ممكن است چابكی سازمانی به عنوان تركیب فرآیندها، مشخصههای سازمانی و اعضای سازمان با فناوری پیشرفته در نظر گرفته شود. چابكی توانایی سازمان در تهیهٔمحصولات و خدمات با كیفیت خوب را افزایش میدهد و بنابراین برای افزایش توان رقابت سازمان مهم است در این مقاله دیدگاههای تولیدی عملیاتی ، مدیریت عمومی و اجتماعی فنی به منظور توسعهٔ مدلی از چابكی سازمانی عرضه میشود. همچنین پیشینهٔ موجود در این زمینهها مرور و مدلی از چابكی بر مبنای تامینكنندگان، اعضای سازمان و مشتریان ارائه میشود كه از طریق فناوری اطلاعات به یكدیگر پیوستهاند. پیشنهاد شده است كه این پیوستگی بر بنیان رهبری ، فرهنگ سازمانی و سیستمهای پاداش كاركنان تكیه داشته باشد تا رابطهای بین افراد و فناوری ایجاد شود. این روابط شامل دخالت افراد در تصمیمگیری، ایجاد كیفیت محصول و فرآیند از طریق ارائهٔ مشاغل غنی شده، آموزش فناوری و تدارك سیستم پاداشی است كه تلاشهای ارتقا بخش چابكی را تقویت میكند.
● مقدمه
تحولات سریع فنی ، ریسك روزافزون، جهانی شدن و انتظارات مربوط به مشتریگرایی از جمله ویژگیهای محیطی هستند كه سازمانهای تجاری معاصر با آنها مواجهاند . برای موفقیت در چنین محیطی، چابكی، بهویژه تولید چابك كه شكلی از فناوری تولید پیشرفته (ATM) استمزیتی رقابتی ارائه میكند كه ممكن است از طریق شهرت نوآوری و كــیفیت حــفظ شــود. یــك ســازمان چــابك فرآیندهای سازمانی و افراد را با فناوری پیشرفته تركیب میكند تا نیازهای مشتری را برای ارائهٔ محصولات و خدمات با كیفیت زیاد و در مدت زمان نسبتاً كوتاه برآورده كند .
این امر تنها زمانی اتفاق میافتد كه چابكی به عنوان یك ارزش سازمانی منظم و یك راهبرد توسط رهبر سازمان پشتیبانی شود.
با اینحال ، با تمام مطالعات انجام شده دربارهٔ فناوری تولید پیشرفته، تیمهای كاری، توانمندسازی و كیفیت، هنوز كار تجربی اندكی روی این موضوع انجام شده است كه چگونه سازمانها به چابكی كه موفقیتشان را قطعاً تضمین میكند دست مییابند. شاید به علت ماهیت بلند مدت بعضی خصوصیات سازمانی مثل فرهنگ و فرآیندها، پژوهشگران تمایل دارند كه اساساً بر جنبهٔفنی و یا كمی چابكی سازمانی تمركز كنند.
پیــشینهٔ ایــن مــوضوع زمینه های تــخصصی گوناگونی را منعكس میسازد. جنبهٔ مدیریت تولید و عملیات از طریق عواملی از قبیل زنجیرههای تأمینكننده ـ مشتری،كاهش زمان تحویل، دسترسی سریع به موجودی كالا و مدلهای ریاضی و با تأكید كلی بر فناوری اطلاعات (IT) بر چابكی تمركز دارد. ضمن به رسمیت شناختن نقش مدیریت در حركت به سوی یك فرهنگ چابك آگاهی اندكی از فرآیندهای مدیریتی كه چابكی را میسازند و حفظ میكنند موجود است. به علاوه به نقش دیگركاركنان ومباحث انگیزش و جبران خدمات در به سرانجام رسانیدن چنین تحولی كمتر توجه شده و همین طوردیگر عوامل بافت سازمانی مثل فرهنگ ، ارتباطات و رهبری نادیده گرفته شده است. نظریه پردازان مدیریت عمومی اغلب بر بعد افراد در چارچوبی از مدیریت كیفیت جامع،بدون در نظر گرفتن جنبههای ریاضی یا جنبههای انسانی ـ فناوری چابكی تمركز كردهاند .
بدنهٔ اصلی این مقاله شامل روابط بین انسانها ،سازمانها و فناوری است كه رویكردی اجتماعی فنی است. تقریباً ۵۰ سال قبل، نقش سیستمهای فنی برای نخستین بار در مطالعات موسسهٔ تاویستاك توصیف شد كه در آن نقش وارزش انسانها در یك سیستم تولیدی به روشنی مشخص شده بود. كارهای بعدی بیشتر نشان داد كه چگونه فناوری بر ساختار، مناسبات قدرت و طراحی شغل اثر میگذارد . اما دیدگاه اجتماعی فنی تنها اخیراً در به كارگیری فناوریهای تولید پیشرفته مورد توجه قرار گرفته است.
