آسیب شناسی روابط عمومی در ایران

در بیان اهمیت روابط عمومی، گفته دكتر «حمید نطقی» پدر علم روابط عمومی در ایران را نباید از نظر دور داشت كه: «یك روابط عمومی خوب همیشه نزد مدیر سازمان خود، مدعی العموم و نزد مردم، مدافع سازمان است». اما به نظر می رسد كه همه روابط عمومی ها آن گونه كه مورد انتظار این فن و علم ارتباطی است همیشه به شعارهای اساسی این حرفه مانند، مردمداری، اطلاع رسانی و... پایبند نیستند و احتمالاً آنها را در صحنه عمل رعایت نمی كنند. این در حالی است كه نهاد روابط عمومی به مرور زمان بدون اینكه خدشه ای به شعارها و اصول حرفه ای آن وارد شود، مثل بسیاری از وسایل امروزی مثلاً وسایل مختلف ارتباط جمعی، از پیشرفت های علمی و فناوری های نوین، به ویژه فناوری های تازه وسایل ارتباط جمعی نوین نیز بهره مند شده است تا آنجا كه در این مسیر امروزه از آن با عنوان روابط عمومی الكترونی یاد می شود. ولی از منظر كارشناسان و صاحبنظران این رشته و حرفه علمی و هنری، روابط عمومی واقعی آن است كه با وجود همه پیشرفت هایی كه در فناوری های ارتباطی به وجود می آید، هیچ گاه از شعارها و اصول حرفه ای و متعارف این شغل غافل نشود و در رعایت آنها از خود كم توجهی و قصور نشان ندهد و بیش از پیش نسبت به آنها وفادار باقی بماند. حتی زمانی كه وظایفش را در قالب سیستم های رایانه ای با بهره گیری از شبكه ها و سایت های اینترنتی انجام می دهد، اما با وجود این تحولات و پیشرفت هایی كه در زمینه ارتباطات اجتماعی در جوامع مختلف امروزی از جمله در ایران صورت گرفته و با وجود همه كمك هایی كه از ناحیه این امكانات نصیب این نهاد شده، به نظر می رسد كه هنوز این نهاد نیاز به آسیب شناسی دارد. شاید بر اثر این مشكل است كه هرچند وقت یك بار مردم و گاهی مسؤولان از این نهاد یا عملكرد كاركنانش گله و شكایت می كنند و در واقع كاركردهای چنین نهادی را در بعضی دستگاه ها و سازمان های مختلف به زیر سؤال می برند و نسبت به عملكردشان ابراز نارضایتی می كنند. در این باره ذكر دو نمونه جدید از مجموعه شكایات و انتقاداتی كه در ماه های اخیر از گوشه و كنار جامعه مطرح شده، ممكن است مهر تأییدی بر این گفته و مثل قدیمی باشد كه «مشت نمونه خروار است». همچنین می تواند دلیلی بر این ادعا باشد كه نهاد روابط عمومی در ایران بی نیاز از آسیب شناسی نیست. اولین نمونه این كه در یكی از مطبوعات كشور برحسب تصادف به خبری رسیدیم كه تیتر آن به ظاهر به تكثر خبرگزاری های داخلی مربوط می شد، اما با ملاحظه لید معلوم شد كه مقصود آن، طرح معایب و ایرادات روابط عمومی ها و انتقاد از عملكرد آنها بوده است. متن خبر تقریباً این بود كه: تعداد خبرگزاری های دولتی، سازمان ها را به جزایر پراكنده تبدیل كرده است. استاد «پارسا خاتمی» استاد دانشگاه همدان در گفت وگویی اعلام كرد، به علت ناكارآمدی بخش روابط عمومی سازمان ها و مؤسسات و حتی دانشگاه ها بخصوص در بخش دولتی، منابع خبری شخصاً به برقراری ارتباط با خبرنگاران اقدام می كنند و تداوم این وضعیت در سال های اخیر، از یك طرف باعث ایجاد باندهای خبری در وزارتخانه ها و سازمان ها و از طرف دیگر باعث رشد قارچ گونه خبرگزاری های دولتی در ایران شده است. اغلب خبرهای این خبرگزاری ها هم از سوی خبرنگاران كسب شده، در حالی كه اطلاع رسانی این اخبار به عهده مسؤولان و كاركنان روابط عمومی هاست كه باید در نقش اطلاع رسانی خود به آن عمل كنند. همین استاد دانشگاه با انتقاد از ضعف روابط عمومی ادامه داد: «در حال حاضر این بخش مهم از سازمان ها فقط جنبه ظاهری و دهان پركن دارد و نهایت فعالیت آنها اعلام خبر عزل و نصب ها و جلسات مسؤولان است و نه چیز دیگری.» اما شاهد دوم موضوع این گزارش، گفته های یك شخصیت حقیقی و حقوقی است كه باز اشاره به ضعف روابط عمومی های ایران در سطح كلان آن دارد. خبر مربوط به یكی از گفته های اخیر معاون امور مطبوعاتی وقت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (در ۱۲ آذر ماه ۸۴) می شد. مبنی بر اینكه «روابط عمومی ها توجیه گر دستگاه های خود شده اند. در حالی كه وظیفه اصلی روابط عمومی ها انتقال و انعكاس دیدگاه ها، نظرات و خواسته های مردم به مسؤولان دستگاه هاست و ضروری است با این نگاه به فعالیت بپردازد و...» در این باره با برخی از استادان