● طرح مسئله و ضرورت اجرای آن:
عصر حاضر عصر فوران اطلاعات است . در هر چند سال انگشت شمار کنونی میزان اطلاعات دو برابر چند میلیون سالی می شود که دنیا بوجود آمده است . در حال حاضر دنیا مصداق کامل توانا بود هر که دانا بود گردیده است . در چنین دنیایی، جهل مادر تمام بدبختیها و نابسامانیها خواهد بود . بااین شتاب ناباورانه اطلاعات ، هر درنگی موجب عقب ماندگی غیر قابل جبران خواهد شد . دراین دنیایی که حر ف اول و آخر را آگاهی و اطلاعات می زند اگر ما نتوانیم آگاهانه و مدبرانه عمل کنیم جامعه ما سر از ناکجا آبادی در خواهد آورد که حتی تصور آنهم ناممکن است . لذا ما شدیداً نیازمند ایجاد تغییر ساختارهای علمی ، فرهنگی ، اجتماعی ، شهری و روستایی هستیم. بگونه ای که به کمک ساختارهای جدید بتوانیم یک جامعه انسانی پویا و آگاه داشته باشیم.
● اقدام ها و راهکارها:
با توجه به آنچه گذشت یکی از طرح ها ، تغییر ساختار شهر به سوی یک شهر آموزشی است . یکی از مقالات را اختصاصی خواهیم داد به اینکه چه نمادهایی می توان در میادین شهر ، ایستگاههای اتوبوس و … قرار داد که هم جنبه هنری ، تفریحی داشته باشد و هم جنبه آموزشی. طراحی این نمادهای پویا به گونه ای خواهد بود که در بیننده ایجاد انگیزه نماید و باعث ایجاد تفکری خلاق و سازنده در مشاهده گر شود . فعلا به اولین اقدام لازم در این رابطه می پردازیم که عبارت است از طرح پارک آموزش .
● اهداف کلی:
هدف کلی چنین طرحی ایجاد پارکهای آموزشی است که بتوان در آنجا با بازی و تفریح و شادترین روشها در افراد مختلف تغییر رفتار مطلوب علمی ، آموزشی ،پرورشی و فرهنگی ایجاد نمود . این پارکها از بسیاری جهات مشابه پارکهای موجود است. با این تفاوت که وسایل مختلف که بعداً به شرح برخی از آنها خواهیم پرداخت در محلها و سایت های مناسب در معرض دید و استفاده مراجعین قرار گرفته است . ایمن بودن ، سبک بودن ، ضد آب و باد و باران بودن ، طراحی مناسب و استاندارد ، خوش دید و دارا بودن جذابیتها هنری و دیداری، ازجمله خصوصیات این وسایل می باشد . وسایل به گونه ای بادوام طراحی شده اند که هنگام بازی احتمال خراب شدن آنها کاهش یابد و کودکان یا والدین آنها آسیبی نبینند . در تمام موارد سعی گردیده است حس کنجکاوی بیننده تحریک شود و به حل معمای گنجانده شده در هر وسیله راغب گردند . بسیاری از این وسایل را در اندازه های کوچکتر و ساخته شده از مواد دیگری می توان در انواع موزه های علوم مشاهده نمود که با تغییر کاربری مناسب در طراحی آنها ، می توان در این پارک از آنها سود جست . به عنوان مثال همه ما دیده ایم وقتی جسمی را از شیبی رها می کنیم آن جسم به سمت پایین شیب حرکت می کند . حال تمام مردم بدون استثناء شگفت زده خواهند شد اگر مشاهده کنند که جسمی از شیب پایین بدون هیچ کمک و وسیله ای به سمت بالا حرکت کند. تعجب آنها وقتی بیشتر می شود که می بینند این جسم ساختار بسیار ساده ای دارد .
