریح را یكی از حقوق اعلام كرده است و پدیده انقلاب صنعتی و آثار آن شرایطی را به وجود آورد كه فراغت از یك امر خصوصی به یك پدیده عمومی و اجتماعی تبدیل شد.
ذكر این نكته ضروری به نظر می رسد كه آسیب ها و بلایای اجتماعی معمولاً در اوقات فراغت از كار و تحصیل وارد می شوند و خلأ فراغت زمینه تولید آفات اجتماعی را مهیا می كند، لیكن انتظار می رود با مدیریت و برنامه ریزی برای این ساعات بس گرانبها و باارزش، فرصتهای طلایی را برای ادامه زندگی بیابیم.مركز مطالعات و تحقیقات اجتماعی- فرهنگی شهرداری با مشاركت دفتر مطالعات و پژوهش های راهبردی سازمان فرهنگی- هنری شهرداری، با شناخت جایگاه و اهمیت این اوقات و با هدف شناسایی ظرفیتهای علمی، مدیریتی و كارشناسی مدیریت اوقات فراغت و تحلیل عملكرد دستگاههای اجتماعی و بازآفرینی ایده های كارآمد و با انگیزه معاصرسازی آموزه های دینی و تجارب ملی و هم گرایی در مبانی و كاركردهای مدیریتی اقدام به برگزاری همایشی علمی- كاربردی در این راستا كرد.میعادگاه این همایش تالار حركت بود كه حضار و مدعوین آن اساتید برتر دانشگاهها، مدیران ارشد شهرداری و برنامه ریزان و كارشناسان اجتماعی، فرهنگی و هنری كلان شهر تهران بودند كه استقبال از آن نشانگر آن بود كه گویی مدیران خواستار تحولی در این راستا هستند.رئیس این همایش، اسفندیار رحیم مشایی؛ بررسی وضعیت موجود برای دستیابی به رهیافتهایی برای ارتقاء كیفیت و بهبود خدمات با استفاده از نتایج این همایش دانست و تصریح كرد: متأسفانه امروزه تأثیر اوقات فراغت در بهره وری توسط مدیران و شهروندان مورد غفلت است. مشایی خاطرنشان كرد، اوقات فراغت در كنار كار و تلاش، همه از جنس زمان، عمر و گذر می باشد و با تأكید گفت هیچ كس حق ندارد بین كار و فراغت از كار تفاوت قائل شود. انسان برای كار كردن آفرینش نشده، هدف از آفرینش ارتقاء روح و دستیابی به كمال است و در فضای جدی كار و كوشش كمال ایجاد نمی شود و از هیچ انسانی انتظار نمی رود كه در ساعات سستی و رخوت به نتیجه مطلوبی برسد.
وی گفت: چه بسیار زمانهایی طولانی كه به كار اختصاص می یابد اما در زمره غفلت هستند و به كمال انسانی ختم نمی شود اما اینجا مقصود تضعیف كار نیست، هدف اصلی بستر زمان است، اگر زمان فراغت از كار تحت مدیریت قرار نگیرد، همان بیكاری است كه به سوی بطالت و پوچی پیش می رود.معاون فرهنگی شهردار تهران گفت: اگر حقیقت حس اشتغال را دریابیم، آن وقت سهم اوقات فراغت دارای اهمیت فراوانی می شود؛ چرا كه بخشی از عمر ماست و از دیدگاه الهی پراهمیت است.وی با اشاره به اهمیت زمان یادآور شد: در زمان است كه آدمی به كمال می رسد؛ هرچند كه زمان هم متفاوت است و قیمت آن در تغیر است. ارزش یك ساعت در قرون قبل با ۵۰ سال قبل متفاوت است و اگر متفاوت است مسئولیت پاسخگویی در سال ۲۰۰۵ با سال ۱۸۰۰ قابل مقایسه نیست و اگر خداوند را عادل بشناسیم، مسئولیت و حسابی را كه بازپس می دهیم با دو قرن قبل متفاوت است.
