بهره‌برداری از نوآوریهای آكادمیك

نوشتهٔ حاضر، به بررسی مالكیت نوآوریهای آكادمیك و مكانیزم بهره‌بردا ری از آنها كه شامل بكارگیری پاركهای فناوری نیز می‌شود، می‌پردازد. نتیجهٔ بررسی ثبت اختراعات آكادمیك كه در یك بانك اطلاعاتی با نام "ثبت بین‌المللی اختراعات "[۱] انجام شد، تفاوت موجود میان دول اتحادیهٔ اروپا، ژاپن و آمریكا را روشن نمود. ● معرفــــی الف- دورنـــــما بین سیاستگذاران در زمینهٔ نوآوری، متداول است كه در مقایسهٔ دو شاخص علم و فناوری برای آمریكا، ژاپن و اتحادیهٔ اروپا، به "پارادوكس اروپایی"[۲] هرچند در اروپا پراكندگی هزینهٔ عمومی برای تحقیق و توسعه، قابل مقایسه با آمریكا و مشخصاً بیش از ژاپن است، بازگشت این سرمایه كه در قالب ثبت اختراعات انجام‌شده بواسطهٔ سرمایه‌گذاری شركتها در تحقیق و توسعه، اندازه‌گیری شده، پایین است. این نتیجه‌گیری كه براساس ارزشهای میانگین شاخصهای اتحادیهٔ اروپا بدست آمده است، به وضعیت موجود یونان بسیار مرتبط است كه از یك سو عملكرد فوق‌العاده در پراكندگی علمی و از سوی دیگر، فقر عملكردی شدید در ثبت اختراعات را نشان می‌دهد. اگر كسی بخواهد دلیل وضعیت كنونی یونان را معین نماید، باید بداند توسط چه كسی و با چه وسیله‌ای، از یك سو تحقیقات صورت گرفته و از سوی دیگر اختراعات ثبت شده است. عمدهٔ تحقیقات، در دانشگاهها و مؤسسات تحقیقاتی كه اغلب تحت نظارت دولتی هستند انجام می‌پذیرد. ب- اهــــداف ایـــن كـــــــار هرچند "دانشگاه ملی فنی آتن"[۳]، با درماندگی تمام در ثبت اختراعات خود ضعیف است، اما با این وجود، در تحقیق و توسعه بحدی فعال است كه خدمات علمی و تكنولوژیك ارائه می‌كند. در این فعالیت دوم [تحقیق و توسعه]، این دانشگاه در صف مقدم توسعهٔ دانشگاههای اروپاست، آنچنانكه بعنوان پارك فناوری و "مركز منابع فناوری"[۴] عمل می‌كند كه ۸۵ آزمایشگاه آن، انبوهی از خدمات را به شیوه‌ای سازمان‌یافته ارائه می‌كنند. بعضی از این آزمایشگاه منبع انحصاری چنین خدماتی در كشور هستند (لابراتوار فعالیتهای بندرگاهی، جدول زلزله‌نگاری، مدل‌سازی یدك‌كش كشتی و آزمایشگاه مایكروویو و فیبر نوری)[۵]. مجموع درآمد حاصل از فعالیت رقابتی قراردادی بین R&D ها در سال ۱۹۹۸ برابر با ۳۰ میلیون یورو (حدود ۳۳/۳۳ میلیون دلار)[۶] بود كه ۲۰ درصد آن توسط سرویسهای خدماتی كسب شده‌بود. این اعداد از لحاظ استاندارد اروپا برای دانشگاهی با ۷۳۰ محقق و پرسنل تحصیل كرده كاملاً اعداد بزرگی است و اگر به این نكته توجه كنیم كه محقق یا دانش‌آموز تحت تحصیل در كشور یونان، هزینهٔ ماهیانهٔ كمتری نسبت به آمریكا دارد، این اعداد حتی قابل مقایسه با استانداردهای آمریكا نیز هست. نتیجهٔ مستقیمی كه از این تحقیق ماهرانه می‌توان گرفت، این است كه تعداد داوطلبان كسب دكترا حدود ۱۰۰۰ نفر است كه ۹۰ درصد آنها از طریق پروژه‌های تحقیقاتی حمایت مالی می‌شوند و فقط ۱۰ درصد آنها از بورس