بدون اثر شدن بارش‌ها با افزایش دما و تبخیر آب

ایسنا: برخی اوقات لطیف همچون باد صبحگاهی که به صورت بوزد، روح‌نواز می‌شود و گاهی خروشان و سیل آسا که هر چه در سر راه خود بیابد با خود می‌برد، برخی اوقات ممتد و یک ریز می‌بارد و برخی اوقات گویا نفرین آسمان بر زمین نازل شده است. محققان به ما می‌گویند اینها نشانه‌های تغییر اقلیم است که گاهی سال پر بارشی را تجربه می‌کنیم و در برخی اوقات دست دعا به سوی آسمان داریم برای بارش هر چند اندک.

اما دو سال است که زمین‌های تشنه ایران با بارش‌های خوبی مواجهند، ولی رییس پژوهشکده اقلیم شناسی تاکید دارد که هر چند مدل‌های جهانی حکایت از افزایش بارش‌ها دارد، ولی نباید این داده‌ها ما را گمراه کند؛ چرا که همانقدر که کشور با افزایش بارش مواجه است، از آن بیشتر، افزایش دما را دارد و افزایش دما به معنای تبخیر بیشتر و مصرف آب بیشتر.

آیا ایران وارد ترسالی شده است

دکتر ایمان بابائیان، رییس پژوهشکده اقلیم‌شناسی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: سازمان جهانی هواشناسی تعاریفی دارد و مطابق این تعاریف ببینیم که دوره ترسال داریم و یا خشکسالی و از نظر اقلیمی ما از دوره خشکسالی وارد ترسالی شده‌ایم یا خیر.

وی با بیان اینکه حداقل دوره برای تعیین اقلیم یک منطقه ۳۰ سال است، اظهار کرد: از این رو با یکی دو سال و حتی ۱۰ سال خشکسالی و ۱۰ تا ۱۵ سال تر سالی نمی‌توانیم بگوییم وارد ترسالی شدیم، بلکه لازم است یک دوره اقلیمی ۳۰ ساله گذشته باشد و میانگین بارش به طور معناداری از دوره نرمال ماقبل این دوره افزایش داشته باشد.

بابائیان با بیان اینکه برای این محاسبه یکسری شاخص‌هایی داریم که مشخص می‌کند آیا ما از دوره خشکسالی به ترسالی وارد شده‌ایم یا خیر، اضافه کرد: بارش‌های دو سال اخیر نوساناتی است که در دوره‌های مختلف اقلیمی داریم و ممکن است یکی دو سال افزایش و یا کاهش و ۵ تا ۱۰ سال کاهش داشته باشیم و این بارش‌ها نوسانات اقلیمی طبیعی است.

رییس پژوهشکده اقلیم‌شناسی با تاکید بر اینکه با بارش‌های یکی دو سال اخیر نمی‌توان بگوییم با ترسالی مواجهه شدیم، خاطر نشان کرد: توانایی پیش‌بینی‌های رسمی و محاسباتی ما برای وضعیت آب و هوایی تا ۴ ماه آینده است. ممکن است ماه پنجم به بعد را پیش‌بینی کنیم، ولی این برآورد صحت بالایی ندارد. اما نتایج بررسی‌هایی که از نظر تحلیلی بر روی شاخص‌های بزرگ مقیاس کلان اقلیمی مانند "موقعیت پر ارتفاع جنب آرایی"، "وضعیت شاخص‌های دور پیوندی مانند انسو"، "وضعیت دمای پهنه اقیانوس هند" و "مونسون تابستان هند" در چند ماه اخیر انجام دادیم، نشان داد که در پاییز امسال بارش‌های ما با تاخیر آغاز خواهد شد و کمتر از حد نرمال است.

بابائیان با بیان اینکه ما پیش‌بینی‌های هفتگی و ماهانه آب و هوا را در  هفته اول هر ماه شمسی به‌روز رسانی می‌کنیم، خاطر نشان کرد: برای پیش‌بینی‌های آینده آب و هوا دو اصطلاح "پیش‌بینی" و "پیش‌نگری" استفاده می‌شود. پیش‌بینی بر اساس داده‌های مشاهداتی ایستگاه‌های هواشناسی کل کره زمنین استفاده می‌شود که این پیش‌بینی در کمتر از ۵ سال آینده است، ولی پیش‌نگری زمانی است که تا ۱۰۰ سال آینده پیش‌نگری می‌شود.

