آشنایی با نظام های آموزش و پرورش شش کشور دنیا

منبع اصلی این نوشته ، کتاب " قالب های ملی برای آموزش ریاضی و علوم : دایرهٔالمعارف نظام های آموزشی کشورهای شرکت کننده در تیمز" از سری انتشارات تیمز است که توسط دیوید روبیتال ، مسؤل سابق کمیته بین المللی تیمز ، و استاد آموزش ریاضی دانشگاه بریتیش کلمبیا در کانادا ، تدوین شده است . این کتاب در سال ۱۹۹۷ ، توسط انتشارت آموزشی پاسیفیک ، دانشکده علوم تربیتی دانشگاه بریتیش کلمبیا، چاپ شده است. نویسنده مقاله ، این مطلب را به عنوان بخشی از تکلیف درس " نظریه های آموزش ریاضی " که توسط دکتر زهرا گویا ، در نیم سال دوم تحصیلی ۸۱- ۱۳۸۰ در دانشگاه شهید بهشتی تدریس کرده است. ● مقدمه نتایج حاصل از سومین مطالعه بین المللی ریاضیات و علوم ۱ (TIMSS) و تکرار آن (TIMSS-R)۲ که توسط انجمن بین المللی ارزش یابی پیشرفت تحصیلی ۳ (IEA) برگزار شد ، نشان داد که عملکرد دانش آموزان ایرانی نسبت به عملکرد دانش آموزان سایر کشورهای جهان ، بسیار ضعیف است و با متوسط جهانی ، فاصله زیادی دارد ( کیامنش ؛ خیریه ، ۱۳۷۹ ) . این مطالعه ، مهم ترین و بزرگ ترین مطالعه این انجمن در دهه ۹۰ بود و نزدیک به ۴۱ کشور عضو انجمن ، در این مطالعه (TIMSS) شرکت داشتند (عصاره ، ۱۳۸۰) . طبیعی است که همه کسانی که به نحوی با آموزش ریاضی در ارتباط هستند ، در پی کسب این نتایج ضعیف ، به جستجوی علل این نتیجه غیر منتظره پرداختند. شاهد این ادعا ، برگزاری همایش علمی – پژوهشی آموزش ریاضی و علوم با تاکید بر یافته های تیمز (TIMSS) در روزهای ۱۰ و ۱۱ آذر ۱۳۷۸ در دانشگاه تربیت مدرس است و نوشتن چند پایان نامه در رابطه با تیمز ( سلسبیلی ، ۱۳۷۸ ) . اگر چه تعداد پایان نامه ها یی که در این زمینه نوشته شده اند بسیار کم هستند ، ولی این مورد از اهمیت موضوع کم نمی کند و شاید یکی از دلایل نبودن پژوهش های بیشتر در این زمینه ، عدم وجود رشته آموزش ریاضی تا قبل از سال ۱۳۸۰ باشد. به هر حال ، باید در جستجوی روش هایی برای ارتقای سطح سواد عمومی ریاضی در کشور بود. البته این روشها باید براساس کارهای پژوهشی اصیل باشند تا نتیجه های مناسب را برای آموزش عمومی کشور به همراه داشته باشند . به گفته گویا ( ۱۳۷۶ ) در تحولات آموزشی ، حداقل ده سال تلاش مستمر و همگانی لازم است تا نتایج مطلوب حاصل شوند . بنابراین ، برای ایجاد تغییرات مناسب و مفید در آموزش و پرورش ، باید وقت لازم را برای آن صرف کرد . بسیاری از معلمان و بعضی از معلمان ریاضی ، علت این نتایج ضعیف را ناشی از کمبودهای نظام آموزشی ، شلوغ بودن کلاس ها ، متمرکزبودن نظام آموزشی و غیره می دانند ، در حالی که عوامل زیادی را نادیده می گیرند. در این مقاله سعی شده است تا ساختار آموزش و پرورش چند تا کشور دنیا که خصوصیات ویژه ای دارند ، مورد بحث و بررسی قرار گیرد تا این شبهه که علت این ضعف در عملکرد ، تنها به کمبود های کلاس درس بر نمی گردد ، بلکه به عواملی