دنیای مجازی؛ واقعیتی خلاف واقع

مقدمه
دنیای امروز بر خلاف گذشته که واقعیات بر آن حاکم بود به سمت مجازی شدن در حال حرکت است. برخی از مردم در این فضا با مشاهدات خود در شبکه‌های مجازی و دیدن نوع زندگی افراد در آن، سعی در عوض کردن راه و رسم زندگی خود و پیروی از شیوه‌های زندگی آنان هستند. در این فضا تأثیرات کاربرانی که به نام‌ «اینفلوئنسر» و «بلاگر» شناخته می‌شوند به مراتب از افراد معمولی حاضر در شبکه‌های مجازی به ویژه اینستاگرام بیشتر است. در همین رابطه در نوشتار پیش‌رو سعی شده به این پدیده اجتماعی امروز پرداخته شود.
شاخ‌های مجازی
امروزه «اینفلوئنسرها» و «بلاگرهای» شبکه اجتماعی اینستاگرام توانسته‌اند تا حدود زیادی نقش تأثیرگذار خود در حوزه تبلیغات را تثبیت کنند. این شرایط سبب شده است بسیاری از شرکت‌ها نگاه‌شان به شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام تغییر و به آن‌ها به دید ابزاری تأثیرگذار در تبلیغات نگاه کنند و روی اثرگذاری اینفلوئنسرها و بلاگرها در افزایش فروش محصولات‌شان حساب ویژه‌ای باز ‌کنند.
در این جا لازم است ابتدا تعریفی از اینفلوئنسر و بلاگر ارائه شود تا مفهوم آن به راحتی قابل درک شود. اینفلوئنسر در لغت‌ به‌ معنای "تأثیرگذار" است. فردی که شاید تخصصی در زمینه خاصی نداشته باشد، اما توانسته با به اشتراک گذاشتن مداوم پست‌هایی عامه‌پسند از زندگی شخصی و کاری خود در شبکه‌های مجازی به ویژه اینستاگرام، مخاطبان بسیاری را جذب کند. این افراد اغلب به راحتی برای تبلیغ انواع محصولات با شرکت‌های مختلف وارد مذاکره می‌شوند و فارغ از احساس مسئولیت در قبال کیفیت و سلامت کالاها، آن را با آب‌وتاب به مخاطبان معرفی می‌کنند.
بلاگر نیز در اینستاگرام به فردی اطلاق می‌شود که در زمینه خاصی حرفی برای گفتن داشته باشد. آن‌ها کسانی هستند که می‌توانند خیلی سریع بر روی مخاطب خود تأثیر بگذارند و با توجه به مهارت و دانشی که دارند می‌توانند انتخاب‌های مخاطبان خود را دچار تغییر نماید. به طور کلی بلاگرها افرادی هستند که در شبکه‌های اجتماعی به خصوص اینستاگرام با ارائه محتواهای با کیفیت براساس تجربه شخصی و یا علم و دانشی که نسبت به آن موضوع دارند معروف شده‌اند.
در خصوص تفاوت بلاگر و اینفلوئنسر در اینستاگرام باید گفت بلاگرها هنگام معرفی یک محصول ابتدا به نقد و بررسی دقیق آن می‌پردازند و بر خلاف اینفلوئنسرها که هدف نهایی آن‌ها افزایش فروش محصول مورد نظر است بی‌خود و بی‌جهت اقدام به بزرگ‌نمایی نمی‌کنند. بلاگرها موظفند تا ابتدا یک محصول را امتحان و بررسی و در خصوص آن تحقیق و سپس آن را به مردم توصیه کنند.