● مزیتهای مهم این طرح:
این طرح قابلیت اجرای مختلف در مکانهای کوچک و بزرگ با صرف هزینه های کم و زیاد را دارد . در میدان یک روستا هم می توان چند وسیله شاخص آنرا قرار داد و بهره مناسب را شاهد بود . در یک شهر بزرگ هم می توان پارک مجهز تری ساخت . در طرح کاملتر و اجرائی پارک آموزش ، طراحی اینگونه پارکها در مرحله ایده آل بگونه ای است که غرفه ها و سایت های اختصاصی از پیش دبستانی تا پیش دانشگاهی در نظر گرفته شده است. اینگونه پارکها ی آموزشی مجهز ، توانمد تر هستند. در واقع کار از بازی و تفریح شروع می شود و پس از ایجاد تفکر و انگیزه های لازم، بررسی علت پدیده های مورد توجه بازدید کنندگان، درغرفه و سایتهای مجهز تر و اختصاصی ادامه می یابد . بازی و تفریح هدفمند انگیزه لازم را برای کشف علت و قوع پدیده های در معرض تماشا ایجاد می نمایند و مردم با دیدن و بازی کردن با انها آماده و مشتاق شرکت در ادامه این فرآیند آموزشی شده و جذب قسمت بعدی این طرح که پژوهشکده ساده ای باسیستم باز است می شوند . مدیران این سایتها، متخصصین و معملینی هستند که امر هدایت دانش آموزان و والدین آنها را به عهده دارند . این مدیران کسانی هستند که علاوه بر تخصص لازم ،دوره ای را برای جذب بهتر مخاطب ، افزایش علاقه و راهنمایی هدف مند او، برای گذر به مرحله عالیتر را دیده اند . در عمل اینگونه پارکها آرام آرام تبدیل به مراکزی خواهند شد که به بهترین و شادترین روش ، تغییرات مطلوب را در بازدید کنند گان بوجود خواهند آورد . این پارکها هسته اصلی تولید علم خواهند بود . بین مصرف و تولید علم تفاوت از زمین تا آسمان است.
● سابقه اجرایی یا طرحهای مشابه در ایران یا خارج از کشور و نتایج حاصل :
بعید نیست که مکانهایی تا حدی مشابه طرح ارائه شده، وجود داشته باشند . مثل پارک والت دیسنی در آمریکا یا پارک طبیعی آموزش زیست شناسی در کانادا ، ولی با اهداف و وسایلی که در طرح اجرایی پارک آموزش ذکر شده است امکان وجود مشابه آن بسیار نادر است . شاید یک دلیل آن این با شد که ما بشدت بسیار بیشتری نیازمند به تغییر فرهنگ علمی هستیم و طبیعی است که این نیازها انگیزه بوجود آوردن طرحهای قویتر آموزشی گردد . با همه اینها عقل سلیم حکم می کند که از هرگونه طرح و اجرایی در این زمینه استفاده کنیم و ایده کاملتری ارائه دهیم . طرحها هر قدر که بومی تر باشند و با شرایط اقلیمی بهتر وفق داشته باشند، توفیق بهتری در اجرا خواهند داشت . در کشورهای در حال توسعه نباید انتظار داشت مردم مشتاقانه به سوی علم بیایند ، بلکه در اینگونه کشورها باید راهکار هایی اندیشد که علم را بسوی آنها برد و بازندگی آنها عجین نمود. تصور اینکه خانواده ای با قدم زدن در پارک و بازی و تفریح ، تغییر رفتار مطلوب پیدا کند و آموزش بینند بسیار ایده آلیستی ، ولی ممکن و دست یافتنی است .
