قدمت شب یلدا چند سال است؟ آشنایی با مراسم بلندترین شب سال

سالیان سال است که ما ایرانیان، آخرین شب پاییز را جشن میگیریم و با دورهمی و صرف تنقلات این شب طولانی سال را در کنار هم می گذرانیم. اما تا به حال به این موضوع فکر کردید که قدمت دقیق شب یلدا چه زمانی است و فلسفه این شب طولانی چیست؟ بسیاری از باستان شناسان هفت هزار سال پیش را برای تاریخ شب یلدا مطرح کرده اند. نقوش حیوانی سمبل ماه های ایرانی مانند کمان و اسد داخل ظروف سفالی هک شده اند که شب یلدا را نیز می توان در آنها رصد کرد.
بیشتر بخوانید:
تحقیق درباره شب یلدا
ضرب المثل در مورد شب یلدا
قصه شب یلدا و ننه سرما

اما با تمام این تفاسیر شب یلدایی که به رسمیت شناخته شده بازمی گردد به 500 سال پیش از میلاد و زمان وارد شدن آن به تاریخ ایرانیان به زمان داریوش یکم مربوط می شود.
یلدا در افسانه ها و اسطوره های ایرانی حدیث میلاد عشق است که هر سال در «خرم روز» مکرر می شود. «ماه دلداده مهر است و این هر دو سر بر کار خود دارند که زمان کار ماه شب است و مهر روزها بر می آید. ماه بر آن است که سحرگاه، راه بر مهر ببندد و با او در آمیزد، اما همیشه در خواب می ماند و روز فرا می رسد که ماه را در آن راهی نیست. سرانجام ماه تدبیری می اندیشد و ستاره ای را اجیر می کند، ستاره ای که اگر به آسمان نگاه کنی همیشه کنار ماه قرار دارد و عاقبت نیمه شبی ستاره، ماه را بیدار می کند و خبر نزدیک شدن خورشید را به او می دهد. ماه به استقبال مهر می رود و راز دل می گوید و دلبری می کند و مهر را از رفتن باز می دارد. در چنین زمانی است که خورشید و ماه کار خود را فراموش می کنند و عاشقی پیشه می کنند و مهر دیر بر می آید و این شب، «یلدا» نام می گیرد. از آن زمان هر سال مهر و ماه تنها یک شب به دیدار یکدیگر می رسند و هر سال را فقط یک شب بلند و سیاه وطولانی است که همانا شب یلداست. »
یلدا در افسانه ها و اسطوره های ایرانی حدیث میلاد عشق است که هر سال در «خرم روز» مکرر می شود. در زمان ابوریحان بیرونی به دی ماه، «خور ماه» (خورشید ماه) نیز می گفتند که نخستین روز آن خرم روز نام داشت و ماهی بود که آیین های بسیاری در آن برگزار می شد. از آن جا که خرم روز، نخستین روز دی ماه، بلندترین شب سال را پشت سر دارد پیوند آن با خورشید معنایی ژرف می یابد. از پس بلندترین شب سال که یلدا نامیده می شود خورشید از نو زاده می شود و طبیعت دوباره آهنگ زندگی ساز می کند و خرمی جهان را فرا می گیرد.

لازم به ذکر است یلدا در سرزمین های فلات ایران روسیه و دیگر کشورها با پیشینه ی تاریخی برگزار می شود.

یلدا از چه زمانی آغاز می شود؟

یلدا از غروب آفتاب ۳۰ آذر (آخرین روز پاییز) آغاز و تا طلوع آفتاب در یکم دی (نخستین روز زمستان) ادامه دارد. در این مدت خانواده‌های ایرانی شامی فاخر فراهم می کنند و انواع میوه‌ها که رایج‌ترین آنها هندوانه و انار است را مهیا می کنند و همراه با بزرگان فامیل در کنار هم سرو می‌کنند. پس از سرو تنقلات، از جمله آجیل شب یلدا، بزرگان خانواده شاهنامه‌خوانی می کنند، فال حافظ می گیرند و قصه گویی می کنند.

چیدمان سفره شب یلدا

برای جشن شب یلدا سفره ای پهن می کنند که به آن سفره یلدا یا چله می‌گویند و با انواع خشکبار، انار دان شده یا هندوانه تزئین می‌شود. انار و هندوانه جزو مهم‌ترین ملزومات شب یلدا هستند. همچنین خشکبار مانند برگه هلو و زرآلو و آجیل شب یلدا نیز در این شب طرفدار بسیاری دارد.
جالب است بدانید در دوران گذشته سفره ای با اسم میَزد پهن می شده است و از میوه های خاص خشک و تر و آجیل و یا به اصطلاح زرتشتیان لُرک در سفره استفاده میشده است که یکی از اجزای اصلی سفره می باشد و در حقیقت ولیمه این جشن به شمار می رود.از سایر اجزا می توان به عطردان،آتشدان،بخوردارن و بَرسَم اشاره کرد.بَرسَم ابزاری برای دعا خوانی می باشد که از فلز نقره و برنج و یا شاخه گیاهی خاص درست می شود.
برای نیاکان ما که به آئین مهر دلبستگی داشتند، رنگ قرمز (نماد نور خورشید) گرامی بود. رنگ سرخ انار و هندوانه، و انتخاب سیب قرمز و سنجد در سفره شب یلدا اشاره به همین موضوع دارد.

میوه های مخصوص شب یلدا

انار اصلی ترین میوه شب یلدا است،  گذشتگان ما انار را به خاطر دانه های زیادش مایه برکت و باروری می دانستند و رنگ قرمزش را نماد خورشید و شادی. در حقیقت خوردن و وجود انار در سفره شب یلدا به علت اعتقاد به تاثیر جادوی سرایتی آن بوده است به طوری که با خوردن انار و توسل کردن به آن نیروی باروری و برکت را در خود بالا می بردند.
قداست میوه انار از دوران بسیار قدیمی برای همه ثابت شده است و حتی دارای جایگاه ویژه ای در میان ادیان بزرگ جهان داشت چراکه در افسانه ها و اساطیر هم نام آن ذکر شده است.انار در دین زرتشتی از مقدسات محسوب می شود و از درختان مینوی است و جالب است بدانید در مراسم دینی زرتشتیان از شاخه ها و میوه آن بکار می رود.
هندوانه هم همانند انار یکی از خاص ترین میوه های شب یلدا است. هندوانه به خاطر رنگ سرخش و میوه تابستانی بودنش یادآور حرارت و گرمای تابستان و نماد خورشید است.
بجز انار و هندوانه از میوه های دیگر هم برای این شب استفاده می شود که از جمله آنها میتوان به لبو و کدو تنبل، پرتقال، سیب، خرمالو و گلابی نام برد.

آجیل ها و تنقلات شب یلدا

آجیل و تنقلات شب یلدا از جمله مغز پسته، بادام، گردو، فندق و در کنار آنها توت و انجیر خشک یکی از گزینه های مهم است. در گذشته چون نگهداری طولانی مدت از میوه ها ممکن نبود به همین دلیل آنها را خشک می کردند و در شب چله از میوه های خشک استفاده می کردند.
غیر از موارد گفته شده از گندم، تخمه، نخود برشته و شاهدانه نیز در شب یلدا استفاده می شود. امروزه تنقلات دیگری چون پشمک و باسلق نیز وارد سفره شب یلدا شده است.
منابع:
1.    ویکی پدیا
2.    تابناک
3.    نمناک 
گردآوری: لیلا سرپرست پور