تحصیلی استفاده می‌كنند. بنابراین عجیب است كه تمام این فعالیتهای علمی به نوآوریهای تجاری كاربردی منجر نمی‌شود. سیستم دانشگاه در چنین شرایطی كه نتایج تحقیق از بین نمی‌رود، در ادامه شرح داده خواهد شد. ● همكـــــــاری بین مؤســسات آكادمیك و پاركهای فنـــــاوری طی ۳۰ سال گذشته در مناطق بسیاری از جهان، پاركهای علمی و فناوری بعنوان بخشی از ساختار انتقال فناوری و توسعهٔ اقتصاد مبتنی بر فناوری تأسیس شدند. ازدیاد پاركهای علمی و فناوری نشان می‌دهد كه نوع مناسبی از محیط و ساختار تجاری بعنوان عاملی مهم در موفقیت شركتهای فناوری مدرن و توسعهٔ اقتصاد بومی شناسایی شده‌است. همچنین نوعی تمایل به شیوهٔ جدید نوآوری كه تا حدی با انقلاب نظام علمی متناسب است، دیده می‌شود. آخرین روش مدیریت تحقیق و توسعه، مدل خطی نوآوری را كنار گذاشت؛ چون در شرح اینكه چگونه نوآوری اتفاق می‌افتد، چندان مفید نبود. فناوریها پویا شده‌اند و به انعطاف و "اندركنش"[۷] مهارتهای بازیگران مختلف دست‌اندركار فرآیند نوآوری نیازمندند. بعلاوه منابع مالی جدید برای انتقال فناوری تعریف شده‌اند: تعداد روزافزون ائتلاف‌‌ها میان شركتهای بزرگ، همكاری دانشگاهها و آزمایشگاههای عمومی، توافقنامه‌های اعطای امتیاز و غیره. همچنین اشكال جدید همكاری تحقیقاتی نیز تعریف شده است؛ كه هم به همكاری بین‌المللی دانشگاهها، مؤسسات تحقیقاتی و شركتها و هم به شبكه‌های محلی اشاره دارد. مثالهای فراوانی از شراكتها، سیاستهای اندركنش، شبكه‌ها و مؤسسات صنایع "آموزشی پیشرفته‌تر"[۸] در تمام دنیا پیدا می‌شود. موضوع دیگر، ضرورت وجود خوشه‌های تجاری در زمینهٔ فناوریهای مربوطه است. بسیاری از این خوشه‌ها هم‌اكنون شبكه‌ای قوی تشكیل داده‌اند و ممكن است از طریق پاركهای فناوری این پتانسیل وجود داشته باشد كه این شبكه‌های تكنولوژیك ساخته شده و توسعه یابند. بنابراین منابع علمی نقش اصلی را در تعریف فناوریهای جدید ایفا می‌كنند و "آموزش از طریق انجام كار"[۹] بطور شفاف‌تری جایگزین "آموزش از طریق اندركنش"[۱۰] شده و این مرهون شبكه‌های تكنولوژیك است. رقابت بین‌اللملی،عوامل استراتژیك مثل اطلاعات علمی و منابع انسانی، تقویت همكاری دانشگاه و صنعت را اجبار می‌كند. سیاستگذاران و سردستگان تجارت، افزایش ظرفیت و تأثیر انتقال نتایج تحقیقات از "مؤسسات آموزشی پیشرفته‌تر" به بخش خصوصی را مشاهده می‌كنند و آنرا بعنوان مسیر جذاب بهبود مهارتهای تكنولوژیك و ترقی رقابتی شركتهای موجود می‌شناسند. سیاستهای تكنولوژیك مبتنی بر نیاز به فعالیتهای "آموزش از طریق اندر كنش" نیز به "قطبهای فنی"[۱۱] و پاركهای علمی و فناوری منتقل شده‌اند. آنها به عنوان پروژه‌های شهرسازی و نیز پروژه‌های ساختاری مانند مراكز اطلاعاتی برای انجام نوآوری، مشخص می‌شوند. لذا پاركهای علمی ریشه در اقتصاد بومی دارند و به انتقال فناوری، نوآوری و ایجاد همكاریهای استراتژیك بین