● فعالیت ها و اقدامات طرح :
لازم است اشاره ای به مزیتها و راهکارهای اینگونه پارکها نمود . هدفمند نمودن آموزشها در راستای کاربرد عملی آن در زندگی روزمره ، صنعت ، هنر ، ….. گنجاندن پارمترهای انسانی در یک فضای علمی ، گذر از حالت مصرف علم به آفرینش آن . نگاهی تازه به علم و اینکه علم شادی بخش و امید آفرین است . تبادل اندیشه و ایده بین اعضای خانواده وافزایش بهره وری آنها با به اشتراک گذاشتن علمی تجارب هدفمند و در نتیجه انسجام و ایجاد محبت بیشتر بین آنها. استفاده چند منظوره و مکمل از یک محیط بدون متحمل شدن هزینه های متفاوت و زیاد. ایجاد محیط فرحبخش آموزشی و مشاوره ای برای خانواده ها . بنیان گذاری هسته های اصلی و مردمی مراکز تحقیقاتی و پژوهشی . مکانی مناسب برای فعالیتهای گروه های آموزشی. تشویق خیرین محترم و نخبه های گرامی به جریان آفرینشهای علمی و فرهنگی . ایجاد تحولی مثبت و کارساز در نظام آموزش و پرورش . ارائه راهکارهای مفید در زمینه روشهای بهتر زندگی . ارائه یک مجموعه منجسم علمی ، بهداشتی ، زیست محیطی ، هنری و …. در یک محل . نام گذاری هفته یا روزی در سال بنام بازی ، شادی ، آموزش ، و تشویق مردم بر فعالیت ها علمی تفریحی در این مدت . گذاشتن نمایشگاهی بین المللی درزمینه طراحی و ساخت وسایل و تجهیزات اینگونه پارکها . گذاشتن نمونه هایی از اینگونه وسایل بطور دائم در محیطهای مختلف نمایشگاه بین المللی . شکوفایی استعداد ها و امید به خود کفایی بیشتر .
با توجه به اینکه از یک جامعه خمود ، رنجور و غم زده غیر از نابودی چیزی حاصل نخواهد شد ، می توانیم با اینگونه طرحها انسانها با روحیه و با نشاط بسازیم . با اینگونه طرحها چگونه بودن را به فرزندانمان می آموزیم ، جنب و جوشی شاد در آموزشگا ه ها ایجاد می کنیم . با بکار بردن این طرحها هم علم را ، هم نان را و هم شادی را می توان عادلانه تر بوجود آورد و تقسیم نمود . با این طرحها معلم و دانش آموز می بینند که روشهای شادتر و بهتر ی هم برای آموزش وجود دارد.
در کلان شهرهایی مثل مشهد ما مگر چند مکان علمی و تفریحی داریم که کودکان ، نوجوانان و عامه ی مردم بتوانند در اوقات فراغتشان از آنجا استفاده بهینه ببرند ؟ وقتی دری بسوی تفریحات سالم علمی و هنری شاد باز نکنیم ، صدها در بسوی تباهی گشوده خواهد گشت . آنگاه هزینه مبارزه با آن هزاران برابر سرمایه ساخت و تجهیز اینگونه مراکز خواهد شد . هزینه پیشگیری به مراتب کمتر از درمان است . اگر ما نتوانیم فرهنگ سازی علمی و منطقی را بارور کنیم ، آنگاه فقر،جهل، خشونت و برخوردهای فیزیکی جای تواناییهای علمی و تعاملهای سازنده را خواهند گرفت و آن بروز جامعه ماخواهند آورد که نمونه های بارز و آشکارآنرا با کمال تاسف و تا‌‌‌ثر در بسیاری از مناطق کشور عزیزمان شاهدیم . قبل از انکه سپاه جهل به خاک ریزهای ما نفوذ کند باید پرچم فتح علم و آگاهی را برافزایم . بدون هیچ تعارفی سربلندی ، استقلال وآرامش در دانایی است . ایجاد روحیه و فرهنگ علمی نیاز به یک همت همگانی و توجه عملی دارد . در امر خیری این چنین ، صبر جایز نیست.
