نگاه بایدن به سناریوی میانی در برجام

در روزهای اخیر به موازات افزوده شدن بر شمار و تنوع  مطالبات طرف غربی برای اجرای برجام از سوی ایران، مسوولان عالی رتبه جمهوری اسلامی نیز به صراحت در این باره موضع گیری کرده اند؛ مواضعی که «لغو تحریم ها» وجه مشترک همه آنها است و  این موضوع را می توان به وضوح در کلام رهبری و رییس جمهوری دید.

در همین ارتباط صبح یکشنبه ۱۹ بهمن ماه مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از فرماندهان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش، تاکید کردند «ایران هنگامی به تعهدات برجامی خود بازخواهد گشت که آمریکا همه تحریم‌ها را در عمل و نه در حرف یا بر روی کاغذ، لغو کند و این لغو تحریم‌ها مورد راستی ‌آزمایی ایران قرار گیرد». به فرمایش مقام معظم رهبری «این، سیاست قطعی و غیرقابل برگشت جمهوری اسلامی و مورد اتفاق همه مسوولان است و هیچکس از آن عدول نخواهد کرد.».

دقیقا یک ماه پیش بود که  رهبری مواضع مشابهی داشتند و به مناسبت حماسه ۱۹ دی در بخشی از بیانات خود به موضوع برجام اشاره کردند و فرمودند: می گویند آمریکا به برجام برگردد یا برنگردد، ما هیچ اصرار و عجله ای نداریم که آمریکا به برجام بازگردد. مساله ما برگشتن یا برنگشتن آمریکا نیست. مطالبه منطقی و عقلانی ما رفع تحریم هاست.

معادلات بایدن و تیم سیاست خارجی وی که تصور می کردند بازگشت آنها به برجام بدون لغو تحریم مورد استقبال ایران قرار خواهد گرفت، با موضع گیری های قاطعانه و صریح رهبری به هم ریخت تا از برخی خواسته های گزاف خود عقب بنشینند.

خبرگزاری «رویترز» دوشنبه بیستم بهمن ماه به نقل از سه منبع آگاه نوشت که دولت بایدن در پی احیای گام‌ به ‌گام برجام است و در این مسیر «گام‌های متقابل کوچک» به‌عنوان یک مرحله موقت برداشته خواهد شد. به گزارش خبرگزاری مذکور، آمریکا در بررسی چگونگی احیای توافق هسته‌ای با ایران، درحال سنجش طیف وسیعی از ایده‌هاست و یکی از گزینه‌های آمریکا این است که به‌منظور دستیابی به فرصت بیشتر برای رسیدن به هدف نهایی، فعلا هر دو طرف گام‌های کوچکی را بردارند، بدون آن‌که نیاز به رعایت کامل شرایط برجام باشد.  در سناریویی که «رویترز» از آن سخن به میان آورده، واشنگتن به تهران اجازه دستیابی به مجموعه‌ای از منافع اقتصادی را خواهد داد که البته کمتر از مزایای رفع تحریم‌ها است. در مقابل، تهران نیز بار دیگر به مفاد توافق هسته ای همانند گذشته پایبند بماند؛ سناریویی که کارشناسان سیاسی از آن به عنوان راه حل میانی نام می برند.

با ورود بایدن به کاخ سفید، اندیشمندان علوم سیاسی و روابط بین الملل سه سناریو را در قبال رفتار رییس جمهوری جدید آمریکا با ایران و برجام مطرح می کردند: سناریوی نخست که بسیار خوشبینانه به نظر می رسید به رفتار مشابه بایدن با توافق اقلیمی پاریس، سازمان جهانی بهداشت و دیگر تعهداتی اشاره دارد که وی با امضای خود، آمریکا را بار دیگر به آنها متعهد ساخت. این سناریو که تا پیش از ورود بایدن به کاخ سفید بسیار پررنگ بود، با گذشت چند هفته از تکیه او بر کرسی ریاست جمهوری تا حدی رنگ باخته است.

در سناریوی دوم یا میانی که منطقی تر از سناریوی اول به نظر می رسد به بازگشت گام به گام دو طرف به برجام اشاره دارد. در ارتباط با اینکه هر کدام در این سناریو چه گام هایی را باید بردارند، ایران باید به تدریج از پنج گام هسته ای خود عقب بنشیند. آمریکا نیز پله به پله با ازسرگیری محدودیت های هسته ای از سوی ایران به رفع تحریم اقدام کند؛ راهکاری پیچیده که در عمل به راحتی پیش نخواهد رفت و گام های هریک از دو طرف باید دقیق، مشخص و زمان مند باشند.

در این سناریو اینکه کدام طرف گام نخست را بردارد حایز اهمیت است. حجت الاسلام «حسن روحانی» روز سه‌شنبه ۲۱ بهمن‌ماه در دیدار سفرای خارجی مقیم تهران بر ضرورت برداشتن قدم نخست از سوی آمریکا تاکید کرد و گفت: ما از تعهد خارج نشده‌ایم که گام اول را برداریم. کشوری که سه سال از تعهد خارج شده و بر ملت ما بر خلاف مقررات بین‌المللی و تعهداتش در [قطعنامه ] ۲۲۳۱ ظلم روا داشته، موظف است گام اول را بردارد.»

سناریوی سوم که فراتر از دو مورد قبلی است در آن مذاکرات «فراگیر» و گنجاندن مسایل غیرمرتبط با برجام به توافق هسته ای است؛ سناریویی که بیشتر طرف غربی در صدد پیاده سازی آن است و تروئیکای اروپا در این مسیر با بایدن همگام شده اند. مطالبه «امانوئل مکرون» رییس جمهوری فرانسه برای مشارکت دادن عربستان در برجام، اصرار «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه بایدن و «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان مبنی بر گنجاندن مسایل موشکی و منطقه ای در مذاکرات احتمالی و غیره در این دسته جای می گیرند.

آمریکا و متحدان اروپایی آن که با سد محکم ایران در برابر گنجاندن مسایل بی ارتباط به برجام به توافق هسته ای مواجه شده اند، یک گام عقب نشسته اند. آنها اجرای موفقیت آمیز برجام به عنوان بزرگترین دستاورد تاریخی دولت دموکرات اوباما را در سناریوی حدوسط می بییند؛ سناریویی که ایران و آمریکا همزمان گام به گام و حساب شده در مسیر اجرای کامل برجام حرکت خواهند کرد.

ایرنا