موضوع پژوهش زیر با استفاده از کتاب « عشق برتر» تهیه و تنظیم شده است.
محبت اهل بیت (ع) یکی از فرایض اسلامی است. برقراری ارتباط عاطفی بین جوانان و ائمه (ع)، آنان را از لغزشها و آسیبها حفظ میکند. ضمن این که با بهرهگیری از آموزههای اهل بیت میتوانند مسیر صحیح زندگی را انتخاب نمایند. در قرآن کریم، پاداش هدایتگری و ارشاد مردم از سوی اهل بیت (ع)، محبت و دوستی آنان قرار داده شده است: «قل لا اسئلکم علیه اجراً الاّ المودّة فی القربی».(۱) پیامبر (ص) فرمود: «مودّت اهل بیت من، بر هر مرد و زنی واجب است.»(۲)
محبت اهل بیت (ع) ابعاد گستردهای دارد که این نوشتار به راههای ایجاد محبت اهل بیت (ع) در جوانان با محوریت وظایف خانواده و اجتماع، میپردازد.
قبل از ورود به موضوع اصلی بحث، بیان چند نکته لازم است:
مقصود از اهل بیت (ع)، دوازده امام (ع) و حضرت زهرا (س) میباشد.
مقصود از محبت، دوستی و نهایت عشق ورزیدن به خاندان پیامبر (ص) است که در متون دینی و روایات با واژههایی مانند: مودّت، محبت و ولایت یاد شده است.
منظور از راههای ایجاد محبت اهل بیت، گسترش و تعمیق محبت است، زیرا اصل محبت اهل بیت با گوشت و پوست مردم آمیخته است و نیاز به ایجاد آن نیست.
● راههای ایجاد محبت اهل بیت (ع)
شیوههای متعددی برای ایجاد محبت اهل بیت (ع) در جوانان وجود دارد که برای رعایت اختصار، به بعضی از آنها اشاره میشود:
▪ الگو سازی
به طور کلی مردم و به ویژه جوانان، آرمانگرا و قهرمان دوست هستند، از این رو سعی میکنند رفتار و گفتار آنان را الگوی خود قرار دهند. کشورهای غربی، درباره شخصیتها و چهرههای ملی و علمی خود صدها کتاب و مقاله مینویسند و فیلم و مجسمه میسازند، اما متأسفانه ما بزرگان دینمان را که بسیار ارزندهتر و شایستهتر از الگوهای غربی هستند، آن چنان که باید مطرح نکردهایم و به الگو سازی نپرداختهایم. اگر جوانان جای گاه رفیع و آموزهها و روشهای امامان را در زندگی بشناسند، مجذوب آنها میشوند. در آموزههای دینی سفارش شده است که مردم ائمه معصومین (ع) را الگو قرار دهند.(۳) در قرآن، پیامبر اسلام الگویی حسنه معرفی شده است.(۴) پیامبر (ص) نیز همگان را به الگوگیری از اهل بیت (ع) فرا خوانده و فرموده است: «اهل بیت من میان حق و باطل را جدا میکنند و پیشوایانی هستند که باید به آنان اقتدا کرد.»(۵)
▪ تعظیم و تکریم اهل بیت (ع)
نحوه برخورد والدین، معلمان و بزرگان جامعه با خاندان پیامبر (ص)، نقش تعیین کنندهای در ایجاد محبت آنان دارد. احترام نام ائمه، صلوات فرستادن برای آنان، برخاستن هنگام ذکر نام امام زمان (ع)، برپایی جشنهای میلاد امامان و برگزاری مراسم عزاداری در شهادت آنان و...، موجب میگردد که جوانان به سوی اهل بیت جذب شوند. در روایات اسلامی سفارش شده است که فرزندان خود را به نامهای معصومان (ع) نام گذاری کنید.(۶) هم چنین تأکید شده است که هنگام شنیدن نام محمد (ص) بر او و آلش درود بفرستید. وقتی سکونی به امام صادق (ع) خبر داد که خداوند به وی دختری عطا کرده است، حضرت پرسید: او را چه نامیدهای؟ گفت: فاطمه. امام آهی کشید و فرمود: حال که نامش را فاطمه نهادهای، به او ناسزا مگو و او را مزن.(۷) هنگامی که «دعبل خزاعی» قصیده معروف خویش را برای امام رضا (ع) خواند و از امام زمان (ع) و قیام او یاد کرد، حضرت دست بر سر گذاشت و به نشانه تواضع در برابر نام مهدی (ع) ایستاد و برای فرج آن حضرت دعا کرد.(۸)
