●ریشه ها و اهداف
بند سه ماده یك منشور ملل متحد اشعارمی دارد كه یكی از اهداف ملل متحد عبارتند از:" حصول همكاری بین المللی درحل مسایل بین المللی كه دارای جنبه های اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی یا بشردوستی است... "
همان گونه كه روابط بین الملل معاصر بین دولتها توسعه یافته و تعداد زیادی ازدول ضعیف درحال توسعه تنظیم و به اجرا درمی اید، به همان نسبت برای رفع بی عدالتیها و اجرای اصول نظم جهانی مندرج در موافقتنامه های بین المللی از قبیل منشور ملل متحد نیز نیاز به همكاری می باشد.
در كنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریاها ، همكاری به صورت برجسته طرح شده است. در طی آن ، برخی مواد به شرح تعهدات خاص دولتها برای همكاری در زمینه موضوعات متنوع میپردازند. این موضوعات شامل حفاظت و مدیریت ذخایر آبزی منطقه انحصاری اقتصادی ( EEZ ) و آبهای دور( High Seas ) میشود. به علاوه مواد ۶۱ و ۱۱۹ كنوانسیون به تشریح جزئیات الزام برای همكاری با شرط این كه این همكاری از طریق سازمانهای زیر منطقه ای ، منطقه ای و جهانی صورت گیرد می پردازد.
در حقیقت " نظریه همكاری بین المللی " اساس و شالوده فلسفه موجودیت سازمانهای مدیریت ماهیگیری منطقه ای راتشكیل می دهد.به این دلیل ، دولتها برای رفع مسایل و مشكلات منطقه ای در سطوح علمی ، اداری ، مشورتی و مدیریتی با یكدیگر همكاری خواهند نمود.البته این امر بستگی به چگونگی اختیارات ، صلاحیتها و وظایف آنها بر اساس سند موسس مربوطه دارد.
از دهه ۱۹۷۰ میلادی و شاید بعنوان نتیجه مذاكرات كنفرانس سوم حقوق دریاها ، گرایش شناخته شده ای به سمت همكاری نهادینه و سازمان یافته در سطح منطقه ای وجود داشته است.
در چهاچوب یك سازمان مدیریت ماهیگیری منطقه ای ، ممكن است دولتها برای حصول اهداف متنوع بایكدیگر همكاری نمایند. این اهداف عبارتند از:
۱.حفاظت ، مدیریت و توسعه ذخایر آبزی زنده دریایی
۲.حمایت از منافع خاص دولتها ( در منطقه یا خارج از آن )
۳.تهیه چهارچوبی برای جمع آوری و ارزیابی آمار و داده ها
۴.تخصیص سهمیه های صید
۵.دستیابی به دانش علمی و فنی بهتر در مورد ذخایر آبزی و ابزار صید
۶.ارائه شكل رسمی و مشخصی از ساز و كارهای حل و فصل اختلافات
● تعریف
تعریف گسترده ای كه توسط سازمان فائو در متون اسناد مقدماتی پانل كارشناسان خارجی در امر ماهیگیری در سال ۱۹۹۸ میلادی ارائه شده مورد استفاده قرار می گیرد. بر طبق این تعریف ، واژه سازمان مدیریت ماهیگیری منطقه ای اشاره می كند به:
" یك ساز و كاری كه از طریق آن سه یا تعداد بیشتری از دولتها یا سازمانهای بین المللی كه طرف یك موافقتنامه یا ترتیب بین المللی ماهیگیری هستند ، به طور مشترك در امر مدیریت ذخایر از جمله ذخایر آبزی فرامرزی ، دو كاشانه ای و مهاجر بزرگ و از طریق جمع آوری و تهیه آمار و اطلاعات علمی ، خدمت بعنوان یك مجمع فنی ، سیاستگزاری یا اخذ تصمیمات مرتبط با توسعه ، حفاظت ، مدیریت و بهره برداری پایدار از ذخایر همكاری می نمایند. ضمنا به آن دسته از سازمانهای ماهیگیری كه اطلاعات علمی را برای سایر سازمانهای مسئول در امر مدیریت ذخایر آبزی تهیه می نمایند نیز اشاره می كند.
به عبارت دیگر ، یك سازمان مدیریت ماهیگیری منطقه ای ، ابزاری برای مدیریت ذخایر آبزی در سطح منطقه ای می باشد. چنین سازمانی ممكن است با یك گونه واحد یا گروهی از گونه های مرتبط با هم یا یك رشته كلی از گونه ها و نیز جنبه های مختلف ماهیگیری در یك منطقه یا زیر منطقه تعریف شده ، تعریف گردد."
اولین سازمان مدیریت ماهیگیری منطقه ای در سال ۱۹۰۲ به نام شورای بین المللی اكتشاف دریا ( ICES)
ثبت و متعاقب ان ، كمیسیون بین المللی نهنگ در سال ۱۹۴۹ ، شورای عمومی ماهیگیری مدیترانه در سال ۱۹۴۹ و كمیسیون بین المللی ماهیگیری دریای بالتیك در سال ۱۹۷۹میلادی تاسیس شدند.
