نگاهی به برخی دلیل ها و علت های دور افتادگی از كتاب و كتابخوانی

سیستم‌ آموزشی‌ نقش‌ مهمی‌ در شكل‌گیری‌ شخصیت‌ افراد دارد به‌ خصوص‌ در مقاطع‌ راهنمایی‌ و دبیرستان. در این‌ دوره‌ حتی‌ مممكن‌ است‌ آنچه‌ كه‌ فرد در خانواده‌ تحت‌ تاثیر اعضای‌ آن‌ یاد گرفته، به‌ كلی‌ تغییر دهد یا اصلاح‌ كند.متاسفانه‌ در كشور ما برای‌ ایجاد شوق‌ و رغبت‌ نسبت‌ به‌ كتاب‌ و مطالعه‌ در مدارس‌ عمل‌ نشده‌ است. غیر از اینكه‌ یك‌ حركت‌ یا برنامه‌ مشخصی‌ برای‌ مطالعه‌ نداریم، كتابخانه‌های‌ مدارس‌ چندان‌ جدی‌ عمل‌ نمی‌كنند و ما در موجودی‌ كتابخانه‌ و اداره‌كنندگان‌ آن‌ شاهد هستیم‌ كه‌ مسئله‌ مطالعه‌ خیلی‌ حاشیه‌ای‌ و پیش‌ پا افتاده‌ تلقی‌ می‌شود. در این‌ میان‌ غالباً ازبین‌ معلمان‌ و دبیران‌ كسی‌ كه‌ مقدار علاقه‌ای‌ به‌ مطالعه‌ داشته‌ باشد به‌ عنوان‌ كتابدار انتخاب‌ می‌شود، ولو هیچگونه‌ اطلاعی‌ از كتاب‌ و كتابداری‌ نداشته‌ باشد، در این‌ مورد صرفاً همان‌ علاقه‌ كم‌ كفایت‌ می‌كند و حتی‌ گاهی‌ كتابدار از بین‌ خود دانش‌آموزان‌ انتخاب‌ می‌شود بدون‌ اینكه‌ بتواند در میان‌ بچه‌ها جذابیت‌ و ترغیبی‌ برای‌ مطالعه‌ ایجاد كند. همین‌ بی‌توجهی‌ باعث‌ نزول‌ سطح‌ مطالعه‌ در بین‌ جوانان‌ ونوجوانان‌ می‌شود، در حالی‌ كه‌ شالودهِ‌ شوق‌ به‌ مطالعه‌ و كتابخوانی‌ در دبستان، مدرسهِ‌ راهنمایی‌ تحصیلی‌ ودبیرستان‌ گذاشته‌ می‌شود.آمار جدید وزارت‌ ارشاد درباره‌ میزان‌ مطالعه‌ در ایران‌ وسایر كشورهای‌ آماری‌ متاءثركننده‌ است. براساس‌ این‌ آمار در می‌بابیم‌ كه‌ بیشتر افراد در كشور ما دقایق‌ محدودی‌ را به‌ مطالعه‌ اختصاص‌ می‌دهند، در حالیكه‌ در برخی‌ از كشورها متوسط‌ ۴ ساعت‌ مطالعه‌ در روز وجود دارد. تفاوت‌ گاه‌ به‌ حدی‌ است‌ كه‌ نشانه‌ای‌ غم‌انگیز از عدم‌ رغبت‌ و علاقه‌ مردم‌ ما به‌ مطالعه‌ و كتاب‌ را به‌ رخ‌ می‌كشد.كمبود كتابخانه‌طبق‌ آمار كنفرانس‌ بین‌المللی‌ كتابداری‌ و اطلاع‌رسانی‌ در هر جامعه‌ای‌ برای‌ هر ۳ تا ۵ هزار نفر باید یك‌ كتابخانه‌ عمومی‌ وجود داشته‌ باشد و اگر ما حداقل‌ استاندارد را در نظر بگیریم‌ باید برای‌ هر ۵۰۰۰ نفر یك‌ كتابخانه‌ وجود داشته‌ باشد، یعنی‌ در كشور ما باید حدود ۱۴۰۰۰ كتابخانه‌ عمومی‌ وجود داشته‌ باشد، درحالی‌ كه‌ طبق‌ آمار ارائه‌ شده‌ حدود ۱۵۰۰ كتابخانه‌ داریم‌ و اگر كتابخانه‌های‌ مدارس، حوزه‌های‌ علمیه‌ و مساجد و غیره‌ را هم‌ در نظر بگیریم‌ در مجموع‌ حدود ۴۰۰۰ كتابخانه‌ عمومی‌ داریم‌ و این‌ بدین‌ معنا است‌ كه‌ ۱۱۰۰۰ كتابخانه‌ كم‌ داریم. به‌ عبارت‌ دیگر از هر ۱۰۰ كتابخانه‌ كه‌ باید داشته‌ باشیم‌ تنها ۲۰ كتابخانه‌ داریم. در این‌ صورت‌ یك‌ نوجوان‌ یا جوان‌ ۵ بار كمتر كتابخانه‌ می‌بیند. به‌ عبارت‌ دیگر در وضعی‌ كه‌ كتابخانه‌ به‌ عنوان‌ یكی‌ از گزینه‌های‌ مهم‌ برای‌ پر كردن‌ اوقات‌ فراغت‌ باید خودش‌ را نشان‌ بدهد ۱۵ جایگاه‌ خود را دارد. در بسیاری‌ از مواقع‌ نوجوان‌ یا جوان‌ از وجود جایی‌ به‌ نام‌ كتابخانه‌ بی‌اطلاع‌ است، یعنی‌ كتابخانه‌ درجایی‌ قرار گرفته‌ كه‌ در معرض‌ دید و در دسترس‌ افراد قرار نگرفته‌ است‌ و این‌ باعث‌ می‌شود كتاب‌ جزو انتخابهای‌ فرد نباشد واگر شخص‌ وقت‌ یا ساعتی‌ برای‌ فراغت‌ داشته‌ باشد بجای‌ كتاب‌ خواندن، به‌ سوی‌ رفتارهای‌ هنجار یا ناهنجار یا تفریحات‌ سالم‌ و ناسالم‌ دركنار دوستان‌ و همسالان‌ خود كشانده‌ می‌شود. اما او این‌ را نمی‌داند كه‌ می‌تواند در این‌ اوقات‌ فراغت‌ ساعتی‌ را به‌ كتاب‌ خواندن‌ اختصاص‌ بدهد و به‌ مطالعه‌ بپردازد. در واقع‌ ما در كشورمان‌ ۱۵ حداقل‌ استاندارد جهانی‌ كتابخانه‌ داریم. ما ملتی‌ هستیم‌ كه‌ قدیمی‌ترین‌ وغنی‌ترین‌ كتابخانه‌های‌ دنیا را داشتیم. در كتابخانه‌ خواجه‌نصیرالدین‌ طوسی‌ (مراغه) بیش‌ از ۴۰۰ هزار جلد كتاب‌ ونسخه‌ خطی‌ قدیمی‌ وجود داشت‌ كه‌ نگارش‌ هر كدام‌ از این‌ نسخ‌ همزمان‌ با دوره‌ای‌ است‌ كه‌ در اروپا عدد كتابهای‌ كتابخانه‌های‌ بزرگ‌ و قدیمی‌ آنها به‌ ۱۰۰ یا كمتر از ۱۰۰ كتاب‌ نمی‌رسید و این‌ درحالی‌ بود كه‌ در كتابخانه‌های‌ معمولی‌ ما حدود ۲۰۰ یا ۴۰۰ هزار جلد كتاب‌ وجود داشت. وقتی‌ امروز ما نسلی‌ داریم‌ كه‌ در خانواده‌ جز تلویزیون‌ چیزی‌ ندیده‌ و كتابخانه‌ و كتابخوان‌ در خانه‌ نداشته‌ است‌ و در مدرسه‌اش‌ كتابخانه‌ بیشتر شبیه‌ به‌ یك‌ انباری‌ خاك‌ گرفته، بسته‌ و غیرقابل‌ استفاده‌ بوده‌ و در جامعه‌ چیزی‌ به‌ عنوان‌ كتابخانه‌ ندیده‌ است، چه‌ توقعی‌ می‌توان‌ داشت‌ كه‌ در جامعه‌ آن‌ موجی‌ كه‌ در جوامع‌ دیگر در ارتباط‌ با روز آمد كردن‌ اطلاعات‌ و ارتباط‌ آن‌ با شغل‌ افراد ایجاد شده‌ است‌ خود را نشان‌ بدهد؟نقش‌ اجتماع‌جامعه‌ به‌ عنوان‌ سومین‌ عامل‌ تاثیرگذار در شخصیت‌ افراد می‌تواند تاثیر منفی‌ یا مثبت‌ در ایجاد یا از بین‌ بردن‌ یك‌ رفتار یا عادت‌ خوب‌ و بد داشته‌ باشد. جامعه‌ جهانی‌ هر روز در پرتو تحولات‌ جدید، تكنولوژی‌ مدرن‌ و روزآمدی‌ را به‌ جامعه‌ ارائه‌ می‌دهد و در این‌ میان‌ اگر كسی‌ از دانش‌ و فن‌ و تكنیك‌ روز عقب‌ بماند هیچ‌ فرصت‌ جبرانی‌ برای‌ سالهای‌ از دست‌ رفته‌ ندارد و در نتیجه‌ در بسیاری‌ از مسائل‌ همگام‌ و هماهنگ‌ با دیگر افراد جامعه‌ نخواهد بود.