در گذشته نقش الگو را خانواده ایفا می‌کرد، اما امروزه الگوهای خارج از خانواده مانند اینفلوئنسرها که در فضای مجازی حضور دارند، به یک مرجع برای شکل‌گیری هویت نوجوانان و جوانان تبدیل ‌شده است. نکته مهم این است که با مشاهده تعداد فالوئرهای اینفلوئنسرها می‌فهمیم که ما به‌عنوان مخاطب، به آن‌ها اجازه داده‌ایم تا شیوه‌ای خاص از زندگی را تبلیغ کنند. آن‌ها از نیاز مردم جامعه در جهت داشتن یک الگو در سبک زندگی درآمدهای کلانی به دست می‌آورند. این افراد با نمایش گوشه‌ای از زندگی روزمره‌شان خیلی راحت اعتماد مخاطب را جلب و سپس با استفاده از استوری‌ها و پست‌های روزانه، شیوه‌ای از زندگی را تبلیغ می‌کنند که مخاطب آن‌ها فرسنگ‌ها از آن فاصله دارد. نوع زندگی آن‌ها که در خانه، باغ، کافه، خیابان و... به نمایش گذاشته می‌شود، هیچ شباهتی به زندگی عامه جامعه امروزی ندارد و این موضوع سبب می‌شود اکثر کسانی که آن‌ها را دنبال می‌کنند دچار حقارت شده و خود را کوچک ببینند.
در حال حاضر اینفلوئنسرها یا همان شاخ‌های اینستاگرامی خود را هر روز در قالب‌های مختلف نشان می‌دهند. گشتی کوتاه در فضای مجازی به ما نشان می‌دهد که این دنیای غیرواقعی از اخبار مربوط به جزئی‌ترین اتفاقات پیرامون این قشر پر شده است. نگاه مختصری به صفحات این اشخاص در شبکه‌های مجازی به ما نشان می‌دهد هر یک از آن‌ها دنیای خود را در فضای مجازی دارند که گاهی هنجارشکن و در برخی مواقع هم جنبه سرگرمی دارد.
 زمانی که فردی با همه کمبودها یا توانمندی‌های خود به شهرت می‌رسد امکان دارد به الگویی برای جوانان و به خصوص ‌نوجوانان تبدیل شود. امروزه شاهد هستیم که اکثر هواداران شاخ‌های مجازی از سن پایینی برخوردار هستند. آن‌ها با مشاهده رفتارهای فردی که دنبال می‌کنند ذائقه خود را تغییر داده تا جایی که حتی نوع حرف زدن، پوشش، و... آن‌ها نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرد. متأسفانه شاخ‌های فضای مجازی اثرات منفی و مخربی بر جوانان و نوجوانان دارند. نکته مهم این است که نوجوانان تجربه‌ چندانی در زندگی ندارند، لذا به ظاهر زندگی این افراد توجه کرده و از فضای حقیقی بی‌خبر هستند. این موضوع سبب می‌شود نوجوان احساس کند از جامعه خود عقب مانده است حال آن‌که در واقعیت این‌گونه نیست.
نکته دیگری که در خصوص فعالیت اینفلوئنسرها در اینستاگرام به خصوص و سایر شبکه‌های مجازی وجود دارد این است که سبک زندگی ایفلوئنسرها، در این شبکه‌ها در چهار حوزه «خانه»، «وسایل شخصی»، « روابط شخصی» و « سرگرمی» انجام می‌شود. آن‌ها با نوع رفتار خود در این چهار حوزه به دنبال جذب مخاطب بیشتر و تأثیر بر روی آن‌ها هستند. مؤسسان شبکه‌های مجازی با استفاده از نظرات کارشناسان و روانشناسان توانسته‌اند بفهمند که چگونه می‌توانند برای مخاطب خود ذائقه‌سازی کنند و به این ذائقه جدید پاسخ دهند. به همین جهت است که اینفلوئنسرها و بلاگرها کارشان را خوب بلدند. این افراد زمان کوتاهی از زندگی روزمره‌شان را به بهترین وجه ممکن به نمایش گذاشته و مخاطب را محو تماشای آن می‌کنند و در بین این زمان کوتاه تبلیغات آشکار و پنهان زیادی را هم می‌گنجانند و همان‌گونه که ذکر شد درآمدهای کلانی که گاهاً تا چند صد میلیون تومان در ماه نیز می‌رسد بدون هیچ مالیاتی کسب می‌کنند.