قرن نوزدهم موجب بروز تغییرات شگرفی در صنعت ماهیگیری اروپا گردید.
از جمله این تغییرات ، ظهور شیوه صید ترال ، جایگزین شدن كشتیهای بخار به جای كشتیهای بادبانی ، استفاده از یخ برای حفظ ماهی روی عرشه شناورها و بعنوان نتیجه ای از این تغییرات تكنولوژیكی ، قرن نوزدهم خود اولین گواه در مورد تهی شدن ذخایر آبزی بود.
بعد از جنگ جهانی دوم و ظهور عصر ملل متحد ، افزایش قابل ملاحظه ای در تعداد سازمانهای ماهیگیری منطقه ای صورت گرفت و به طور كلی سازمانهای جدید ماموریتها و وظایفی را برعهده دارند كه فراتر از ماموریتهایی است كه به سازمانهای اوایل قرن بیستم محول می شد.
این توسعه در طول قرن بیستم منجر به طبقه بندی سازمانهای مدیریت ماهیگیری منطقه ای توسط سازمان فائو در سه مرحله شد:
۱.مرحله قبل از كنفرانس ملل متحد در زمینه حقوق دریاها ( UNCLOS) بین سالهای ۱۹۵۰- ۱۹۰۲ میلادی
۲.مرحله مذاكرات حقوق دریاها طی سالهای ۱۹۸۲-۱۹۵۱ میلادی
۳.مرحله بعد از سومین كنفرانس حقوق دریاها از سال ۱۹۸۲ تاكنون
● سازمانهای مدیریت ماهیگیری منطقه ای فائو
متعاقب لازم الاجرا شدن اساسنامه فائو، این سازمان بعنوان یك كارگزار تخصصی ملل متحد در اكتبر ۱۹۴۵ تاسیس شد. بیست سال بعد ، سازمان فائو اقدام به تاسیس دپارتمان ماهیگیری نمود كه به امور ذخایر زنده اقیانوسها و آبهای شیرین پرداخت.
در چهارچوب سیستم ملل متحد ، فائو وظیفه دارد تا اطلاعات مربوط به تغذیه ، غذا و كشاورزی را جمع آوری ، تجزیه و تحلیل ، تفسیر و توزیع نماید.این وظیفه شامل ماهیگیری و ذخایر آبزی دریایی نیز می شود.
به طور كلی تعداد ۹ سازمان مدیریت ماهیگیری منطقه ای زیر نظر فائو وجود دارد. تفاوت اساسی بین سازمانهای مدیریت ماهیگیری منطقه ای وابسته به فائو و غیر وابسته به فائو در این است كه پذیرش توسط دول غیر ساحلی به چند سازمان غیروابسته به فائو محدود می شود.
عضویت در سازمانهای وابسته به فائو برای تمامی اعضای فائو بدون استثنا مجاز است. اغلب سازمانهای وابسته به فائو در مناطق گرمسیری و زیر گرمسیری فعالیت می كنند و به استثنای كمیسیون اروپایی مشورتی شیلات آبهای داخلی ، اكثریت اعضا ، دول در حال توسعه هستند.
سازمانهای مدیریت ماهیگیری منطقه ای فائو عبارتند از:
۱.كمیسیون ماهیگیری آسیا – اقیانوسیه ( APFIC )
۲.كمیسیون ماهیگیری عمومی مدیترانه ( GFCM )
۳.كمیسیون مشورتی شیلات آبهای داخلی اروپا ( EIFAC )
۴.كمیته شیلاتی اطلس مركزی شرقی ( CECAF )
۵.كمیته شیلاتی آبهای داخلی آفریقا ( CIFA )
۶.كمیسیون شیلاتی اطلس مركزی غربی ( WECAFC )
۷.كمیسیون شیلاتی آبهای داخلی آمریكای لاتین ( COPESCAL )
۸.كمیسیون تون ماهیان اقیانوس هند ( IOTC )
۹.كمیسیون منطقه ای ماهیگیری ( RECOFI )
● مبنای حقوقی تاسیس سازمانهای مدیریت ماهیگیری منطقه ای فائو
به طور كلی سازمانهای مدیریت ماهیگیری منطقه ای سازمان فائو بر اساس مواد شش یا چهارده اساسنامه فائو تاسیس شده اند.
بند یك ماده شش اساسنامه سازمان فائو ، كنفرانس یا شورای فائو را مجاز می نماید تا اقدام به تاسیس كمیسیون یا كمیسیونهای منطقه ای " با هدف ارائه آگاهی درخصوص تدوین و اجرای سیاستها و نیز همكاری برای اجرای این سیاستها" بنماید.