▪ یادآوری عنایت ویژه اهل بیت (ع) به شیعه
یکی از شیوههای جذب جوانان به اهل بیت (ع)، بیان عنایتهای ویژه آنان به شیعیان است. زیرا جوانان به طور فطری دوست دارند که مورد توجه و عنایت همگان، به ویژه بزرگان قرار گیرند. بر این اساس، اگر جوانان بدانند که اهل بیت (ع) آنان را شاخ و برگ درختی میدانند که به خودشان مربوط میشود و در دنیا گرفتاری هاشان را حل کرده و در آخرت از آنان شفاعت میکنند، دل باخته اهل بیت میگردند. در این زمینه احادیث فراوانی وجود دارد که به دو نمونه اشاره میگردد:
امام صادق در ذیل آیه: «انّ الینا ایابهم ثمّ انّ علینا حسابهم» فرمود: چون روز قیامت فرا رسد، خداوند حساب رسی شیعیان را بر عهده ما میگذارد.(۹)
روزی امام صادق (ع) گروهی از شیعیان را در مسجد دید، به آنان نزدیک شد، سلام کرد و فرمود: به خدا قسم، روح و بوی شما را دوست دارم... شما یاران دین خدایید، شما پیشتازان به سوی بهشتید و ما بهشت را برای شما تضمین کردهایم.(۱۰)
▪ بیان جای گاه اهل بیت (ع)
باید به جوانان آموخت که اهل بیت (ع) واسطه فیض الهی بوده و ولی نعمتهای ما هستند.(۱۱) آن بزرگواران در ایجاد تمدن اسلامی، هویت سازی و هدایت ما نقش بنیادی داشته و دارند. تمام مسائل عقیدتی، سیاسی، فقهی و عرفانی ما ریشه در آموزههای اهل بیت (ع) دارد و آنان در حوزههای مختلف علمی، اخلاقی و اجتماعی، قهرمان و اسطوره بودند. ابعاد شخصیت آنها به گونهای بود که دوست و دشمن را به احترام و اکرام وا میداشت. ذکر چند نمونه در این جا، شایسته است:
عایشه میگوید: ابوبکر را دیدم که بسیار به چهره علی (ع) نگاه میکند. گفتم: ای پدر! زیاد به چهره علی نگاه میکنی، علت چیست؟ گفت: دخترم، از رسول خدا (ص) شنیدم که میفرمود: نظر کردن بر چهره علی، عبادت است.(۱۲)
عمر بن خطاب گفت: «زنان عاجزند فرزندی مثل علی بن ابی طالب به دنیا آورند.»(۱۳)
عطا میگوید: از عایشه درباره علی (ع) سؤال کردم، پاسخ داد: او بهترین انسان است و در این مطلب شک نمیکند مگر کافر.(۱۴)
اگر جای گاه اهل بیت (ع) در قالب تدوین کتاب، تهیه سریالها و برگزاری همایش و نظایر آن شناسانده شود، جوانان مجذوب اهل بیت (ع) میشوند. امام رضا (ع) فرمود: «اگر مردم خوبیهای حرفها و تعالیم ما را بشناسند، از ما پیروی میکنند.»(۱۵)
▪ بیان فضیلت دوستی اهل بیت (ع)
گرچه بیان جای گاه اهل بیت (ع) در ایجاد محبت آنان نقش مهمی دارد، ولی بیان فضیلت محبت اهل بیت، تأثیر آن را چند برابر میکند. روایات اسلامی همگان را به دوستی اهل بیت (ع) دعوت کرده و حتی آن را حق آنان دانسته است. امام علی (ع) فرمود: «علیکم بحب آل نبیّکم فانّه حق اللّه علیکم؛(۱۶) بر شما باد محبت دودمان پیامبرتان، چرا که آن، حق خدا بر شما میباشد.»
