تاسیس دانشگاه تهران که با آغاز آشنایی جدی ایرانیان با مغرب زمین مقارن افتاده بود، این دانشگاه را به بستر اصلی ارتباط با تمدن مغرب زمینی و علوم جدید تبدیل کرد.
از آغاز فعالیتهای آموزشی دانشگاه تهران، همواره تاکنون افرادی شایسته و شخصیتهای برجسته و چهرههای صاحبنامی در آن به تحصیل و تدریس پرداختهاند.
به مناسبت هفتادویکمین سالگرد تاسیس دانشگاه تهران شرح مختصری از زندگی چند استاد و چهره ماندگار و چگونگی ارتباطشان با دانشگاه تهران شیرین و لازم است!
● دکتر محمود حسابی
در سال ۱۲۸۱ شمسی از پدر و مادری تفرشی در تهران زاده شد و پس از سپری کردن چهارسال از دوران کودکی در تهران، به همراه خانواده عازم شامات شد. در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت، با تنگدستی و مرارتهای دور از وطن در مدرسه کشیش فرانسوی آغاز کرد.
شروع تحصیلات متوسطه او مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو، پس از دو سال تحصیل در منزل برای ادامه به کالج امریکایی بیروت رفت و در سن ۱۷ سالگی لیسانس ادبیات، در سن نوزده سالگی لیسانس بیولوژی و پس از آن مدرک مهندسی راه و ساختمان را اخذ کرد. در آن زمان با نقشهکشی و راهسازی، به امرار معاش خانواده کمک میکرد. استاد همچنین در رشتههای پزشکی، ریاضیات، ستارهشناسی به تحصیلات آکادمیک پرداخت.
ایشان دکترای فیزیک خود را نیز در سال ۱۹۲۷ در سن بیستوپنج سالگی از دانشگاه سوربن دریافت داشت. پروفسور حسابی به دلیل عشق به میهن با وجود امکان ادامه تحقیقات در خارج از کشور به ایران بازگشت و با ایمان و تعهد، به خدمتی خستگیناپذیر پرداخت و پایهگذاری علوم نوین، تاسیسدار المعلمین و دانشسرای عالی، دانشکدههای فنی و علوم دانشگاه تهران به نگارش دهها کتاب و جزوه و راهاندازی و پایهگذاری فیزیک و مهندسی نوین، وی را به نام پدر فیزیک و مهندسی نوین ایران معروف کرد.
او همچنین قانون دانشگاههای ایران را نوشته و عهدهدار ریاست و استادی دانشکدههای فنی و علوم دانشگاه تهران نیز بوده است.
● شهید آیتالله مطهری
در سیزدهم بهمن ۱۲۹۸ شمسی در فریمان، ۷۵ کیلومتری شهر مقدس مشهد در یک خانواده اصیل روحانی چشم به جهان گشود. پس از طی دوران طفولیت به مکتبخانه رفته و به فراگیری دروس ابتدایی پرداخت. در سن ۱۲ سالگی به حوزه علمیه مشهد عزیمت کرده و به تحصیل مقدمات علوم اسلامی اشتغال میورزد.
در سال ۱۳۱۶ برای تکمیل تحصیلات خود عازم حوزه علمیه قم شد و در طول اقامت پانزده ساله خود در قم از محضر مرحوم آیتالله العظمی بروجردی، امام خمینی (ره) و علامه طباطبایی بهره برد. در سال ۱۳۳۱ در حالیکه از مدرسین معروف و از امیدهای آینده به شمار میرفت، به تهران مهاجرت کرد.
در تهران به تدریس در مدرسه مروی و تالیف و سخنرانیهای تحقیقی پرداخت. در سال ۱۳۳۴ اولین جلسه تفسیر انجمن اسلامی دانشجویان توسط وی تشکیل شد و در همان سال تدریس خود در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را آغاز کرد. در سالهای ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ که انجمن اسلامی پزشکان تشکیل شد، استاد شهید مطهری از سخنرانان اصلی این انجمن به شمار میرفت.
● مهندس مهدی بازرگان
وی در سال ۱۲۸۶ در خانوادهیی مذهبی تربیت شده بود. بازرگان در سال ۱۳۰۷ در زمره نخستین دانشجویان ایرانی بود که برای تحصیلات عالیه به اروپا رفت و مدت ۷ سال در فرانسه در رشته مهندسی ترمودینامیک تحصیل کرد و پس از خدمت سربازی به عضویت هیات علمی دانشکده فنی دانشگاه تهران درآمد و بزودی به ریاست دانشکده فنی منصوب شد. او یکی از نخستین مروجان دین در میان تحصیل کردههای ایرانی بلکه از پیشگامان دینداری در دانشگاههای ایران بود.
● استاد جلالالدین همایی
روانشناد استاد جلالالدین همایی متخلا به «سنا» ادیب و دانشمند نامدار اسلامی در سحرگاه سیزدهم دیماه سال ۱۲۷۸ هجری شمسی در شهر اصفهان و در خانوادهیی اهل علم و ادب دیده به جهان گشود. پدرش میرزا ابوالقاسم محمد نصیر متخلص به «طرب» از ادبای نامور و فرزند همای شیرازی بود. وی خواندن و نوشتن را از چهارسالگی نزد پدر و مادر فرا گرفت.
استاد همایی تحصیلات مقدماتی خود را در مدارس «قدسیه» و «نیم آورد» سپری کرد و عصرهای جمعه با حضور در انجمن شعرای «شیدا» از محضر اساتیدی چون مرحوم آخوند ملا عبدالکریم گزی بهرهمند میشد. در سال ۱۳۰۰ استاد در مدرسه صاریه اصفهان که نخستین مدرسه متوسطه در آن شهر بود به تدریس مشغول شد. وی در سال ۱۳۰۷ به خدمت رسمی وزارت معارف درآمد و نخستین مدرسه متوسطه تبریز را تاسیس کرد.
از سال ۱۳۱۰ وی علاوه بر مدرسه «دارالفنون» در مدرسه «شرف مظفری»، «دبیرستان نظام» و «دانشکده افسری» و «دانشسرای عالی» نیز به تدریس پرداخت.
استاد پس از سالها تدریس در دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۰ با رتبه استاد ممتاز به تقاضای خود بازنشسته شد، اما این امر نیز مانع از ادامه تدریس او نشد. وی در طی دوران خدمت در دانشگاه دو سفر به کشورهای لبنان و پاکستان با هدف تاسیس کرسی ادبیات فارسی در دانشگاههای این کشورها داشت.
استاد همایی تا سال ۱۳۴۸ به تدریس منطق و ادبیات در شبستان مسجد جارچی اهتمام ورزید. بسیاری از شاگردان استاد در این دوران بعدها در شمار فضلای بزرگ از اشتهار قابل ملاحظهیی برخوردار شدند.استاد همایی سرانجام در بیستوهشتم تیر ۱۳۵۹ به دیدار معبود شتافت.