عصر جدید اقتصاد نفت‌

اكنون كه دیگر به نفت ۵۰دلاری عادت كرده‌ایم، پرسشی كه ذهن همه علاقه‌مندان اقتصاد را متوجه خود كرده این است كه آیا این آغاز دورانی جدید در اقتصاد و سیاست انرژی است؟ به عبارت دیگر باید پرسید، آیا ما وارد دوران جدیدی شدیم كه در آن به دلیل تقاضای زیاد و عرضه پر فراز و نشیب، قیمت رو به رشد می‌گذارد؟ پاسخ این پرسش را نمی‌دانیم اما شاید جواب آن حداقل به یك دلیل، مثبت باشد و آن چین است. آمریكایی‌ها تقریبا ۲۱میلیون بشكه در روز نفت مصرف می‌كنند كه این یك چهارم ۸۴میلیون بشكه نفت مصرف دنیا در روز است. اما چین با مصرف ۴/۶میلیون بشكه‌ای در روز، در مقام دوم مصرف دنیا قرار دارد. این تقاضا تا سال ۲۰۲۰ ممكن است دو برابر شود.چین بخش عمده نیازهای جدید خود را از خارج وارد می‌كند و تولید داخلی آن نزدیك به ۵/۳بشكه در روز است. معلوم نیست چه مقدار نیاز اضافی چین و دیگر كشورهای در حال توسعه به ویژه هند، تولید اضافی نفت را می‌طلبد. بازارهای نفت دچار تغییراتی شده‌اند تا سال۱۹۷۴، آمریكا بزرگ‌ترین تولید كننده نفت جهان بود. عرضه به میزان كافی انجام می‌شد و آمریكایی‌ها قیمت‌هایشان را كنترل می‌كردند. با بروز مازاد ظرفیت تولید، كمیته راه‌آهن تگزاس كه بر خلاف اسمش وضعیت بازار نفت را كنترل و تنظیم می‌كند، تولید را محدود می‌كرد تا قیمت‌ها به ثبات برسد و با <ذخایر امنیتی> خود در مواقع بحران وارد عمل می‌شد. در مارس ۱۹۷۱ این كمیته اجازه افزایش تولید را داد تا تقاضای رو به رشد جواب داده شود. به این ترتیب مازاد نفت آمریكا از میان رفت و قیمت‌‌های جهانی افزایش یافت و اوپك قدرتمندتر شد.اكنون بار دیگر نظام جهانی نفت در حال تغییر و تحول اساسی است.از سال ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۹ تقاضای جهانی نفت سالانه یك میلیون بشكه نفت در روز افزایش یافت. اما در سال ۲۰۰۴، تقاضا به طور فوق‌العاده چشمگیری دچار جهش ۷/۲میلیون بشكه‌ای در روز شد. یك سوم این افزایش را تقاضای چین تشكیل می‌داد و دلیل عمده آن هم كمبود برق بود.كارخانه‌ها كه نمی‌توانند نیروی برق كافی به دست آورند، خود به استقرار ژنراتور اقدام كردند. نیروگاه‌های برق چین اغلب از ذغال‌سنگ استفاده می‌كنند اما ژنراتورهای جدید سوخت دیزلی وارداتی دارند.چین با ساخت نیروگاه‌های برقی بیشتر می‌تواند این مشكل را حل كند.اما این به معنای افزایش تقاضای نفت است.چین اكنون نزدیك به ۲۰میلیون خودرو و كامیون دارد. تا سال ۲۰۲۰ این رقم به ۱۲۰میلیون می‌رسد. این در حالی است كه آمریكا در سال ۲۰۰۱، ۲۳۰میلیون خودرو و كامیون داشت. افزایش تقاضای نفت، نظام جهانی تولید را دچار محدودیت كرده است. ظرفیت این نظام ۵/۱میلیون بشكه نفت در روز است كه این در ۳۰سال گذشته پایین‌ترین حد است. بخش عمده این ظرفیت در عربستان واقع شده است. قیمت‌های بالا ناشی از نگرانی‌ از اخلال در نظام عرضه است.این اخلال از ناحیه تروریسم، جنگ، ناآرامی‌های سیاسی و وضعیت آب و هوایی ناشی می‌شود.در تئوری می‌توان گفت كه قیمت‌های بالا، خود اثری خودكار دارند و تقاضا را كاهش می‌دهند.اما واقعیت‌های جدید، تئوری را تغییر می‌دهد. دو واقعیت جدید این تئوری را تغییر داده است.اول این كه، در كشورهای ثروتمند به ویژه آمریكا، درآمدهای رو به رشد باعث می‌شود كه تحمل قیمت‌های بالا ممكن باشد.در ماه گذشته تقاضای نفت آمریكا ۲درصد بیشتر از این مدت در سال گذشته بود.واقعیت دوم این است كه شركت‌های نفتی بزرگ یا نمی‌توانند یا نمی‌خواهند به دنبال نفت جدید باشند.مطالعات نشان می‌دهد كه شركت‌های بزرگ نفتی بیش از نیمی از ذخایر تهی شده نفتی خود را با خرید ذخایر دیگر شركت‌ها جایگزین كرده‌اند.در سال ۱۹۹۰، این شركت‌ها فقط دو سوم ذخایر خود را با اكتشافات جدید جایگزین كرده‌اند این عملكرد ضعیف ناشی از این حقیقت است كه ۷۲درصد از ذخایر نفتی دنیا در كنترل شركت‌های نفتی دولتی است. شركت‌های خصوصی فقط در شرایطی حق اكتشاف به دست می‌آورند كه این حق خطرات زیاد و منفعت اندك داشته باشد. اكنون هر اتفاقی ممكن است در دنیای نفت روی دهد. ممكن است قیمت‌ها كاهش یابد، اگر نگرانی‌ها فروكش كند. اما روندهای بلندمدت چندان امیدواركننده نیست. تقاضای جهانی به طور چشمگیری رو به رشد است و عرضه جهانی گسترده نیست. وابستگی به نفت خلیج‌فارس هم افزایش می‌یابد. اقتصاد جهانی اكنون وابسته به سوختی نامطمئن و گران است. كشورهای تولیدكننده قدرتمند‌تر و مصرف‌كنندگان ضعیف‌تر شده‌اند. در میان كشورهای مصرف‌كننده برای به دست آوردن قراردادهای طولانی‌مدت، رقابت‌ سختی در جریان است. چین در این میان چند قرارداد پرسود به دست آورده است. پیامی كه برای آمریكایی‌ها وجود دارد روشن است. آمریكا ۶۰درصد نفت خود را وارد می‌كند و نمی‌تواند این واردات را به این راحتی قطع كند. اما می‌تواند با تولید داخلی بیشتر و مصرف محتاطانه‌تر، این واردات را محدود ‌كند. این كار آسیب‌پذیری آمریكا را كم می‌كند و فشار بر دیگر نقاط دنیا را هم كم می‌كند. منبع نیوزویك