احادیث فراوانی درباره فضیلت اهل بیت (ع) وارد شده است.(۱۷) پیامبر (ص) فرمود: هر کس با محبت آل محمد بمیرد، شهید مرده است، آمرزیده میشود، با توبه و ایمان کامل میمیرد، فرشته مرگ او را به بهشت مژده میدهد و قبرش زیارتگاه رحمت الهی میشود... .(۱۸)
در روایاتی دیگر، مودّت و ولایت اهل بیت (ع) یک «فرض الهی» و ملاک قبولی اعمال و عبادت به حساب آمده است.
تولّای شما فرض خدایی است
قبول و ردّ آن مرز جدایی است
هر آن کس را که در دین رسول است
ولایت، مُهر و امضای قبول است
دیانت بی شما کامل نگردد
به جز با عشقتان دل، دل نگردد
اهل سنت نیز به محبت اهل بیت (ع) تأکید کردهاند. در شعر شافعی آمده است: ای خاندان پیامبر! حبّ شما فریضهای است که خداوند در قرآن آورده است، برای شما همین افتخار بزرگ بس که هر کس (در نماز) بر شما صلوات نفرستد، نمازش درست نیست.(۱۹)
استاد شهید مطهری (ره) معتقد است: از بزرگترین امتیاز شیعه بر سایر مذاهب این است که پایه و زیربنای اصلی آن، محبت است. از زمان شخص بنی آدم (ص) که این مذهب پایه گذاری شده، زمزمه محبت و دوستی بوده است. آن جا که در سخن رسول اکرم (ص) جمله: «علی و شیعته هم الفائزون» را میشنویم، گروهی را در گرد علی (ع) میبینیم که شیفته و مجذوب اویند، از این رو تشیع، مذهب عشق و شیفتگی است و تولّای آن حضرت، مکتب عشق و محبت است.(۲۰)
ابن سکّیت اهوازی، از عالمان برجسته و از شاگردان مخصوص امام جواد و امام هادی (ع) است. متوکّل عباسی وی را برای معلمی دو فرزند خود (المعتزّ و المؤیّد) انتخاب کرد. او ناگزیر مدتی فرزندان متوکّل را درس داد. روزی مجلس با شکوهی از طرف متوکّل تشکیل شد و شخصیتهای علمی و ادبی در آن شرکت کردند. متوکّل میدانست که ابن سکّیت از محبان و شیعیان اهل بیت (ع) است. در آن مجلس و در حضور همگان از ابن سکّیت پرسید: این دو پسرم (المعتزّ و المؤیّد) را بیشتر دوست داری یا حسن و حسین را؟! ابن سکّیت در تنگنای سختی قرار گرفت، زیرا میدانست که متوکّل و جلّادان وی بی رحمترین انسانها هستند؛ در عین حال با کمال صراحت جواب داد: به خدا قسم، قنبر - غلام علی (ع) - از تو و پسران تو بهتر است. متوکّل از این پاسخ آن چنان خشمگین شد که به غلامان دستور داد زبانش را از پشت سرش بیرون بکشند.(۲۱)
▪ تشکّلهای مذهبی
برنامههای خود جوش جوانان که به صورت گروهی انجام میگیرد؛ مانند: چراغانی و آذین بندی معابر در نیمه شعبان، تشکیل و راه انداختن دسته عزاداری، برپایی جشن و سرور در ایام میلاد ائمه (ع) و...، همه گره زننده قلب جوانان با محبت اهل بیت (ع) است، زیرا آنان زمینههای روحی خوبی دارند که باید از آن به درستی بهره گرفت. میتوان در محلههای مختلف با کمک و مسئولیت خود جوانان هیئتهایی تشکیل داد و از این طریق در ایجاد محبت اهل بیت (ع) کمک کرد.
لازم است در این جا به نکتهای مهم اشاره کنیم و آن این که بعضی افراد به پندار این که از اهل بیت (ع) تمجید مینمایند، ناخودآگاه آنان را از الگو بودن خارج میکنند و موجب میگردند جوانان احساس کنند به هیچ وجه نمیتوانند از سیره و روش زندگی آنان بهرهمند شوند؛ از این رو آنان را الگوی خود قرار نمیدهند.