مانند نحوه ارزش یابی ، نحوه تدریس و غیره نیز بستگی دارد ، رفع شود. در دنباله این مقاله ، شش کشور مختلف از قاره های متفاوت جهان و با نظام های آموزشی متنوع از قبیل متمرکز و نیمه متمرکز ، انتخاب شده اند ، تا شاید بتوانیم ضمن آشنایی با آن ها و چگونگی برنامه ریزی درسی شان ، از روش هایی که موجب موفقیت یا شکست آن ها شده است ، تجربه کسب کنیم . برای این منظور ، کشورهای سنگاپور ، کره جنوبی و ژاپن ، که هم در مطالعه تیمز و هم در مطالعه تکرار تیمز ، عملکرد بسیار خوبی نسبت به سایر کشورهای جهان داشتند ، و نیز کشورهای انگلستان و کانادا که از جمله کشورهای صنعتی هستند که نتایج خوبی در این مطالعه نداشتند ، انتخاب شده اند . لازم به ذکر است که کشور کره جنوبی ، برنامه های پنج ساله توسعه را هم زمان با ایران شروع کرده و کلاس های درسی کشور کره جنوبی ، هم چون کلاسهای درسی ایران ، از نظر تعداد دانش آموز شلوغ است و حتی در بعضی موارد ، شلوغ تر هم هست ( روبیتایل ، ۱۹۹۷ ) . ●ایران به گفته کیامنش ( به نقل از روبیتایل ، ۱۹۹۷) ، در سال های ۹۳ ، ۹۴ و ۹۵ ، پنج درصد در آمد ناخالص ملی در ایران ، صرف آموزش و پرورش شد ، که مقدار هزینه صرف شده برای آموزش و پرورش به ترتیب ۱.۵ ، ۱.۹ و ۲ میلیارد دلار بود. خط مشی های تربیت و تدریس را وزارت آموزش و پرورش تهیه و اجرا می کند و این خط مشی ها ، برای کل آموزش و پرورش قبل از دانشگاهی اجرا می شود. برای تهیه و تدارک کتاب های درسی ، در جلسات ویژه ای اهداف هر سطح آموزش تعیین می شوند. در سال ۹۵ – ۱۹۹۴، آموزش و پرورش بیش از ۱۷۱ میلیون شماره از کتاب های درسی مدرسه ای را با بیش از ۱۰۰۰ عنوان چاپ کرده است ، ساختار آموزش و پرورش ایران ۱-۳-۳-۵ است و آموزش اجباری ، شامل ۸ پایه اول است . در دبیرستان ، دانش آموزان به سه گروه اصلی نظری ، فنی – حرفه ای و کارودانش تقسیم می شوند . گذراندن یک سال پیش دانشگاهی برای ورود به دانشگاه الزامی است. سازمان های دولتی قادر به تاسیس مدارس خصوصی هستند ، ولی باید همان برنامه درسی ملی که در مدارس عمومی اجرا می شود را ، اجرا نمایند . برای سال ۱۹۹۵ ، درصد خیلی کمی از مدارس خصوصی بودند. تقویم مدرسه در ایران برای هر سه سطح ابتدایی ، راهنمایی و دبیرستان ، شامل ۲۰۰ روز است و دانش آموزان ، ۶ روز در هفته از شنبه تا پنج شنبه به مدرسه می روند. تعطیلات شامل یک تعطیلات تابستانی سه ماهه و تعطیلات ۱۳ روزه برای سال نو است و در مجموع ، چندین تعطیلات ملی در طول سال وجود دارد . در پایه ابتدایی دانش آموزان ۲۴ تا ۲۸ ساعت در هفته در کلاس درس شرکت می کنند که ۱۸ تا ۲۱ درصد از این زمان صرف ریاضی می شود. در دوره راهنمایی ، دانش آموزان ۳۰ تا ۳۳ ساعت در هفته در کلاس درس شرکت می کنند که ۱۲ تا ۱۷ درصد از این زمان صرف ریاضی می شود . متوسط تعداد دانش آموزان در کلاس های مدارس ابتدایی ۲۹ نفر و این تعداد برای دوره های راهنمایی و دبیرستان ، ۳۲ نفر