جمعیت انبوه تهران و اوقات فراغت
شهر تهران به عنوان یك شهر متروپولیس با اكثریت قریب به اتفاق آن شهرها و آبادی های بزرگ پیرامونی آنها ارتباط تنیده ای دارد و به همین دلیل است كه مسائل شهر تهران را باید نه در مقیاس محدوده خاص آن، بلكه در مقیاس محدوده وسیع ترین، مدنظر قرار داد كه گذران فراغت و مدیریت و برنامه ریزی نیز از آن جمله مسائل است.پیش بینی های جمعیتی، جمعیت این محدوده بزرگ را در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۷ میلیون نفر و جمعیت شهر تهران را نزدیك به ۶/۸ میلیون نفر برآورد كرده است.افزایش حجم جمعیت و چگونگی توزیع آن، افزایش امید زندگی و طرح مفهوم «عمر سوم» ، ساختار جمعیت، مهاجرت، پیامدهای ثانوی، بیكاری شدید جوانان و بالاتر بودن سهم زنان در میان بیكاران در مقایسه با سهم آنان در اشتغال و سرانجام افزایش سن ازدواج و افزایش فاصله زمانی فراغ از تحصیل تا تشكیل خانواده بر طول مدت اوقات فراغت و مدیریت برنامه ریزی آن مطرح شده و علاوه بر آن اثر عوامل اقتصادی و اجتماعی غیرقابل انكار است.(۱)رئیس همایش علمی- كاربردی اوقات فراغت در این راستا گفت: جمعیت انبوه تهران در سایه اشتغالات و درگیری های فراوان و از سویی دیگر اوقات غیر فعال باارزش و زمین مانده مواجه است از این اوقات به دلایل ناشی از مشكلات نوع زندگی بی بهره مانده است.وی با انتقاد از این اوقات غیرفعال و انفعال و به نوعی اوقات تعطیلی و بیكاری تصریح كرد امروز در شهر تهران این فرصتها می تواند معادل حداقل حیات چند صد هزار نفر باشد اگرچه قابل تحقق نیست.رئیس سازمان فرهنگی شهرداری تهران با اظهار امیدواری گفت: نتایج پژوهش های كاربردی ارائه شده در همایش اوقات فراغت منجر به تدوین سیاستهای راهبردی برای ارائه به مسئولان و متولیان امر جهت تصمیم گیری و برنامه ریزی مناسب در این زمینه شود.وی در ادامه با اشاره به فضای پیچیده شهر تهران و در پی آن برنامه ریزی دشوار آن گفت: سازمان فرهنگی- هنری در طول چند سال گذشته با تمركز نگاه به اوقات فراغت در تابستان نهضت تابستانی را تعریف كرد و به عنوان یك سنت حسنه آن را پذیرفت و علی رغم نظام مالی داخلی و فشارهای حاكم توانستیم برنامه فراغت در تابستان ۸۲ را در حد سال ۸۱ ارائه كنیم و مخاطب آن یك میلیون و صد هزار نفر بود و سازمان در تابستان ۸۳ به شكوفایی كمی دست یافت و با استفاده از تنوع در فضا و خدمات با ۴۰۰ درصد رشد مواجه شدیم و میزان خدمات به پنج میلیون و صد و هشتاد هزار نفر رسید.
نیاز به ۵۰۰ خانه فرهنگ بر اساس استانداردهای موجود
مشایی با اشاره به حجم بالای نیازها در تهران با ۵/۱میلیون نفر دانش آموز، ۲۵هزار دانشجو و ۹۷۳ هزار زن خانه دار افزود: بر اساس استانداردهای موجود به۵۰۰ خانه فرهنگ در تهران نیاز داریم و ادامه داد سازمان برای ارائه خدمات بیشتر نیازمند بازنگری در منابع مالی است كه در این میان سهم شهرداری نیز نمی تواند افزایش یابد و در هیچ حوزه ای نمی توان سهم را كاهش داد.