● راهکارها
این نوشتارها به گونه ای تدوین و ارائه خواهد گردید که در پایان به اهداف مفید و سازنده ای که برخی از آنها در اولین قسمت بیان گردید برسیم . برای اینکه خواننده های گرامی در جریان این سری مقالات قرار گیرند عوض می شود یکی از اهداف عمده ایجاد پارک هایی است که در آنجا تمامی اقشار مردم بتوانند با تفریخ و بازی به تغییر رفتارهای مطلوب آموزشی برسند . هدف های جنبی و مهم دیگر ما این است که هر شخص ، خانواده ، آموزشگاه و….. با مطالعه این مجموعه قادر خواهند بود علم شادی بخشی را وارد زندگی خود نمایند و با ساخت وسایلی بسیار ارزان و حتی مجانی از نظر قیمت ،خود را در لذت کشف پدیده های علمی شریک کنند و بهترین وسایل و اسباب بازیهای علمی را بسازند، بازیهای سازنده و کم هزینه را جایگزین بازیهای مخرب کنند . با استفاده ی کاربردی از علم، زندگی بهتر و شادتری داشته باشند و در نهایت، فرهنگ ناب علم و اندیشه را، در زندگی روزمره خود، نهادینه نمایند .
در این راهکارها ،نصب یک تناب ساده به روش علمی وجود دارد که کار یک خانم خانه دار را برای پهن نمودن درست لباسهای شسته شده راحت خواهد نمود ، تا راهکارهایی که یک استاد دانشگاه را هم به کشف روابط ساده در یک وسیله علمی تفریحی، بسیار مشغول خواهد نمود .
در طرحها و تئوریهایی آموزشی که پیرو طرح پارک آموزش تقدیم حضور عزیزان خواهم نمود ، به صورت کاملتری به ارائه تئوری بازی ، شادی ، آموزش با دید روانشناختی و آموزشی خواهیم پرداخت . لذا فعلا بصورت خلاصه عرض می شود که منظور از بازی ، فرایندی است که در انتهای آن ، در بازی کنان تغییر رفتار مثبتی در جهت اهدافی که بازی بر آن اساس طراحی شده ، مشاهده می گردد . این تغییر رفتار قابل اندازه گیری و مشاهده علمی است . مثل بازی با لگوهای استاندارد برای یک کودک در یک سن و شرایط خاص ، یا مسابقه چیدن حروف برای ساخت کلمه ها و جمله ها در کلاس اول دبستان . بنابراین بعضی از فعالیتهایی که عامه مردم آنها را به عنوان بازی می شناسد مورد نظر این طرح نیست . مثل بسیاری از بازی های کامپیوتری که نه تنها اهداف مثبت آموزشی در آنها گنجانده نشده بلکه ضد آموزشی نیز هستند . اینگونه بازیها افراد را ، بیشتر به یک شخص منفعل و پر خاشگر تبدیل خواهد نمود . هدف این است که بازیهای انسان ساز و خلاقیت آفرین را جایگزین بازیهاب زیان آور نماییم . اگر بخواهیم جامعه ی سالمی داشته باشیم ، جامعه ای که بودن را به داشتن ترجیح دهد ، باید با ابزار و راهکار های مختلف، فرهنگ بازیهای انسانی را رشد و توسعه داد . ایجاد طرح مناسبی برای گذراندن مفید و سالم ایام فراغت می تواند مهم تر از ایجاد شغل برای همان افراد باشد . زیرا با چگونگی مطلوب گذراندن مفید و سالم ایام فراغت، می توان آماده انجام بسیاری از شغلها و کارهای مثبت شد ولی اگر شخصی شاغل بود ولی امکان گذراندن ایام فراغت مطلوب و مفید را نداشت ، همان کارش را هم به خاطر کشیده شدن به تفریحات نا سالم از دست خواهد داد . این نکته بسیار مهم از دید بسیاری از برنامه ریزان دور مانده است.