وضعیت بارش‌های کشور تا پایان قرن حاضر

این محقق حوزه اقلیم‌شناسی، نهاد مرجع تغییر اقلیم جهانی در سازمان ملل را هیات بین‌الدول بین‌المللی دانست و اضافه کرد: بر اساس جدیدترین گزارش این هیات بارش منطقه خاورمیانه و دمای آن به گونه‌ای است که این منطقه به سمت خشکسالی می‌رود و دلیل آن انتشار گازهای گلخانه‌ای است. این داده‌ها همچنین نشان می‌دهد که کشور ما تا سال ۲۱۰۰ میلادی و انتهای قرن حاضر به سمت خشکسالی می‌رود.

وی افزود: در این میان استثنایی وجود دارد و آن هم جنوب کشور است؛ چراکه تعداد کمی از مدل‌ها اعلام می‌کنند که نوار جنوبی کشور به ترتیب استان‌های "سیستان و بلوچستان"، هرمزگان"، "بوشهر" و "خوزستان" بارش‌های آنها کاهش می‌یابد، ولی اکثر مدل‌ها افزایش میانگین بارش‌ها در نوار جنوبی کشور در آینده را نشان می‌دهد؛ اما در سایر مناطق میزان بارش‌ها روند کاهشی دارد.

وی اضافه کرد: مهمترین مشخصه بارش‌های آینده کشور موضوع تغییر در میانگین بارش‌ها نیست، بلکه تغییرات شدید و سیل‌آسای بارش‌ها است و بر این اساس پیش‌بینی‌پذیری پیش‌بینی‌ها کاهش می‌یابد و بارش‌ها به سمت رگباری و سیل‌آسا شدن می‌روند.

به گفته این محقق، در آینده ضمن آنکه میانگین بارش‌ها در کشور کاهش می‌یابد، این بارش‌ها به صورت کم و سیل‌آسا نیز رخ می‌دهند و این وضعیت در نوار جنوبی کشور نسبت به سایر مناطق کشور بیشتر است.

رییس پژوهشکده اقلیم‌شناسی با بیان اینکه اولین گزارش تغییر اقلیم کشور از سوی پژوهشکده اقلیم‌شناسی مشهد در سال ۱۳۸۱ منتشر کرد، اضافه کرد: سازمان جهانی هواشناسی در یکی دو سال اخیر طرحی به نام A 2 D را در دستور کار قرار داد (Annual To Decadal prediction) و بر اساس آن نسبت به پیش‌بینی وضعیت بارش‌ها در همه مناطق دنیا از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳ اقدام کرد. در آخرین گزارش A 2 D، ایران از پنج سال مذکور (۲۰۱۹ تا ۲۰۲۳)، ۳ سال شاهد بارش‌های نرمال خواهد بود.

وی اظهار کرد: ما در پژوهشکده اقلیم‌شناسی با مدل‌های سازمان جهانی هواشناسی یکسری پردازش‌های آماری را در حال اجرا ‌داریم تا پیش بینی‌های پنج سال دیگر از سال ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۸ را ارائه دهیم. گزارش این مطالعات در اواسط تابستان منتشر خواهد شد.

افزایش بارش و افزایش تبخیر چالش آب‌وهوایی ایران

بابائیان با بیان اینکه بررسی شاخص‌های دور حکایت از یک روند تقریبا مثبت دارد و این چشم‌انداز را نشان می‌دهد که در یک دهه آینده بارش‌های ایران تمایل نسبی به بیشتر نرمال ‌شدن را دارد، تاکید کرد: ولی این چشم‌انداز نباید ما را گمراه کند؛ چرا که میزان افزایش بارش‌های ایران در حدی است که هر گونه افزایش بارشی را بدون اثر می‌کند و ما باز شاهد کم بارشی هستیم.

رییس پژوهشکده اقلیم‌شناسی دلیل این امر را افزایش دما ذکر کرد و در این باره توضیح داد: افزایش دما، افزایش "تبخیر" را در پی دارد و میزان تبخیر آنقدر زیاد است که افزایش بارش‌ها را بدون اثر کرده است.

به گفته وی اثرات افزایش دما به مراتب بیشتر از اثرات افزایش بارش است و متاسفانه ما همچنان با خشکسالی در فصول گرم سال مواجه هستیم.