۲۸میلیون كلاس، نیاز برنامه های اوقات فراغت
مشایی با اشاره به این كه میزان تعداد مراكز برای خدمات رسانی در مقایسه با پراكندگی جمعیت و توسعه شهری كم است تصریح كرد:
نزدیك ۳ میلیون نفر به برنامه های اوقات فراغت نیاز دارند كه بر اساس برآوردها چیزی حدود ۸۶۴ میلیون ساعت را دربرمی گیرد كه برای اجرای آنها به حدود ۲۸ میلیون كلاس نیاز است. وی در پایان سخنان خود از تشكیل كمیته برنامه ریزی و اقدامات راهبردی اوقات فراغت در این سازمان خبر داد و ابراز كرد: وظیفه این كمیته طراحی و برنامه ریزی حوزه های كلان اوقات فراغت است.دیگر سخنران این همایش رئیس كمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای شهر تهران بود. وی بی توجهی به مسئله اوقات فراغت را معضل اجتماعی دانست و با اشاره به تحولات روز دنیا و شكل گیری مباحثی همچون تمدن فراغت در جوامع مختلف گفت، متأسفانه هنوز نقش جوان در ابعاد مختلف تعریف نشده است و جوان بعد از اتمام تحصیل نمی داند كه چه كاری بایستی انجام دهد و این مقوله ای است كه در سایر كشورها نیز از دهه هفتاد مورد توجه بوده است.
نقش و جایگاه تربیت بدنی در گذراندن اوقات فراغت
ورزش در كنار فواید جسمانی سبب تقویت ابعاد معنوی می شود؛ به گونه ای كه آن را ابزاری برای دستیابی به اهداف تربیتی می دانند، با توجه به نقشی كه دانش آموزان در ساختار اجتماعی و فرهنگی جامعه دارند و خود را برای مشاركت در فعالیت های اجتماعی در مقیاس های گسترده تر آماده می كنند، لازم است كه از سلامت جسمانی و روانی كامل برخوردار باشند كه در این زمینه تربیت بدنی و نقشی كه این عنصر در گذراندن اوقات فراغت نسل جوان دارد اهمیتی حیاتی پیدا می كند. فراغت در حقیقت نوعی رهایی از وظایف رسمی مربوط به حوزه های مختلف است و برخلاف شغل جنبه كسب درآمد ندارد و فارغ از هرگونه هدف تجاری است و در حقیقت جست وجوی نوعی رفاه و لذت جویی می باشد. به بیان دیگر اوقات فراغت، فرصت و زمانی است كه پس از كار موظف روزانه باقی می ماند و فرد به هنگام آسودگی یا شوق و رغبت اقدام به تفریح و سرگرمی و توسعه آگاهی ها و فعالیت های مفرح جهت رفع خستگی و تجدید قوا و گریز از وقایع روزانه و بالاخره فعالیت هایی كه به رشد و تعالی شخصیت منجر شود، می پردازد. بررسی ها نشان می دهد كه سهم تربیت بدنی بر اساس مقطع تحصیلی و پایگاه اجتماعی، اقتصادی دانش آموزان تغییر می یابد و به لحاظ میزان رضایت دانش آموزان كشور از نحوه گذراندن اوقات فراغت بدین نتیجه رسید كه این میزان رضایت در حد بالایی وجود دارد.
بازنشستگی به معنای منتظر مردن بودن نیست
خادم، عضو شورای شهر، وضعیت كنونی اوقات فراغت جامعه اعم از سالمندان، بانوان و جوانان را از نظر كمی و كیفی نامناسب توصیف كرد و تصریح كرد: بازنشسته شدن به معنای مردن نیست، وی در ادامه گفت: بانوان خانه داری كه از افسردگی رنج می برند، دخترانی كه به دلیل فقر حركتی سلامت جسمی و روانی شان تحلیل می رود و نسل جوان كه به علت نبود ساز و كار مناسب و تعریف نشده در حوزه اوقات فراغت فرایند جامعه پذیری و كسب تجارب نسل های پیشین را طی نمی كنند، اینها همه از تبعات بی برنامگی و كمبود شدید امكانات در زمینه اوقات فراغت است.خادم تصریح كرد: با نحوه برخورد با پدیده اوقات فراغت می توان صلاح و فساد یك جامعه را تعریف كرد و تأكید كرد جریانات محفلی نشأت گرفته از عدم توجه متولیان به اوقات فراغت نسل جوان است.