در آموزههای اسلامی، مسلمانان از مبالغه گرایی نهی گردیدهاند و به آنها سفارش شده است اهل بیت (ع) را آن گونه که هستند معرفی نمایند. پیامبر اسلام (ص) فرمود: «مرا بیش از حقم بالا نبرید، زیرا خداوند قبل از این که مرا پیامبر قرار دهد، عبد خود خود قرار داده است».(۲۲) امام صادق (ع) فرمود: مردی نزد رسول خدا (ص) آمد و گفت: سلام بر تو ای پروردگار من! حضرت به او عتاب کرد: خدا تو را لعنت کند! خدای تو اللّه است».(۲۳) پیامبر (ص) به علی (ع) فرمود: «امت من درباره تو سه گروه خواهد شد: گروهی شیعیان و پیروان تو خواهند بود؛ اینان مؤمنان واقعیاند. گروهی دشمن تو خواهند بود و گروهی درباره تو غلوّ خواهند کرد؛ ای علی! شیعیان تو در بهشت خواهند بود و دشمنان و غلوّ کنندگانِ درباره تو، در آتش.»(۲۴)
برخی در محبت ورزی به اهل بیت (ع) و معرفی آنان تفریط نمودهاند و محبت آنها را با دیگران برابر دانستهاند. این افراد عقیده دارند که اهل بیت (ع) متعلق به زمان خودشان بودهاند و نمیتوانند الگوهای موفقی برای انسانها در همه عصرها باشند.
افراط و تفریط در معرفی اهل بیت و اظهار محبت به آنان، از آسیبهای جدّی است که باید با آن مبارزه کرد. بهترین شیوه اظهار محبت به اهل بیت و معرفی آنان، رعایت اعتدال است. امام علی (ع) فرمود: «به زودی دو گروه نسبت به من هلاک میگردند: دوستی که افراط کند و به غیر حق کشانده شود و دشمنی که در کینه توزی با من زیاده روی کرده و به راه باطل در آید.»(۲۵)
▪ زیارت و توسل به اهل بیت (ع)
حضور جوانان در اماکن مذهبی و زیارت اهل بیت (ع) سبب میشود که بیشتر با جایگاه آنان آشنا شوند و زمینه عمق بخشیدن به مودّت اهل بیت (ع) فراهم گردد. از سوی دیگر، توسل به اهل بیت و خواندن زیارت نامههای آنها موجب میشود که جوانان دل باخته آن بزرگواران گردند، زیرا در این زیارت نامهها ابعاد زندگی و تعلیمات اهل بیت (ع) بیان گردیده است.
▪ شبهه زدایی
جوانان در عرصههای مختلف عقیدتی، سیاسی و فرهنگی... آسیب پذیرترین قشر جامعه هستند، زیرا تجربه کافی و قدرت تحلیل درست مسائل را ندارند و به همین دلیل تحت تأثیر تبلیغات و شبهه سازیهای معاندان قرار میگیرند. ناپختگی جوانان از یک سو و سیاستهای سودجویانه دشمنان از سوی دیگر موجب میشود که آنان در تشخیص حق و باطل و انتخاب مسیر صحیح دچار مشکل شوند.
امروزه دشمنان اسلام و اهل بیت (ع) با بهرهگیری از همه اهرمها از جمله: فیلم، کتاب، سینما و... در صدد تضعیف باورهای دینی و جدایی جوانان از اهل بیت (ع) بر آمدهاند. بر این اساس، یکی از شیوههای موفق در ایجاد محبت اهل بیت (ع)، شبههشناسی و شبهه زدایی است. البته شبهه زدایی باید به گونهای نظام یافته صورت گیرد. حوزههای علمیه، صدا و سیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان تبلیغات اسلامی، مسئولان نظام و... در این زمینه وظایف سنگینی دارند. تغذیه فرهنگی و شناساندن درست اهل بیت (ع)، جوانان را از آسیبها و شبیخون فرهنگی دشمن حفظ میکند.