بسیاری‌ از افراد جامعه‌ با آن‌ دقت‌ و وضوح‌ لازم‌ این‌ عوامل‌ را متوجه‌ نشده‌اند و اگر بخواهیم‌ جامعه‌ای‌ پیشرو داشته‌ باشیم‌ و هر روز فاصله‌ ما از نظر تمدن‌ و تكنولوژی‌ با جوامع‌ پیشرفته‌ بیشتر نشود و همچنین‌ اگر بخواهیم‌ از نظر فرهنگی‌ جامعه‌ای‌ بهنجار داشته‌ باشیم، یعنی‌ جامعه‌ای‌ كه‌ بتواند از یك‌ تاریخ‌ و فرهنگ‌ غنی‌ و عظیم‌ حمایت‌ كند و حامی‌ و نماینده‌ آن‌ در بین‌ كشورهای‌ دیگر باشد، باید برای‌ اهمیت‌ و ارزش‌ دادن‌ افراد به‌ كتاب‌ و مطالعه‌ عمیقاً در اندیشه‌ بود و وسیعاً برنامه‌ریزی‌ كرد، زیرا ما چه‌ بخواهیم‌ چه‌ نخواهیم‌ تكنیك‌ و دانش‌ و فناوری‌ روز به‌ ما دیكته‌ خواهد شد. پس‌ جامعه‌ باید وسایل‌ ارتقاء و زمینه‌های‌ ایجاد آن‌ را فراهم‌ كند. چرا ما باید حداقل‌ استاندارد جهانی‌ كتابخانه‌ داشته‌ باشیم؟ نتیجه‌ این‌ می‌شود كه‌ نوجوان‌ و جوان‌ ما كتابخانه‌ را به‌ عنوان‌ یكی‌ از گزینه‌های‌ ذهنی‌ خود باور ندارد و كمبود تعداد كتاب‌ و كتابخانه‌ باعث‌ می‌شود كه‌ در صورت‌ ایجاد رغبت‌ مطالعه‌ در میان‌ نوجوانان‌ و جوانان، تراكم‌ زیادی‌ در كتابخانه‌ها ایجاد شود و خود این‌ مسئله‌ عامل‌ دافعه‌ای‌ در برابر جذب‌ مخاطب‌ به‌ كتاب‌ خواهد بود. به‌ هر تقدیر ما باید در بخش‌ عوامل‌ اجتماعی‌ برای‌ رشد شاخص‌ مطالعه‌ حركت‌ جدی‌تری‌ داشته‌ باشیم.علل‌ كاهش‌ رغبت‌‌ به‌ كتاب‌ و كتابخوانی‌علاوه‌ بر خانواده‌ و دولت، برای‌ گسترش‌ فرهنگ‌ مطالعه‌ و جستجوگری‌ سه‌ وزارتخانه‌ فرهنگی‌ ما یعنی‌ وزارت‌ آموزش‌ و پروش، وزارت‌ فرهنگ‌ و ارشاد اسلامی، وزارت‌ آموزش‌ عالی‌ و تحقیقات‌ و فناوری‌ نقش‌ كارساز دارند و دخیل‌ هستند و در این‌ میان‌ بیشترین‌ سهم‌ را در هدایت‌ جامعه‌ به‌ مطالعه‌ و برگرداندن‌ این‌ مسیر ناصحیح‌ به‌ مسیر اصلی‌ باید دولت‌ برعهده‌ داشته‌ باشد، برخلاف‌ سایر مواردی‌ كه‌ نباید برعهده‌ دولت‌ گذاشته‌ شود این‌ مورد بخصوص‌ جز با هدایت‌ و حمایت‌ دولت‌ شكل‌ نمی‌گیرد و نخواهد گرفت. بعد از خانواده‌ كه‌ عامل‌ موثری‌ در شكل‌گیری‌ شخصیت‌ و الگوسازی‌ رفتاری‌ فرزندان‌ است، شكل‌گیری‌ شخصیت‌ افراد در مدرسه‌ و جامعه‌ به‌ گونه‌ای‌ است‌ كه‌ متاثر از تصمیم‌گیری‌ها و امكاناتی‌ است‌ كه‌ كاملاً در اختیار دولت‌ است. اگر قرار باشد تغییری‌ در الگوهای‌ رفتاری‌ افراد صورت‌ گیرد باید این‌ كار از محیط‌ خانواده‌ آغاز شود اما این‌ روندی‌ است‌ كه‌ ممكن‌ است‌ یك‌ یا دو نسل‌ به‌ طول‌ انجامد، یعنی‌ نمی‌توان‌ توقع‌ داشت‌ كه‌ جامعه‌ ما در كمتر از دو یا سه‌ نسل‌ بتواند رفتارهای‌ خود را تغییر دهد اما می‌توانیم‌ این‌ توقع‌ را داشته‌ باشیم‌ كه‌ به‌ یكباره‌ وزارت‌ آموزش‌ و پرورش‌ تصمیم‌ بگیرد كتابخانه‌های‌ مدارس‌ و آموزشگاه‌ها را توسعه‌ دهد.