دانش‌ آموزان‌ انگیزه‌ درس‌خواندن‌ ندارند

سال‌ تحصیلی‌، چند روزی‌ است‌ به‌ پایان‌ رسیده‌ و آن‌ عده‌ از دانش‌آموزانی‌ كه‌ در یك‌ یا چند ماده‌ درسی‌ تجدید شده‌اند، ناچارند با جدیت‌ درس‌ بخوانند تا در شهریورماه‌، بار دیگر توان‌ خود را محك‌ بزنند و این‌ در حالی‌ است‌ كه‌ چندی‌ پیش‌، بر اساس‌ آمارگیری‌ها اعلام‌ شد هر سال‌ حدود ۱۲ درصد دانش‌آموزان‌ مقطع‌ راهنمایی‌ مردود می‌شوند. این‌ خبر، اگر مبتنی‌ بر آمارهای‌ واقعی‌ باشد، زنگ‌ خطری‌ است‌ برای‌ دست‌اندركاران‌ نظام‌ آموزشی‌ كشور زیرا اگر در مقطع‌ ابتدایی‌ و متوسطه‌ هم‌، فقط‌ همین‌ میزان‌ افت‌ تحصیلی‌ وجود داشته‌ باشد، معنا و مفهوم‌ قضیه‌ آن‌ است‌ كه‌ از بین‌ حدود ۱۸ میلیون‌ دانش‌آموز سالانه‌ نزدیك‌ به‌ دو میلیون‌ و ۲۰۰ هزار نفر مردود می‌شوند. از آنجا كه‌ در بودجه‌ سالانه‌ آموزش‌وپرورش‌ مبلغ‌ قابل‌توجهی‌ منظور می‌شود، مردودی‌ دانش‌آموزان‌، مبالغ‌ هنگفتی‌ از بودجه‌ كشور را هدر می‌دهد. مقصر كیست‌؟ در پاسخ‌ این‌ پرسش‌ كه‌ مقصر واقعی‌ مردود شدن‌ دانش‌ آموزان‌ كیست‌ و چه‌ عواملی‌ مسبب‌ افت‌ تحصیلی‌ آنان‌ است‌، چند شاخا مهم‌، جای‌ بحث‌ و بررسی‌ دارد: ۱. نداشتن‌ امید به‌ آینده‌: یكی‌ از مشخصترین‌ دلایل‌ افت‌ تحصیلی‌ دانش‌آموزان‌، بلاتكلیفی‌ و نداشتن‌ امید به‌ آینده‌ است‌. زیرا اكثر دانش‌آموزان‌ یك‌ آینده‌ خوب‌ و روشن‌ را مستلزم‌ ادامه‌ تحصیل‌ نمی‌دانند. دانش‌آموزان‌ با استعداد زیادی‌ دیده‌ شده‌اند كه‌ در تمام‌ مراحل‌ آموزشی‌ و آزمون‌ها كاملا موفق‌ و ممتاز بوده‌اند، با این‌ حال‌، وقتی‌ با آنان‌ درباره‌ آینده‌ و شغل‌ انتخابی‌ صحبت‌ شده‌، اظهار داشته‌اند كه‌ بعد از اتمام‌ تحصیلات‌ دانشگاهی‌، برای‌ برخورداری‌ از یك‌ زندگی‌ مطلوب‌، باید به‌ سراغ‌ شغلی‌ نان‌ و آبدار بروند. برای‌ بسیاری‌ از دانش‌آموزان‌، فارغ‌التحصیل‌شدن‌، به‌ معنای‌ نقطه‌ شروع‌ سرگردانی‌ و بلاتكلیفی‌ است‌،نه‌ جواز ورود به‌ بازار كار و برخورداری‌ از یك‌ فرصت‌ شغلی‌ مناسب‌. دانش‌آموزان‌، وقتی‌ كه‌ می‌بینند قشر تحصیلكرده‌ جامعه‌ از وضع‌ معیشتی‌ سخت‌تری‌ نسبت‌ به‌ افرادی‌ با تحصیلات‌ كمتر و گاه‌ بی‌سواد،اما اهل‌ كسب‌ و كاسبی‌ برخوردارند، انگیزه‌ خود را برای‌ تلاش‌ و كسب‌ موفقیت‌ در زمینه‌ تحصیل‌ از دست‌ داده‌ و ترجیح‌ می‌دهند بدون‌ تلف‌كردن‌ سال‌های‌ عمرشان‌ برای‌ تحصیل‌ و كسب‌ مدرك‌،مستقیما وارد بازار كار شوند تا زودتر به‌ درآمد برسند. ۲. محیط‌ آموزشی‌ خسته‌كننده‌: بسیاری‌ از كارشناسان‌ علوم‌ آموزشی‌ یكی‌ از دلایل‌ مهم‌ افت‌ تحصیلی‌ دانش‌آموزان‌ را كسالت‌بار بودن‌ محیط‌های‌ آموزشی‌، كلاس‌های‌ خسته‌كننده‌ و حجم‌ زیاد كتاب‌هایی‌ می‌دانند كه‌ اكثر آنها بدون‌ در نظر گرفتن‌ اصول‌ علمی‌ برنامه‌ریزی‌ درسی‌ تهیه‌ و تدوین‌ شده‌ و در بیشتر موارد، محتوا و طراحی‌ آنها نیز، سنخیتی‌ با سن‌ و نیاز روحی‌ دانش‌آموزان‌ ندارد. از طرف‌ دیگر،محیط‌های‌ سرد، بی‌تحرك‌ و خالی‌ از شور ونشاط‌ نمی‌تواند انگیزه‌ و رغبت‌ كافی‌ برای‌ حضور مشتاقانه‌ دانش‌آموزان‌ در محیط‌ آموزشی‌ ایجاد كند. وقتی‌ یك‌ دانش‌آموز از لحظه‌ اول‌ حضور در كلاس‌ درس‌ و محیط‌ مدرسه‌، برای‌ رهایی‌ از آن‌ ؤانیه‌شماری‌ می‌كند، مسلما به‌ آنچه‌ نمی‌اندیشد، یادگیری‌ و تفكر است‌. كلاس‌های‌ غیر استاندارد وقتی‌ كلاس‌های‌ درس‌ پرجمعیت‌ و مغایر با اصول‌ استاندارد جهانی‌ است‌،معلم‌ عملا مبدل‌ به‌ مبصر و ساكت‌كننده‌ كلاس‌ می‌شود و نقش‌ اصلی‌ خود را از دست‌ می‌دهد. اكثر معلمان‌ می‌ گویند تعداد دانش‌ آموزانشان‌ آن‌قدر زیاد است‌ كه‌ حتی‌ برای‌ پرسش‌ و پاسخ‌ درسی‌ زمان‌ كافی‌ در اختیار ندارند، چه‌ رسد به‌ برقراری‌ ارتباط‌ عاطفی‌ با دانش‌آموزان‌ كه‌ یكی‌ از عوامل‌ مهم‌ و اساسی‌ ایجاد انگیزه‌ و تلاش‌ برای‌ یادگیری‌ در دانش‌آموز است‌. چه‌ بسا دانش‌آموزی‌ كه‌ در ابتدای‌ سال‌ تحصیلی‌ محصل‌ موفقی‌ به‌ شمار می‌آید و یكباره‌، یعنی‌ درست‌ زمانی‌ كه‌ به‌ نیاز عاطفی‌ او پاسخ‌ داده‌ نمی‌شود و در واقع‌ توجه‌ كافی‌ نمی‌بیند، دچار ایست‌ یا افت‌ تحصیلی‌ می‌شود. كتاب‌های‌ درسی‌ نامناسب‌ متاسفانه‌ اكثر كتاب‌های‌ درسی‌، بدون‌ توجه‌ به‌ نیازهای‌ دانش‌آموزان‌ تالیف‌ و گردآوری‌ شده‌ و این‌ معضل‌ بیشتر در مقطع‌ راهنمایی‌ احساس‌ می‌شود. به‌ ویژه‌ از این‌ نظر كه‌ در این‌ دوره‌، دانش‌ آموز از نظر برقراری‌ ارتباط‌ با معلم‌ها هم‌ بشدت‌ دستخوش‌ تغییر و تحول‌ می‌شوند. دانش‌آموزی‌ كه‌ در دوره‌ ابتدایی‌ تمام‌ طول‌ هفته‌ را با یك‌ یا دو معلم‌ گذرانده‌ و ارتباط‌ عاطفی‌ مستحكمی‌ با یك‌ یا دو معلم‌ خود ایجاد كرده‌ است‌، با حضور در مقطع‌ راهنمایی‌، بطور ناگهانی‌ با تغییر محیط‌ و تعدد معلمان‌ مواجه‌ می‌شود و هنوز موفق‌ به‌ تطبیق‌ خود با محیط‌ جدید نشده‌ است‌ كه‌ یكباره‌ با تعدادی‌ كتاب‌ با شكلی‌ كاملا متفاوت‌ با كتاب‌ های‌ درسی‌ سال‌های‌ گذشته‌ روبرو می‌شود. كتاب‌هایی‌ كه‌ دیگر كمتر عكس‌ های‌ جذاب‌، جالب‌ و كودكانه‌ دارد و حتی‌ رسم‌الخط‌ آنها بطور ناگهانی‌ تغییر كرده‌ است‌. درواقع‌ اكثر دانش‌آموزان‌ با ورود به‌ این‌ مقطع‌ دچار سردرگمی‌ و حتی‌ گاهی‌ نگرانی‌ شده‌ و در نهایت‌ دچار افت‌ تحصیلی‌ می‌شوند. البته‌ دانش‌آموزان‌ مقطع‌ متوسطه‌ هم‌ از بی‌ارتباطی‌ بسیاری‌ از كتاب‌های‌ رشته‌ انتخابی‌ خود گله‌مند هستند آنها معتقدند بسیاری‌ از آنها حتی‌ پس‌ از اخذ مدرك‌ دیپلم‌، به‌ درد كار یا زندگی‌ روزمره‌شان‌ نمی‌خورد و پاس‌كردن‌ آنها، وقت‌تلف‌كردن‌ بیهوده‌ است‌ و ... آنچه‌ طی‌ سال‌های‌ اخیر باعث‌ چشمگیربودن‌ افت‌ تحصیلی‌ دانش‌آموزان‌ در مقطع‌ متوسطه‌ شده‌، تغییر سیستم‌ آموزشی‌ قدیم‌ به‌ نظام‌ جدید یا همان‌ ترمی‌ واحدی‌ بوده‌ است‌ كه‌ حالا پس‌ از گذشت‌ چند سال‌ از این‌ تغییر سیستم‌ و در واقع‌ قربانی‌شدن‌ یك‌ نسل‌، از دور و نزدیك‌ شنیده‌ می‌ شود كه‌ مسوولان‌ به‌ فكر افتاده‌اند تا برای‌ جلوگیری‌ از فاجعه‌ افت‌ تحصیلی‌ بی‌شمار، باز هم‌ سیستم‌ آموزشی‌ را تغییر دهند. اینكه‌ آیا بر روی‌ این‌ نظام‌ نوین‌ تا چه‌ حد كار كارشناسی‌ و تحقیق‌ انجام‌ شده‌، سوالی‌ است‌ كه‌ با گذشت‌ زمان‌ به‌ جواب‌ آن‌ خواهیم‌ رسید. اكثر دانش‌ آموزانی‌ كه‌ در نظام‌ جدید، یا همان‌ ترمی‌واحدی‌ تحصیل‌ كرده‌اند، معتقدند نسبت‌ به‌ دانش‌ آموزان‌ نظام‌ قدیم‌، هم‌ كم‌سوادتر هستند وهم‌ شانس‌ كمتری‌ برای‌ ورود به‌ دانشگاه‌ دارند. زیرا دایم‌ در طول‌ تحصیل‌ خود با كمبود وقت‌ مواجه‌ بوده‌اند و برای‌ اینكه‌ موفق‌ بشوند كتاب‌ درسی‌ خود را در طول‌ یك‌ ترم‌ به‌ پایان‌ برسانند، مجبور شده‌اند دروس‌ را بطور سرسری‌،با عجله‌ و بدون‌ توجه‌ به‌ عمق‌ مطالب‌ خوانده‌ و حفظ‌ كنند تا بتوانند نوعی‌ امتحان‌ آن‌ درس‌ را از سر بگذرانند و خود را راحت‌ كنند.بنابراین‌، بعد از پایان‌ تحصیلات‌ خود، وقتی‌ به‌ عقب‌ برمی‌ گردند و به‌ آموخته‌هایشان‌ مراجعه‌ می‌كنند، می‌بینند متاسفانه‌ آنچه‌ آموخته‌اند بسیار ناچیز و سطحی‌ است‌. روش‌ تدریس‌ نامناسب‌ روش‌ تدریس‌ نامناسب‌ از جمله‌ عوامل‌ دیگری‌ است‌ كه‌ درهر سه‌ مقطع‌ باعث‌ افت‌ تحصیلی‌ چشمگیر دانش‌آموزان‌ می‌شود. استفاد از روش‌ سخنرانی‌ برای‌ همه‌ دروس‌، نبودن‌ یا استفاده‌ نكردن‌ از آزمایشگاه‌ و وسایل‌ كمك‌آموزشی‌ و همین‌طور غیرفعال‌بودن‌ دانش‌ آموزان‌ در هنگام‌ تدریس‌ همه‌ از عواملی‌ است‌ كه‌ دست‌ به‌ دست‌ هم‌ داده‌ و دانش‌ آموزان‌ را به‌ افت‌ تحصیلی‌ دچار می‌كند. طبق‌ نظركارشناسان‌ علوم‌ تربیتی‌ و روانشناسی‌، ذهن‌ هر دانش‌آموز در هر زنگ‌،فقط‌ در دقایق‌ اولیه‌ شروع‌ كلاس‌ آمادگی‌ یادگیری‌ مطالب‌ را دارد و بعد از آن‌، تنها نگاه‌ دانش‌ آموز است‌ كه‌ بر حسب‌ قانون‌ كلاس‌ حركات‌ معلم‌ را پیگیری‌ می‌كند و دیگر عملا آموختنی‌ در كار نیست‌ این‌ درحالی‌ است‌ كه‌ معلم‌،بی‌توجه‌ به‌ این‌ امر نه‌ تنها در تمام‌ ساعت‌ آموزش‌ به‌ تدریس‌ مطالب‌ می‌پردازد، بلكه‌ گاهی‌ حتی‌ برای‌ به‌ پایان‌ بردن‌ بحث‌ خود،دقایقی‌ از زنگ‌ تفریح‌ دانش‌آموزان‌ را در اختیار می‌گیرد و با صرف‌ بیهوده‌ انرژی‌، تلاش‌ می‌كند تا دانش‌آموزان‌ هرچه‌ بیشتر بیاموزند.