ماه تلخ فرهنگ و هنر ایران / بزرگانی که با آغاز پاییز از میان ما رفتند

خبرآنلاین: آغاز پاییز برای فرهنگ و هنر ایران خبر ناگوار کم نداشت. در نخستین ماه پاییز سال ۱۳۹۹ بسیاری از چهره‌های فرهنگی بار سفر بستند و به جهان باقی پرکشیدند.

از محمدرضا شجریان خسرو آواز ایران تا اکبر عالمی که استاد نور و رنگ بود، تعداد هنرمندانی که در ماه مهر از دنیا رفتند، زیاد بود و جای خالی‌شان پرنشدنی.

محمدرضا شجریان و دیگر بزرگان موسیقی

محمدرضا شجریان متولد یکم مهر ۱۳۱۹ بود و در ۱۷ مهر ۱۳۹۹ دیده از جهان فروبست. او که چند سال با بیماری سرطان دست و پنجه نرم می‌کرد، آخرین بار در شامگاه ۱۳ مهر در بیمارستان بستری شد.

خبر درگذشت استاد آواز ایرانی در رسانه‌های خارجی هم بازتاب گسترده‌ای داشت. شبکه «فرانس‌۲۴» در این باره نوشت: «شجریان که تجسم موسیقی سنتی و کلاسیک در ایران بود پس از نبردی طولانی با سرطان از دنیا رفت.»

در ایران همانطور که انتظارش می‌رفت، واکنش‌ها به درگذشت محمدرضا شجریان گسترده بود. از حسن روحانی و علی لاریجانی تا رضا داوری‌اردکانی و اصغر فرهادی و علی دایی هر کدام به شیوه درگذشت محمدرضا شجریان را تسلیت گفتند.

رحیم خیوه‌لی از دیگر هنرمندان عرصه موسیقی بود که در ماه مهر از دنیا رفت. خیوه‌لی که از استادان برجسته هنر بخشی‌گری ترکمن‌های ایران بود، پنجشنبه سوم مهر ماه بر اثر سکته قلبی دار فانی را وداع گفت. هوشنگ جاوید در واکنش به درگذشت این هنرمند گفت: «درگذشت استاد خیوه لی یک ضایعه سنگین برای جامعه موسیقی ترکمن است، چرا که وی از استادان و هنرمندان شاخص این عرصه محسوب می شد.»

موسیقی نواحی در ماه مهر یکی دیگر از بزرگان خود را نیز از دست داد. اصغر ابراهیم نژاد که از نوازندگان مطرح و شناخته شده مطرح دوتار مازندران بود، ۱۷ مهر در ۱۰۰ سالگی دار فانی را وداع گفت. علی مغازه‌ای در توصیف این هنرمند گفت: « او در مدت حیات خود همواره جزو بهترین و شناخته شده‌ترین هنرمندان دوتاز نواز منطقه بود.»

ماه اندوه برای هنرهای نمایشی

در ماه مهر دنیای هنرهای نمایشی ایران چهره‌های مهمی چون عباس جوانمرد و نصرت‌الله وحدت را از دست داد.

عباس جوانمرد دوشنبه هفتم مهر بر اثر سکته مغزی در تورنتو چشم از جهان فروبست.

هوشمند هنرکار کارگردان تئاتر در یادداشتی با عنوان «مرگ تدریجی یک رویا» درباره او می‌نویسد: «جوانمرد یکی از پرحاصل‌ترین گروه‌های تآتر ایران را در سال ۱۳۳۵ با شاهین سرکیسیان به نام «گروه هنر ملی» تأسیس می‌کند، که به واسطه آن بزرگانی چون رقیه چهره‌آزاد، عصمت صفوی، نصرت پرتوی، بهرام بیضایی، علی نصیریان، بهزاد فراهانی، بیژن مفید و بسیاری دیگر درخشش خود را آغاز می‌کنند.»