بابائیان با تاکید بر ضرورت برنامه‌ریزی برای حفظ آب‌های ناشی از بارش، گفت: ما نیاز داریم در خصوص استحصال آب ناشی از بارش‌های رگباری و سیل آسا در کشور برنامه‌ریزی کنیم و بر روی اجرای پروژه‌های استحصال آب، مدیریت منابع آب و آبخیزداری و آبخوان‌داریی متمرکز شویم و نقشه راه آینده ما در این زمینه باید به حفاظت از آب، جمع آوری آب، آبخیزداری، آبخوان‌داری و مدیریت منابع آب کمک کند.

وی تاکید کرد: از این رو زمانی که اثرات تلفیقی بارش و میزان دما را بررسی می‌کنیم، مشاهده می‌شود که در دهه‌های آینده باز با پدیده خشکسالی مواجه هستیم. اینکه برخی از مراجع بین‌المللی مانند پروژه A 2 D میزان بارش‌ها را روند افزایشی اعلام می‌کنند، ما را گمراه نکند.

بابائیان با بیان اینکه با افزایش بارش‌ها، افزایش دما و تبخیر آب را داریم، با تاکید بر اینکه از این رو نیاز آبی ما بیشتر خواهد شد، ادامه داد: زمانی که دما افزایش می‌یابد، میزان مصرف آب در بخش کشاورزی افزایش می‌یابد.

شاخص‌های موثر در خشکسالی

وی با بیان اینکه کاهش بارش‌ها تنها شاخص تعیین خشکسالی نیست، ادامه داد: میزان دما و تبخیر نیز در این زمینه موثر است. هر چه دما افزایش یابد، تبخیر نیز افزایش می‌یابد و چون خشکسالی ترکیبی از بارش و دما است، افزایش دما به مراتب اثرات بیشتری از بارش دارد؛ از این رو در آینده خشکسالی را داریم و متاسفانه در کنار خشکسالی، رفتار بارش‌ها قابل مدیریت برای جمع‌آوری آب نیست.

به گفته وی، در آینده با بارش‌های ناگهانی و سیل‌آسا مواجه خواهیم داشت.

دلایل افزایش دما

رییس پژوهشکده اقلیم‌شناسی، افزایش دما را ناشی از گرمایش جهانی دانست و گفت: گرمایش جهانی ناشی از فعالیت‌های انسانی و افزایش گازهای گلخانه‌ای است. روند افزایش این گازها موجب آشفتگی در رفتارهای جو می‌شود. بارش‌های سنگین و سیل آسا، افزایش برف‌های ناگهانی و کمتر شدن میزان بارش برف از تبعات گرمایش جهانی است.

وی با بیان اینکه بررسی‌ها نشان می‌دهد که بر اثر گرمایش جهانی در سال ۲۰۵۰ تقریبا برف‌های قطبی در تابستان به صفر می‌رسد، اظهار کرد: علاوه بر آن رخدادهای حدی و آشفتگی‌های اقلیمی بیشتر می‌شود؛ از این رو اکثر کشورها در نشست ۲۰۱۵ در خصوص کاهش گازهای گلخانه‌ای متعهد شدند؛ چرا که هدف کنوانسیون سازمان ملل درباره تغییرات اقلیمی یا UNFCCC و هیات بین‌دولتی تغییر اقلیم (IPCC) رساندن دمای کره زمین به کمتر از ۲ درجه سانتی‌گراد تا سال ۲۱۰۰ است و در کنار آن کشورها تلاش کنند که این میزان دما به کمتر از ۱.۵ درجه سانتی‌گراد برسد.

رییس پژوهشکده اقلیم‌شناسی با تاکید بر اینکه درهیچ شرایطی دمای کره زمین نباید بالاتر از ۲ درجه سانتی‌گراد باشد، خاطر نشان کرد: در صورتی که از سال ۲۱۰۰ این میزان دما افزایش یابد، بسیاری از اکوسیستم‌های دریایی و جانوری و خشکی از بین می‌روند و برگشت ناپذیر خواهند شد؛ ولی اگر این دما کمتر از ۲ درجه باشد، حتی اکوسیستم‌های از بین رفته می‌توانند به حیات خود بازگردند.

به گفته وی، اگر همه کشورها به همه تعهدات خود در زمینه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای پایبند باشند، باز هم در سال ۲۱۰۰ دمای کره زمین به ۲.۷ درجه سانتی‌گراد می‌رسد؛ یعنی ۷ دهم درجه بیشتر از آستانه تحمل کره زمین، از این رو باید تلاش‌های بیشتری در این زمینه داشته باشیم.