باسابقه رشته های دانشگاهی روابط عمومی و علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه در تهران گفت وگو كرده ایم. استاد «هوشنگ عباس زاده» مدرس رشته روابط عمومی در دانشگاه علامه طباطبایی می گوید: « روابط عمومی ها باید در كار خود صداقت و اخلاق حرفه ای خویش را حفظ كنند. امروزه به پشتوانه كنفرانس های بین المللی روابط عمومی كه در كشور برگزار می شود، بستر و زمینه های لازم برای ارتقای سطح توان علمی و عملی روابط عمومی ها فراهم می شود و بر اثر چنین كنفرانس هایی، روابط عمومی های فعلی ما می توانند از تجربیات و دستاوردهای دیگران نیز بهره بگیرند.» هوشنگ عباس زاده افزود: «در طول یك دهه اخیر شاهد هستیم كه علاوه بر خبرگزاری های اندكی كه در گذشته وجود داشتند، در حال حاضر بیش از ۲۰ خبرگزاری جدید و تا حدودی غیردولتی در كشور ما تأسیس شده است. از نظر من در درجه نخست باید این حركت را به فال نیك گرفت و در این زمان آن را مغتنم دانست، اما برای اینكه این ها به همه مسائل جامعه از جمله مسائل فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی آن آگاهی یابند و در اقدام خود برای اطلاع رسانی موفق باشند، لاجرم با واحدهای روابط عمومی در سطح مؤسسات، سازمان ها و دستگاه های مختلف (دولتی یا غیردولتی) در وضعیت تعامل و ارتباطی باشند و به لحاظ ضرورت دست اندركاران روابط عمومی ها و رسانه هایی چون خبرگزاری ها در یكسری نشست های صمیمی با هم باید به تفاهم و تعامل لازم دست یابند. از سوی دیگر واحدهای روابط عمومی باید این نكته اساسی را بپذیرند كه تنها از طریق رسانه ها (دیداری، نوشتاری و شنیداری) و بویژه خبرگزاری ها است كه می توانند اخبار و گزارش های مربوط به سازمان متبوعه خود را در اختیار افكار عمومی بگذارند و به مساعدسازی افكار عمومی نسبت به سازمان خود كمك كنند. نكته دیگر اینكه، وجود خبرگزاری ها در كنار روابط عمومی ها امری بدیهی است و همان طور كه مطبوعات و روابط عمومی ها دو همسایه دیوار به دیوار محسوب می شوند، این موضوع در مورد روابط عمومی ها و خبرگزاری ها هم صدق می كند. در نهایت اینكه، در برهه ای از زمان به سر می بریم كه دانستن حق طبیعی انسان هاست و در نتیجه وسایل ارتباط جمعی (یعنی خبرگزاری ها، رادیو، تلویزیون و مطبوعات) همه به عنوان ناشران افكار عمومی و واحدهای روابط عمومی نیز به عنوان پل های ارتباطی بین دستگاه ها، سازمان ها و مؤسسات با مردم، باید به اطلاع یابی و اطلاع رسانی (ارتباطی دوسویه) بپردازند و رسالت واقعی و حرفه ای خویش را به منصه ظهور برسانند.» این استاد دانشگاه ادامه داد: «به هر حال دست اندركاران روابط عمومی و رسانه ها و خبرگزاری ها طی یك سری نشست ها با هم همسو شوند و در واقع به تفاهم و تعامل لازم دست یابند. در آن زمان است كه شاهد رشد و شكوفایی افكار عمومی و دیدگاه های مثبت و تغییر طرز تلقی ها نسبت به مسائل جاری جامعه در میان مردم خواهیم بود كه این می تواند دستاورد كاملاً شایان توجهی در راستای عملكرد رسانه روابط عمومی و خبرگزاری های داخلی ما باشد.» ●جایگاه درون سازمانی برای اینكه بیش از پیش در این زمینه به اهمیت روابط عمومی در ایران و جایگاه این نهاد در درون سازمان ها، دستگاه ها و مؤسسات عمومی و خصوصی پی ببریم، این مشكل را با رئیس گروه علوم ارتباطات اجتماعی دانشگاه علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی نیز در میان گذاشتیم. اشاره به چند نكته در این زمینه خالی از فایده نیست. اول اینكه چرا روابط عمومی های ما برخلاف یكی از اصول كاری خودشان كه همانا مردمداری است، بعضاً عملكردشان سبب بروز نارضایتی هایی در بین قشر ارباب رجوع، مردم با افكار عمومی می شود، ریشه اصلی ضعف های جاری روابط عمومی جاری چیست و در حال حاضر چه مسائل و موضوعاتی بیشتر از همه در نظر روابط عمومی های ایران اهمیت و ارزش پیدا كرده است و یا در این باره چه نكات و طرحها و پیشنهادهای تازه ای به چشم می خورد كه می تواند در رشد و توسعه و آگاهی روابط عمومی ایران و تقویت جایگاه واقعی آنها در سطح دستگاهها و دانشگاههای كشور مؤثر باشد؟ در این باره نظر دكتر «علی اصغر كیا»، استاد رشته روزنامه نگاری، روابط عمومی و رئیس گروه ارتباطات دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی را جویا شدیم.