این‌گونه نمایش و تبلیغات از سوی اینفلوئنسرها و بلاگرها در شبکه‌های مجازی که در کشور ما عمدتاً اینستاگرام است سبب شده الگوهای جدیدی بین افراد جامعه شکل گیرد. نسل جوان و نوجوان و حتی پدران و مادران ما امروزه زمان زیادی از وقت خود را صرف این شبکه اجتماعی می‌کنند و در این بین با مشاهده نوع زندگی و رفتارهای موجود در آن احتمال شکل‌گیری حقارت و سرشکستگی وجود دارد. به این معنا که پدر و مادری امکان دارد با نداشتن شناخت کافی و پایین بودن سطح سواد رسانه‌ای به این نتیجه برسد که راه و رفتار آن‌ها با توجه به عدم رسیدن به زندگی لوکس نمایش داده شده در اینستاگرام اشتباه بوده و لذا باید رفتارهای موجود در آن را دنبال و دست از رفتارهای سنتی و مذهبی خود بردارند تا به زندگی ایده‌آل برسند.
از طرفی یکی از مهم‌ترین وجوه صفحات مجازی در اینستاگرام و سایر شبکه‌های مجازی ترویج فرهنگ مصرف‌گرایی است. این مدل از مصرف‌گرایی سبب می‌شود جوانان و نوجوانان با درک پایین از مشکلات مادی خانواده خود خواستار تحقق خواسته‌های خود باشند، خواسته‌هایی که با توجه به میزان درآمد و هزینه‌های زندگی امروزی غیرقابل تحقق توسط خانواده است و در نتیجه سبب سرخوردگی خانواده از یک ‌طرف و دور شدن نوجوان و جوان از کانون خانواده از طرف دیگر خواهد شد.
یکی دیگر از مهم‌ترین نکاتی که باید در خصوص فعالیت اینفلوئنسرها در نظر گرفت بحث هنجارشکنی‌ها و فعالیت‌های ضد دینی و فرهنگی برخی از آن‌است. در این زمینه به ویژه نسل نوجوان که شناخت کافی از فرهنگ اصیل و غنی ایرانی-اسلامی ندارد با مشاهده رفتارهای هنجارشکنانه اینفلوئنسرها در شبکه‌های اجتماعی اقدام‌های آن‌ها را نه تنها رد نمی‌کنند بلکه در پاره‌ای از اوقات به تقلید کورکورانه رفتار آن‌ها اقدام می‌کند. موضوعی که امروزه در سطح فضای مجازی با عنوان «چالش» در قالب‌های مختلف در حال ترویج است توسط عده‌ای از اینفلوئنسرها به ابزاری در جهت قبح‌شکنی از فرهنگ و دین نزد نوجوانان و جوانان بدل شده است. حتی در پاره‌ای از این چالش‌ها شاهد انجام رفتارهایی خارج از عرف و شعون خانوادگی در برابر پدر و مادر از سوی فرزندان هستیم.
پایان سخن
نکته بسیار مهم که باید به آن توجه شود این است که مطالب فوق به معنای نفی حضور در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نیست. پر واضح است که شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام امروزه توانسته به بستر بسیار خوبی برای فعالیت‌های تجاری و کسب و کار تبدیل شوند و افراد زیادی در آن مشغول به ارائه خدمات هستند. بحث ارائه شده ناظر بر این موضوع است که در برخورد با صفحات اینفلوئنسرها و بلاگرها در شبکه‌های اجتماعی باید هوشیار بود و فریب زندگی لوکس ارائه شده آن‌ها را نخورد.

مسعود پورعلی