است. تا پایان سال اول دبیرستان ، هیچ گروه بندی وجود ندارد. ولی برای شروع سال دوم دبیرستان ، دانش آموزان بر حسب توانایی هایشان و آزمون رغبت سنج ، به شاخه ها و رشته های مختلف تقسیم بندی می شوند. ‌●معلمان به یکی از دو روش روبرو ، گواهی نامه تدریس را دریافت می کنند: الف ) در مراکز تربیت معلم یک دوره دو ساله که ۲۰ درصد آن صرف آموزش پداگوژی می شود را می گذرانند . این دوره برای تربیت معلمان در سطوح ابتدایی و راهنمایی است. ب ) گرفتن لیسانس در یک رشته خاص که چهار سال طول می کشد و ۱۸ درصد این دوره صرف آموزش پداگوژی می شود. ایران در سال ۱۹۹۱ ، به عضویت انجمن ارزش یابی پیشرفت تحصیلی درآمد و در مجموع ، در مطالعه تیمز و مطالعه آموزش زبا ن دوم که توسط این انجمن برگزار شد ، شرکت کرده است . در مطالعه تیمز در سال ۱۹۹۵ ، ایران در دو جمعیت یک و دو شرکت داشته که جمعیت اول شامل پایه های سوم و چهارم ابتدایی ؛ و جمعیت دوم شامل پایه های دوم و سوم راهنمایی است. برنامه درسی ریاضی در سطح ملی طراحی می شود که تمام مدارس ، ملزم به اجرای آن هستند. اهداف برنامه درسی به وسیله شورای ریاضی دفتر برنامه ریزی و تالیف کتب درسی تهیه ، و به وسیله شورای عالی آموزش و پرورش تایید می شود . به طور مثال ، اهداف برنامه درسی ریاضی از پایه یک تا هشت به صورت زیر است : - توسعه راه های تفکر نظام وار که دانش آموزان بتوانند در نتیجه گیری و تجرید از این راه ها استفاده کنند ؛ - توسعه توانایی انجام محاسبا ت ذهنی ساده شامل تخمین عددی و اندازه ؛ - آشنا کردن دانش آموزان با جنبه هایی از ریاضیات که مربوط به سایر موضوعات است ؛ - توسعه توانایی های حل مساله ؛ - توسعه فهم مفاهیم ریاضی در هر مساله و توانایی توضیح دادن آن مفاهیم در هر قالب ریاضی. در حال حاضر ، راهنمای برنامه درسی برای کتاب های درسی و تغییر برنامه درسی وجود ندارد . در ویرایش جدید کتاب هاب درسی دوره ابتدایی ، بر اساس نظریه های یادگیری ، تغییراتی ایجاد شده است . به طور مثال مطالب مربوط به ضرب و تقسیم کسرها از پایه چهارم و تقسیم اعشاری از پایه پنجم حذف شده اند و در کتاب های جدید برای آوردن مثال ها و تمرین ها از زمینه زندگی واقعی استفاده شده است . برای دوره راهنمایی ، کتاب پایه سوم راهنمایی که به تازگی انتشار یافته است ، تغییر کرده است . به طور مثال ، مقدمات هندسه تحلیلی و تبدیلات هندسی دراین کتاب گنجانیده شده است . در سطح دبیرستان با تغییر نظام آموزشی ، کتاب هاب درسی به طور کلی عوض شده و ریاضیات محاسباتی و الگوریتمی در تمام پایه ها گنجانیده شده و روی کاربرد تاکید شده است . کتاب های درسی به وسیله وزارت آموزش و پرورش تهیه و توزیع می شوند و تمام مدارس ، باید از آنها استفاده کنند . در مدارس ابتدایی و راهنمایی ، معلم دقیقا کتاب درسی را دنبال می کند تا نسبت به برنامه درسی وفادار باشد . بیشتر کتاب های درسی شامل شکل های زیاد و توضیح به کمک تصویر است.