چرا برخی مردان دست به خشونت علیه زنان می‌زنند؟

خشونت شریک عاطفی علیه زنان، در سراسر جهان شایع است و در همه طبقات، نژادها، سنین و مذاهب دیده می‌شود. خشونت علیه زنان شامل هر عمل خشونت باز جنسیت‌محوری است که برای زنان با آسیب‌های جسمانی، جنسی یا روان‌شناختی همراه می‌شود. این اعمال آزاردهنده شامل تهدید، زورگویی، قلدری کردن و محروم‌سازی از آزادی‌ها است. متعارف‌ترین شکل خشونت علیه زنان، در سراسر جهان، خشونت خانگی یا خشونت جسمانی و هیجانی و آزار جنسی زنان به وسیله شریک عاطفی آن‌ها است.

با وجود این‌که در سال‌های گذشته مطالعات زیادی در مورد عوامل خطر و پیامدهای خشونت خانگی انجام شده است، همه‌گیری کووید-۱۹ و اثرات آن بر عرصه‌های مختلف زندگی باعث شد که محققان آثار این همه‌گیری و قرنطینه را بر سلامت روابط درون خانوادگی بررسی کنند.

بر همین اساس، پژوهشگران با انجام یک مطالعه تجربه زیسته گروهی از زنان قربانی خشونت خانگی را مورد بررسی قرار دادند.

برای انجام این مطالعه، ۲۵ نفر از زنانی که برای دریافت خدمات روان‌شناختی خشونت خانگی به یکی از مراکز ارائه‌دهنده مشاوره زناشویی در منطقه دو شهر تهران، مراجعه کرده بودند، انتخاب شدند.

ملاک انتخاب این افراد برای ورود به مطالعه، وضعیت اشتغال پایدار مردان آن‌ها در دوران شیوع کرونا، عدم اشتغال زنان، داشتن فرزند یا فرزندان مدرسه‌ای، حداقل تحصیلات کارشناسی برای زنان و ... بود. پس از انجام مصاحبه‌ها، مضامین عنوان شده در مصاحبه‌ها استخراج و دسته‌بندی شدند.

در این مطالعه پژوهشگران تلاش کردند تا زنان قربانی خشونت خانگی، دلایل وقوع این پدیده را در دوران اپیدمی کرونا کشف کنند.

با بررسی مصاحبه‌ها و تحلیل آن‌ها، دو مضمون اصلی «جهت‌گیری انگیزشی مبتنی بر خودمختاری» و «جهت‌گیری انگیزشی مبتنی بر کنترل‌گری» استخراج شد.

سوالاتی که در این مصاحبه‌ها پرسیده شد، شامل موارد زیر بودند:

- در دوران قرنطینه خانگی به دلیل شیوع ویروس کرونا، کدام علل و ویژگی‌ها روابط زناشویی را در معرض آسیب قرار می‌دهد؟

-  همسرانی که در شرایط رنجاننده قرنطینه خانگی، نسبت به شرکای عاطفی خود با خشونت رفتار می‌کنند، چه ویژگی‌هایی دارند؟

-  در دوران قرنطینه خانگی به دلیل اپیدمی بیماری کووید ۱۹، کدام علل، ویژگی‌ها یا توانمندی‌ها از رضایت‌مندی روابط زناشویی مراقبت می‌کند؟

- کدام همسران در این شرایط از خانواده و به طور ویژه از همسران خود در برابر شرایط فشارزای ناشی از قرنطینه خانگی مراقبت می‌کنند؟

-  پیامدهای آسیب‌رسان تجربه همزیستی اجباری همسران در دوران اپیدمی بیماری کووید ۱۹ کدام است؟

-  چگونه می‌توان چنین آسیب‌ها و یا تهدیدهایی را به فرصتی تعالی‌بخش برای روابط زناشویی تبدیل کرد؟

بر اساس دیدگاه زنان قربانی خشونت خانگی که در این مطالعه شرکت‌کرده بودند، تمایل مردان به انتخاب یا عدم انتخاب رویه‌های آمرانه و قهرآمیز، نتیجه شیوه جهت‌گیری انگیزشی آن‌ها است.

در این مطالعه عنوان شده که افرادی که جهت‌گیری انگیزشی مبتنی بر خودمختاری دارند، در تعامل با شریک عاطفی، مشوق روابط باز هستند. کم‌تر به رویه‌های تهاجمی، قهرآمیز و آمرانه رجوع می‌کنند. این افراد بیشتر از راهبردهایی برای حفظ رابطه استفاده می‌کنند. این افراد کم‌تر در معرض هیجانات منفی هستند و تلاش می‌کنند شریک عاطفی خود را درک کنند. این افراد پیش از آن‌که سرزنش‌گر باشند، مراقبت‌گر هستند.

همچنین در این مطالعه در مورد افرادی که جهت‌گیری مبتنی بر کنترل‌گری دارند، مطرح شده که این افراد در روابط بین‌فردی موضع دفاعی دارند. این افراد، برای ارتکاب خشونت در روابط بین‌فردی، بیشتر به توجیه‌گری پناه می‌برند. آن‌ها توانایی مذاکرده ندارند، از نظر هیجانی واجتماعی نابالغ‌اند و با کوچک‌ترین ناراحتی کاملاً به هم می‌ریزند و با خشونت و تندمزاجی پاسخ می‌دهد.

به گفته پژوهشگران این مطالعه؛ نتایج این تحقیق حاکی از آن است که بر اساس دیدگاه زنان قربانی خشونت خانگی، غنی نبودن سرمایه روانی مردان و تحول نایافتگی آن‌ها در وجوه هیجانی و اجتماعی، بستری را فراهم می‌کند که این مردان در رویارویی با تجارب تنیدگی‌زای طبیعی مانند زندگی قرنطینه‌ای، در شرایط همه‌گیری کرونا، وقتی خودشان را در مقابل چالش‌های گریزناپذیر و تعارض با همسران خود می‌بینند، راه مواجهه خصمانه را جایگزین راهبرد مسئله محور قرار می‌دهند.

همچنین این محققان عنوان می‌کنند که در شرایطی که تجارب فشارزای درون خانوادگی و برون خانوادگی بیشتر می‌شود، مردانی که در فقر روش‌های مقابله دیگر هستند و رفتارهای دیگری را آموزش ندیدند، تنها راه باقی‌مانده برای مراقبت از جایگاه مردانه خود، استفاده از تدابیر آمرانه، قهرآمیز و خشن است.

به همین دلیل پژوهشگران این مطالعه توصیه می‌کنند که برای تغذیه سرمایه روانی و خزانه مهارتی مردان، از مداخله‌های مبتنی بر توانمندسازی اجتماعی استفاده شود.

در انجام این تحقیق امید شکری و شیرین معزالدینی؛ پژوهشگران علوم تربیتی و روان‌شناسی عمومی دانشگاه شهید بهشتی، به همراه علی خدائی، استادیار گروه روان‌شناسی دانشگاه پیام نور کردستان با یکدیگر مشارکت داشتند.

یافته‌های این مطالعه پاییز سال جاری به صورت مقاله علمی با عنوان «تحلیل پدیدارشناختی تجربه زیسته زنان درباره خشونت خانگی در دوران قرنطینه کووید-۱۹» در فصل‌نامه علمی-پژوهشی روان‌شناسی کاربردری منتشر شده است.