كارخانجات محلی، دانشگاهها و مراكز تحقیقاتی توجه ویژه‌ای دارند. بهر حال در دههٔ گذشته با افزایش رقابت در اقتصاد جهانی، پاركهای علمی قدرت پاسخگویی ویژه‌ای بدست آورده‌اند: آموزش منابع انسانی كارآمد. یك راه بسیار مؤثر برای انتقال فناوری، تأسیس راه‌اندازهای فناوری مدرن توسط پرسنل دانشگاه در پاركهای علمی است. دانشگاهها می‌توانند با تأمین مؤسسان جوان در توسعهٔ پاركهای علمی با فناوریهای موجود، همكاری‌كنند. اما هنوز باید كارهای زیادی انجام گیرد تا فرهنگ تأسیس شركتهای جدید در مؤسسات دانشگاهی جا بیافتد: ▪ تشویق هیأتهای فعال مؤسسات دانشگاهی به تجاری سازی نتایج تحقیقات ▪ تشویق روحیه تأسیس شركتهای جدید و آموزش فرآیند تجاری‌سازی به دانشمندان و اساتید دانشگاه ▪ حمایت از علوم دانشگاهی از طریق ثبت اختراعات و جوازهای نشر و كپی ▪ راه‌اندازی نظام اعطای پاداش مناسب به اماكن و محیطهایی كه محققان آنها با صنعت همكاری تحقیقاتی می‌كنند. ▪ بهبود قابلیت انتقال فناوری از طریق فعالیتهای ویژه كه دانشگاهها را برای تأسیس دفاتر وابسته به صنایع آكادمیك فعال می‌كند. پارك منطقهٔ "لاوریو"[۱۲] توسط یك شركت گردانده می‌شود كه مالك آن "دانشگاه ملی فنی آتن" است. این پارك در منطقه‌ای وسیع با مساحت ۲۴ هكتار توسعه یافته است و دارای ساختمانهای چندمنظوره كه ساختمانهای مدیریت و به منزلهٔ كارخانهٔ تولیدی یك شركت معدن و مواد هستند، می‌باشد. بنابراین، پارك یك مزیت دارد و آن این است كه می‌تواند امكانات تولیدی را حتی برای صنایع سنگین اجاره دهد. NTUA از ایجاد پاركی با عضویت شركتهای خلاق دارای فناوری پیشرفته حمایت می‌كند و تمامی حمایتهای فنی و مدیریتی لازم را بعمل می‌آورد. شركتهای Spin-off[۱۳] آشكارا به نقل مكان به پارك تشویق می‌شوند. ● هـمـكاری مــیان دانشگـــــاهها و پاركــهای علمی در یونــــــان ۱۷ دانشگاه و ۱۲ مؤسسهٔ آموزشی تكنولوژیك (پلی‌تكنیك) در یونان وجود دارد كه همگی براساس یك نظام متمركز توسط وزارت آموزش سازماندهی و تأسیس شده‌اند. مطابق قانون اساسی، هیچ دانشگاه خصوصی تأسیس نشده‌است. فعالیت تمامی این دانشگاهها، مبتنی بر تحقیقات پایه‌ای است و هیچ ارتباطی با بخش خصوصی ندارند. در اوایل دههٔ ۸۰ گروههای تحقیقاتی شخصی از طریق بعضی از این دانشگاهها این ایده را رواج دادند كه بایستی مؤسسات تحقیقاتی غیروابسته كه آزادانه با دانشگاهها همكاری می‌كنند و انتقال فناوری را از طریق مؤثرتری دنبال می‌كنند، تأسیس گردند. ایدهٔ تأسیس پاركهای فناوری در یونان اولین بار در اواخر دههٔ هشتاد توسط تحقیقات شخصی در "مؤسسهٔ تحقیقات و فناوری یونان"[۱۴] پرورده شد؛ یكی از مهمترین سازمانهای تحقیقاتی در كشور یونان با ۷ مؤسسهٔ وابسته در "كرت"[۱۵]، "پاتراس"[۱۶] و "تسالونیكی"[۱۷]. وزارت تحقیقات، FORTH را در سال ۱۹۸۳ بعنوان سازمان تحقیقاتی غیروابسته كه از دل دانشگاه "كرت" بیرون آمده است، تأسیس نمود.