كارنامه های بی اعتبار

نوآوری و تغییر در شیوه ارزشیابی دانش آموزان در نظام آموزشی كشور موضوعی تكراری است. «نمره پایانی دانش آموزان دوره راهنمایی بر مبنای ۵۰ درصد نمره ورقه امتحانی خردادماه و ۵۰ درصد نمره ارزشیابی مستمر محاسبه می شود.» تقریباً همه مدیران كل، معاونین، مشاورین تحصیلی و حتی مدیران مدارس هم با این گفته منوچهر فضلی خانی مدیركل دفتر آموزش و پرورش مقطع راهنمایی تحصیلی موافقند. حتی آنجا كه فضلی خانی می گوید: «ارزشیابی مستمر از طریق بررسی تكالیف درسی، انجام پژوهش تدریجی و بررسی فعالیت مرتبط با درس در طول سال تعیین می شود.» اختلاف نظر محسوسی در میان متولیان و برنامه ریزان آموزشی كشور به چشم نمی خورد. علت این توافق و هم اندیشی را باید در مكانیسم تعیین شیوه های ارزشیابی جست وجو كرد؛ مكانیسمی كه اغلب از بالا به پایین و بدون در نظر گرفتن ذهنیات، علایق و توانمندی های دانش آموز اعمال می شود. از طرف دیگر حتی مكانیسمی برای نظارت بر اجرای صحیح شیوه های ارزشیابی ابلاغ شده به مدارس طراحی نشده است. اگر بپذیریم كه شیوه ارزشیابی دانش آموزان باید مبتنی بر ذهن نوشونده و نوخواه دانش آموز و انتظارات جامعه از حال و آینده او باشد، آمار و اطلاعات این گزارش مسئولان را در طراحی مكانیسم ارزشیابی دانش آموزان یاری می كند؛ مكانیسمی كه این بار از پایین به بالا پیشنهاد می شود. «معیارهای ارزشیابی»، «اهمیت امتحانات كتبی خردادماه»،«نقش كارنامه آخر سال» و «تاثیر امتحانات كتبی آخر ترم بر افزایش اضطراب دانش آموز» از جمله پرسش هایی است كه ۱۷۰ دانش آموز مقطع راهنمایی و متوسطه شهر تهران به آ ن پاسخ داده اند. ● دانش آموز، معیار ارزشیابی ۸/۵۲ درصد از دانش آموزان مقطع راهنمایی تحصیلی، «فعالیت های عملی، گروهی و مجموعه ابتكارات دانش آموز» را به عنوان معیار مناسب ارزشیابی خود انتخاب می كنند. البته درصد بالا در پایه های سه گانه مقطع راهنمایی تحصیلی متفاوت است. اولی ها ۲/۵۲ درصد، دومی ها ۳/۴۸ درصد و سومی ها ۷/۵۵ درصد. كاوه جوانمرد دانش آموز سال اول راهنمایی می گوید: «معلم ها به تمام رفتارهای ما در طول سال و فعالیت های ما توجه كنند. به ما اجازه بدهند تا خلاقیت هایمان را نشان دهیم. معلم ها باید استعدادهای ما را دریابند. نباید مدرسه یكنواخت باشد؛ باید طوری باشد كه ما برای یاد گرفتن درس بخوانیم نه برای نمره.» شاید بتوان اختلاف درصدهای موجود را با توجه به فضای ذهنی دانش آموز و تقاضای محیط تحصیلی و اجتماع پیرامونی دانش آموز از او تحلیل كرد. دانش آموزان پایه اول راهنمایی تجربه فضای آزاد، متنوع و غیراجباری مقطع ابتدایی را فراموش نكرده اند. اما دومی ها خود را با مقررات، نوع ارزشیابی ها و توقع معلم ها و مدرسه از خود هماهنگ می كنند. «امتحانات كتبی آخر ترم، برای ارزشیابی دانش آموز كافی است، ولی امتحانات نیم ترم و مستمر خوب نیست. چون اگر با نمره پایانی جمع شوند نمره بدی در كارنامه گذاشته می شود.» بیشتر دانش آموزان پایه دوم راهنمایی كه «مطالب كتب درسی» را مهمتر از «فعالیت های عملی، گروهی و مجموعه