برای اجرای بهتر پارک آموزش یک از اولین قدمهایی که می توان برداشت برگذاری فرا خوان یا همایش پارک آموزش است . در این فراخوان با ارائه اهداف اصلی طرح و جزئیات آن از عموم مردم و متخصصان دعوت می شود طرحها ، مقاله ها ، توانایی اجرایی و ساخت وسایل و تجهیزات لازم را به دفتر این همایش که ستادی متشکل از متخصصین آموزش و پرورش،دانشگاه ،کانون پرورش فکری ، شهرداری و … است در یک طرح زمان بندی شده ارائه نمایند . طرحها ارزیابی شوند و در محل مناسبی مثل نمایشگاه بین المللی یا محل مناسب دیگری به معرض دید عموم قرار گیرند . به برگزیدگان جوایزی تقدیم شود.
با توجه به تخصص و علاقه افرادی که کارایی خود را در این همایش با مستندات کافی اثبات نموده اند میتوان کارها را تقسیم و قرار دادهای لازم را تدوین نمود. طرحها به کمک اهل فن طراحی صنعتی گردیده و با استاندارد های لازم برای این اهداف ساخته شوند . از بین طرحهای خود فضای پارک و سایتهای آن نیز بهترین طرح، یا ترکیبی از طرحهای مختلف نیز برگزیده و اجرا می گردد . و در انتها و سایل ساخته شده در محلهای پیش بینی شده نصب میشود . هدف این است که یک تحرک مثبت صورت گیرد ، از خرد جمعی استفاده شود و افراد زیادی در یک فرایند علمی آموزشی تفریحی فعال شوند.
یکی از راهکارهای دیگر ارتباط مثبت و سازنده با موزه های علوم و مجریان محترم آنها است می توان با حضور مستقیم در اینگونه مکانها بعضی از وسایل آنجا را طراحی مجددی نمود که بتوان از آن وسیله در پارک آموزش سود جست . چقدر خوب بجاست که خود موزه های علوم نیز در پارکهای آموزش مستقر شوند . اگر طراحی رشد شهر بجای افقی ، عمودی می بود، ما قادر بودیم فضاهای بیشتری به این امور اختصاص دهیم و سهم فضای سبز را هم به حد استاندارد خود برسانیم . در این فرصت پیش آمده مد نظر داشته باشیم که باید موزه های علوم نیز مجهزتر شوند و به قابلیتها و جذابیتهای آن افزود . دولت و مجلس موظف به پیگیری این مسائل و اختصاص بودجه کافی برای این امور می باشند . سهم کشور ما در استاندارد جهانی تولید علم بسیار ناچیز است باید به سرمایه گذاری در اینگونه امور و ملی کردن علم سهم خود را افزایش دهیم . با اختصاصی کردن علم مثل هزینه نمودن زیاد صرفاً جهت کسب مقام در المپیادها با توجه به آمار وحشتناک مقیم شدن اغلب این افراد در کشورهایی مثل آمریکا و ازیاد بردن ولی نعمت های خود ، کار قابل دفاعی نمی توان انجاد داد.باید بررسی نمود که آیا از اینگونه زحمت و هزینه ها آن کشور ها بیشتر سود می برند یا ما ، اگر همان هزینه ها و بیشتر از آنرا برای عمومی کردن فرآیند علم و اندیشه بکار ببریم عملا سود بیشتر ی حاصل می گردد و سهم بیشتری نیز در تولید علم خواهیم داشت . در هر صورت این خردمندانه خواهد بود که از تمام پتانسیل های داخلی وخارجی برای پیش بردن این اهداف و طرحهای مثبت استفاده کنیم و خوشبختانه حتی در متخاصم ترین کشورها هم تبادل اندیشه و کارهای آموزشی و فرهنگی بلا مانع است . بنابراین از هر اندیشه پاک و طرح خوب استفاده خواهیم نمود و آنرا بکار خواهیم بست .