اصغر فرهادی و بهزاد فراهانی از چهره‌هایی هستند که به درگذشت جوانمرد واکنش نشان‌ دادند. فرهادی درباره او نوشت: «بسیار از او آموختم، بیش از هر آموزگاری در این جهان.»

نصرت‌الله وحدت یکی دیگر از پیشکسوتان تئاتر است که خبر درگذشتش در ماه مهر جامعه تئاتری کشور را در اندوه فرو برد. این هنرمند پیشکسوت ۱۵ مهر در ۹۵ سالگی از دنیا رفت.

احمد طالبی‌نژاد او را همراه با فردین و ناصر ملک‌مطیعی، سرمایه‌هایی می‌نامد که از دست رفتند. او در یادداشتی در این باره می‌نویسد: «واقعیت این است که من هم بعد از انقلاب جز مخالفین آقای وحدت و امثال ایشان بودم و فکر می‌کردم اینها ضدسینما و ضدهنر کار کردند و باید محکوم شوند ولی داریم می‌بینیم که یک عده بی‌هنرتر و بی‌سوادتر و بی‌کمالات‌تر آمدند و حتی گاهی عقب‌تر از آنها هم سیر می‌کنند و از آنها حمایت هم می‌شود. وحدت هم مثل فردین و ملک‌مطیعی سرمایه‌هایی بودند که سینمای ایران آنها را به راحتی از دست داد.»

کامیار شکیبایی از دیگر هنرمندان تئاتر است که در ماه مهر از میان ما رفت. او که در ۴۴ سالگی چشم از جهان فروبست برادرزاده خسرو شکیبایی بازیگر مشهور سینما بود. علیرضا کوشک‌جلالی درباره صدای گرم و بازی زیبای کامیار شکیبایی روی صحنه می‌گوید:‌ «با وجود فشارهای بی‌حد اجتماعی و اقتصادی که بر او  و بسیاری از هنرمندان دیگر تحمیل شده بود، وقتی سر تمرین می‌آمد حکایتش می‌شد شبیه حکایت یکی از شخصیت های فیلم «شکسپر عاشق» که وقتی روی صحنه می‌رفت، لکنت زبانش را فراموش می‌کرد.»

اندوه مهر برای تئاتر ادامه‌دار بود. هوشنگ معتمدی از دیگر هنرمندان این عرصه است که چراغ عمرش در ماه مهر خاموش می‌شود. معتمدی از پیشکسوتان تئاتر کردستان بود.

خسرو پایاب هم که از پیشکسوتان تئاتر تبریز و ایران بود، ۲۲ مهر در ۷۷ سالگی از دنیا رفت.

اکبر عالمی، معلم سینما

اکبر عالمی مستندساز برجسته ایرانی از جمله هنرمندانی است که با ابتلا به بیماری کرونا از میان ما رفتند. خبر درگذشت او را پسرش در بامداد سه‌شنبه ۲۲ مهر اعلام کرد. خبری که به گفته اکبر زنجانپور «سینما و انسانیت را داغدار کرد.»

درگذشت عالمی واکنش‌های بسیاری در میان اهالی فرهنگ و هنر داشت. گیتی خامنه در این باره نوشت: «آسمانی شدن استاد توانمند و با اخلاق دوران جوانی، سخت غمگینم کرد و این‌که فرصتی یافتم تا پیش از پرواز محتوم همگی‌مان قدردان‌شان باشم، به غمم، رنگی از آرامش است. کاش خدا این فرصت را به تک تک‌مان بدهد که پیش از زود دیر شدن آن‌چه را که باید به اتمام برسانیم و به پایانم ببریم.»

ساعد نیک‌ذات‌، فیلمبردار، درباره اکبر عالمی می‌گوید:‌ «بسیار حیف که ایشان دیگر در میان ما نیست، اما موضوعی که وجود دارد این است که از ایشان تاریخ شفاهی زیادی به شکل تفسیری ثبت شده و زمانی که این اسناد را در کنار هم قرار می‌دهیم مشخص می‌شود که این انسان گوهر حقیقت است.»