ابتكارات دانش آموز» دانسته اند با این گفته موافقند. با این حال دانش آموزان پایه سوم راهنمایی، با دركی وسیع تر از جامعه بیرون از مدرسه كارایی بیشتری را از نظام آموزشی و مكانیسم ارزشیابی مدرسه مطالبه می كنند. فرهاد ربیعی دانش آموز پایه سوم راهنمایی می گوید: «قطعاً نمی توان براساس مطالب كتاب های درسی و با یك نمره صفر تا بیست دانش آموز را رد یا قبول كرد. این قضیه، درست مثل كسی است كه می تواند خیلی چیزها را اختراع یا تولید كند ولی به دلیل داشتن مدرك دیپلم باید توی خانه بنشیند.» با گذر از مقطع راهنمایی تحصیلی و ورود به مقطع متوسطه، «مطالب كتاب های درسی چه كاربردی در آینده من خواهد داشت؟» پرسشی كلیدی است كه در ذهن دانش آموز دبیرستانی شكل می گیرد. پاسخ دانش آ موزان به این پرسش را می توان با درصدهای محاسبه شده در این گزارش دریافت. ۷/۸۰ درصد از پرسش شوندگان معتقدند كه معیار «مجموعه فعالیت های عملی، گروهی و ابتكارات دانش آموز» نسبت به معیار «مطالب كتب درسی» برای ارزشیابی دانش آموزان دبیرستانی، مهمتر است. آمار دیگری می گوید تنها ۳/۱۵ درصد از پرسش شوندگان دبیرستانی امتحانات كتبی آخر ترم را برای ارزشیابی خود كافی می دانند. با این حال بنا بر ضوابط و مقررات نظام ارزشیابی دانش آموز در مقطع متوسطه تحصیلی، ۸۰ درصد از نمرات پایانی دانش آموز در كارنامه خردادماه بر طبق نتایج امتحانات كتبی او است. «بهترین شیوه ارزشیابی می تواند به وسیله معلم ها انجام شود. آنها باید با توجه به فعالیت ها و معلومات اضافه دانش آموز و خلاقیت او نمره ای متناسب بدهند. همچنین باید دانش آموزان را دسته بندی كنند و همه را به یك چشم نگاه نكنند.» سجاد شهرابی فراهانی دانش آموز پایه دوم دبیرستان است. او همچنین معتقد است: «مهمترین اشكال ارزشیابی دانش آموز در شیوه كنونی، آشكار نشدن میزان واقعی معلومات دانش آموزان است.» در واقع دانش آموزان در این مقطع تحصیلی انتظار بیشتری دارند كه نظام آموزشی به یكی از كاركردهای خود وفادار بماند؛ كاركردی كه در برگیرنده تربیت نیروی كار متخصص است. پاسخ های دانش آموزان مقطع متوسطه به پرسش «بهترین شیوه ارزشیابی دانش آموز و محاسبه امتیازات آخر ترم او چیست؟» جالب توجه است. بسیاری از پاسخ دهندگان «مجموعه فعالیت های عملی و ابتكارات دانش آموز» را در كنار «ارزشیابی مستمر از مطالب كتب درسی» به عنوان معیار مناسب ارزشیابی خود قلمداد می كنند. از دیگر شیوه هایی كه مورد توجه پاسخ دهندگان دبیرستانی است می توان به «برگزاری آزمون های مفهومی» و «اختصاص كارنامه ای كاربردی برای فعالیت های عملی» اشاره كرد. اشكان خسروپور دانش آموز سال دوم دبیرستان می گوید: «اصولاً چه لزومی دارد كه آزمون های كتبی یا شفاهی نمرات كارنامه را رقم بزنند؛ در صورتی كه محتوای برگه های امتحانی، هیچ پشتوانه عملی محكمی ندارند. صحت این موضوع را می توان با نگاه كوتاهی به المپیادها و مسابقات جهانی دریافت. در حالی كه دانش آموزان ایرانی در بسیاری از مسابقات علمی در زمینه تئوری صاحب نظر هستند، اما عموماً مرد عمل نیستند.»