لذا این سازمانها صرفا مشورتی هستند و نمی توانند به طور مستقیم اقدام به اجرای وظایف مدیریتی بنمایند.
از جمله سازمانهایی كه براساس ماده شش اساسنامه فائو تاسیس یافته عبارتند از EIFAC – CECAF- CIFA – WECAFC و COPESCAL میباشند.
بند دوم ماده شش اساسنامه فائو نیز اضافه می نماید كه كنفرانس، شورا یا مدیر كل فائو ممكن است اقدام به تاسیس كمیته هاو گروههای كاری برای " مطالعه و تهیه گزارش درمورد موضوعات مربوط به هدف این سازمانها" بنمایند. كمیسیون شیلاتی اطلس مركزی غربی و كمیته شیلاتی آبهای داخلی آفریقا به وسیله قطعنامه شورای فائو و تحت ماده فوق، تاسیس شده اند.
دراین خصوص دكتر مرعشی معتقداست : " سازمانهای مدیریت ماهیگیری منطقه ای سازمان فائوكه براساس ماده شش اساسنامه آن تاسیس شده اند، همگی آنها به لحاظ مالی و اداری وابسته به فائو و تحت حمایت آن می باشند.
هیچ یك از این سازمانها بودجه مستقل ندارند و مخارج و هزینه هایشان از طریق برنامه منظم فائو و مشاركتهای مالی خاص داوطلبانه دولتهای عضو تامین می شود.
شرح وظایف و روند گزارش دهی این سازمانها به وسیله سازمان یا كنفرانس مشخص می شود. در چهارچوب الزامات و تعهدات مندرج درماده شش اساسنامه فائو، كمیته ها یا كمیسیونهایی كه براساس ماده شش تاسیس می شوند ، صرفا دارای اختیارات ، صلاحیتها و وظایف مشورتی هستند. "
علاوه بر ماده شش ، سازمانهای مدیریت ماهیگیری منطقه ای براساس ماده چهارده اساسنامه فائو نیز تاسیس می شوند. در اینجا ، كنفرانس می تواند از طریق دو سوم اكثریت آرای اعضا ، كنوانسیونها و موافقتنامه هایی را دررابطه با مسایل غذا و كشاورزی تصویب و به دول عضو ارائه نماید.
این مطلب شامل موافقتنامه هایی می شود كه حاوی مسایل مورد علاقه و منافع خاص اعضای مناطق مختلف جغرافیایی هستند كه در چنین موافقتنامه هایی مشخص شده اند و برای استفاده صرف در چنین مناطقی به كار می روند.
دكتر مرعشی می گوید: " ماده چهارده توافقات به رغم آن كه درقالب اساسنامه فائو به تصویب رسیده ولی بالذاته دارای ماهیت حقوقی خاص خودش می باشد. لذا انها می توانند تعهدات و الزامات قراردادی مختلف و بیشتری را بین طرفهای آن موافقتنامه فراهم كنند كه حد آنها فراتر از تعهداتی است كه تاكنون این طرفها مطابق اساسنامه فائو به عهده داشته اند. "
سازمانهای مدیریت ماهیگیری منطقه ای فائو كه براساس ماده چهارده اساسنامه فائو تاسیس شده اند عبارتند از APFIC – GFCM – RECOFI – IOTC می باشند.
موافقتنامه های موسس این سازمانها ، فرصتی را برای ایفای نقش و كاركرد موثر و مفید در زمینه حفاظت و مدیریت ذخایر آبزی فراهم می كند.
بدین ترتیب ، در تئوری ، تفاوت بین مواد شش و چهارده اساسنامه فائو در رابطه با سازمانهای مدیریت ماهیگیری منطقه ای فائو این است كه سازمانهایی كه براساس ماده شش تاسیس شده اند نقش مشورتی دارند، در صورتی كه سازمانهای تاسیس یافته براساس ماده چهارده ، نقشی بالاتر از مشورت داشته به طوری كه آنه می توانند از نقش ویژه ای در طرح مسایل جدی حفاظت و مدیریت ذخایر آبزی برخوردار باشند.
بیست و یكمین اجلاس كمیته ماهیگیری فائو كه درماه مارس ۱۹۹۵ در رم برگزار شد، در گزارش نهایی خود به این امر اشاره می كند كه :
" كمیته ماهیگیری فائو به این مسئله توجه نمود كه بسیاری از سازمانهای مدیریت ماهیگیری منطقه ای موجود ، بر اساس ماده شش اساسنامه سازمان فائو تاسیس شده و صرفا صلاحیت و اختیارات محدود مشورتی دارند. بدیهی است موافقتنامه هایی كه به تاسیس سازمانهای مدیریت ماهیگیری منطقه ای بر اساس ماده چهارده اساسنامه فائو مبادرت می ورزند، ساختار مناسب تری را با اختیارات تصمیم گیری و قابلیت انعطاف بیشتر فراهم خواهند نمود."
