آموزش تفكر به دانش آموزان

برای اینكه دانش آموزان خوب تربیت شوند و افراد مفیدی در آینده باشند باید متفكر ،خلاق ، نقاد و دارای بینش علمی باشند . و این تنها در سایه ی انتقال اطلاعات به ذهن شاگردان حاصل نمی شود بلكه در برنامه های مدارس باید روش هایی گنجانده شود كه از طریق آن ها دانش آموزان قابلیت های چگونه آموختن را از طریق نظم فكری بیاموزند و در زندگی روزمره ی خود به كار برند و با توجه به نقش اساسی محیط های آموزشی و روش های حاكم بر آن ها ، باید به صورتی سازماندهی شوند كه دانش آموزان را به جای ذخیره سازی حقایق علمی با مسائلی كه در زندگی واقعی با آن ها مواجه می شوند درگیر سازند . ماهیت و تعریف تفكر: بسیاری از دانشمندان انسان را حیوان متفكر می دانند و تفكر(۱) را فصل ممیز انسان و حیوان قرار می دهند. با این كه پاره ای از آزمایش ها نشان می دهد كه تفكر در سطح پایین و ابندائی آن در میان بعضی از حیوانات دیده می شود ولی تفكر اساسی(۲) مخصوص انسان است و علاوه بر جنبه ی فرهنگی طبیعت انسان این خصوصیت نیز انسان را از سایر حیوانات مشخص و ممتاز می سازد.(شریعتمداری،۱۳۸۲،ص۳۷۹) جان دیویی در كتاب چگونه فكر می كنیم درباره ی مفهوم تفكر می گوید : عملی است كه در آن موقعیت موجود ، موجب تایید یا تولید واقعیت های دیگر می شود ،یا روشی است كه در آن باورهای آینده بر اساس باورهای گذشته پایه گذاری می گردد(به نقل از: شعبانی، ۱۳۸۲،ص ۴۴) شریعتمداری در كتاب روانشناسی تربیتی خود تفكر را :جریانی كه در آن فرد كوشش می كند مشكلی را كه با آن رو به رو شده مشخص سازد و با استفاده از تجربیات قبلی خویش به حل آن اقدام نماید (۱۳۸۲،ص۳۷۹) تعریف می نماید . اهمیت و ضرورت : یادگیری از طریق شرطی سازی (۳) (كه مد نظر رفتارگرایان است )یك یادگیری سطحی است و با یادگیری از طریق درك و فهم و بصیرت كه بر محور تفكر قرار دارد ، قابل تلفیق نیست. تفكر پایه ی ادراك و یادگیری را تشكیل می دهد . فهم و ادراك اساسی هر چیز ، نتیجه ی تفكر درباره ی آن چیز است . پیشرفت انسان در زمینه ی علمی ، ادبی ، هنری ، اخلاقی و معنوی همه در نتیجه ی تفكر اندیشمندان حاصل شده است حل مشكلات زندگی ، اجتماعی و … در سایه ی تفكر و تعقل صورت می گیرد . حضرت علی (ع) می فرمایند: لا یستعان علی الد هر الا با لعقل (( تنها از طریق عقل می توان بر زمانه پیروز شد.))(شریعتمداری،۱۳۸۰، ص۱۸) ویژگی های ذهنی متفكر: ۱) تردید منطقی : معمولا امور را با تردید می نگرد و بدون تردید از پذیرش افكار و عقاید خودداری می نماید. ۲) كنجكاوی شدید. ۳) فهم عمیق : به معرفت سطحی قناعت نمی كند و ژرف اندیشی خاصی در مطالعات او به چشم می خورد. ۴) دید وسیع : غالبا امور را در سطح گسترده تری مورد مطالعه قرار می دهد. ۵) سعه ی صدر. ۶) ترقی طلبی : از ركود و توقف رنج می برد. ۷) فروتنی. ۸) وحدت رویه شخصیتی هماهنگ و واحد دارد. ۹) اتكا به نفس. ۱۰) طرفداری از ارزش های انسانی(شریعتمداری ، ۱۳۸۰ ، ص ۹۰ ـ ۹۴). مقایسه ی آموزش به روش سنتی با آموزش تفكر : در آموزش سنتی فعالیت اصلی كلاس بر عهده ی معلم است و معلم فعالانه به ارائه ی اطلاعات و دانش سازمان یافته می پردازد و در صدد است تا آن ها را به ذهن شاگردان منتقل كند . و دانش آموزان منفعلانه باید اطلاعات مورد نظر را حفظ كرده و در زمان ارزشیابی به خاطر آورده و پاسخ دهند در این روش تاكید بر محتوای درس است و اغلب كتاب درسی و معلم منبع اطلاعاتی محسوب می شوند. ولی در آموزش برای متفكر بار آمدن دانش آموز معلم نقش راهنما و تسهیل گر را دارا بوده و دانش آموزان فعالند و در پی كسب اطلاعات از منابع دیگری علاوه بر معلم و كتاب درسی هستند.همچنین به جای تاكید بر محتوا بیشتر بر روش تاكید دارند و حجم اطلاعات دریافتی در درجه ی اول قرار ندارد و لزومی به حفظ كردن مطالب درس بدون درك و فهم آن ها نیست (سیف ، ۱۳۷۹) عوامل بستر ساز تفكر : الف : دانش: اگر فرد درباره ی چیزی كه می خواهد بیاندیشد ادراك یا دانشی نداشته باشد قادر به تفكر و تجزیه و تحلیل آن موضوع نخواهد بود و به همین دلیل درباره ی هر موضوعی كه می خواهیم در كلاس از این روش استفاده كنیم باید دانش آموزان راجع به آن اطلاعاتی داشته باشند و در غیراین صورت لازم است این اطلاعات یا منابع و راه های كسب آنها را به شاگردان بگوییم و با آن ها آشنا كنیم. ب : منش یا مشرب : باید دانش آموزان كم كم به این روحیه و دید برسند كه باید با تردید منطقی به مسائل نگاه كنند و درباره ی هر موضو عی بدون تعصب و گرایش خاصی عمل كنند .