یكپارچه سازی این رویكردها به منظور مطالعهٔ این نكته كه سازمانها چگونه چابكی را برای شكوفایی محیط كاری خود به كار میبرند به ندرت انجام شده است. با اینكه ارزش افراد در مدلهای دارای قابلیت رقابت سازمانی از طریق چابكی تصدیق شده است، ولی آنها و خصوصیات سازمانی كه در آن كار میكنند در مقایسه با مطالعهٔ فناوری و عوامل عملیاتی مثل مـدیریت مـوجودی و زنــجیرههای تـأمین كـمتر بررسی و مطالعه شده است.
هدف این مقاله توسعهٔ مدلهای مفهومی موجود چابكی سازمانی از طریق تركیب نقش افراد، خصوصیات سازمانی و فناوری تولید پیشرفته در موفقیت سازمانی، به ویژه در تحویل محصولات و خدمات با كیفیت زیاد است.
● مدیریت تولید و عملیات
برخی بر این باورند كه ظاهراً آمریكا كمك بخش تولید به اقتصاد را بیاعتبار كرده است . شاید بتوان چنین چیزی را برای مطالعهٔ فناوریهای تولید پیشرفته در اجزای تولیدی یك سازمان به عنوان وسیلهای در جهت فهم اینكه نوآوریهای دیگر را چگونه میتوان در سراسر سازمان مدلسازی كرد به كار برد.
تولید چابك شكل نسبتاً جدیدتری از فناوری تولید پیشرفته است كه عدم تمركز طراحی و تــولید را بــرای دســتیابی بــه انـعطافپذیری و تطبیقپذیری پیشنهاد میكند. منابع فنی، توسعهٔ محصول، قابلیتهای مدلسازی فرآیند و اكتساب سریع قطعات را موجب میشود . این امر زمان بازاریابی را كاهش میدهد و موجب سازگاری با تغییرات مداوم خصوصیات مشتری میشود . اینكه هر فناوری شكلی از یك فناوری تولید پیشرفته در نظر گرفته شود یا نه به مقداری كه به یكپارچهسازی نیاز دارد بستگی دارد. فناوریها از سطح ۱ كه یك واحد مثل آدمواره (روبات) یا ماشین كنترل عددی است. تا سطح ۴ كه نیازمند اتصال تولید به تمام دیگر كاركردهای وابسته است دستهبندی میشوند.
مؤسسات آمریكایی در ابتدا مشكلاتی برای درك مزایای اجرای فناوریهای تولید پیشرفته داشتند. این فناوریها با فناوریهایی چون آدمواره و خودكارسازی با توانایی ذخیره،پردازش و تقویت سریع اطلاعات فرق میكنند. فناوریهای تولید پیشرفته میتوانند خود را تنظیم كنند و نسبتاٌ به سرعت و به راحتی در فرآیند تبدیل اصلاح شوند.
▪ استفاده از هریك از اشكال یك فناوری تولید پیشرفته ماهیت فرآیندهای سازمانی و تصمیمگیری را در زمینه هایی از قبیل مسایل زیر تغییر میدهد:
ـ طراحی و ساخت
ـ راهبرد تولید و راهبرد سازمانی
ـ مدیریت تولید و هزینه
ـ بازاریابی، طراحی و كنترل كیفیت
ـ تولید و مدیریت منابع انسانی
عملكردها وسیاستهای سازمان میتواند با اجرای موفق فناوری یكپارچه افزایش یا كاهش پیدا كند . شاید با توسعهٔ دیدگاهمان به برقراری ارتباط بین تغییر تولید، ادارهٔسازمان و پاداشهای فردی و گروهی بهتر به دستاوردهای سازمانی برسیم.
● مدیریت عمومی
نظریهپردازان سنتی مدیریت، فناوری را در طراحی كار به عنوان عامل اثرگذار بر تكنیكها، وظایف و استفاده از ماشینآلات در فرآیندهای تبدیل مورد توجه قرار میدهند. مدیریت علمی با تخصصیسازی و استانداردسازی سر وكار داشت. نظریهٔ دیوانسالاری وظایف شغلی به روشنی تعریف شده را پیشنهاد میكرد. اگر چه بعضیها روابط انسانی را ادامهٔ مدیریت علمی میدانند، ولی مكتب روابط انسانی سیاستها، قوانین و شرایط كاری را به عنوان عواملیدر رفتار انسانی در نظر میگیرد .رویكردهای اقتضایی ـ ساختاری معروف تامپستون و لارش اثر محیط و فناوری بر طراحی سازمان را به حساب میآورند. تامپستون مقتضیات عدم اطمینان، فناوری و یك دورنمای باز/بسته بر ساختار سازمانی را باهم تركیب كرد. وی انواع فناوریهایی را كه بر همبستگیها و هماهنگیها اثر میگذارند متذكر میشود. لارنس و لارش تفاوتهایی بین فناوری تبدیلی یافتند كه بر اهداف زمانی، اهداف شخصی و رسمیت ساختار در سازمانها اثر میگذارند كه خود به اشكال مختلفی از یكپارچهسازی نیاز دارد.
امروز كه در جستجوی اجرای موفقیتآمیز فناوریهای تولید پیشرفته در حال تغییر مداوم و دیگر اشكال نوآوریها هستیم، این نظریهها برای ما سودمند هستند.
● سیستمهای اجتماعی فنی
چون فناوری تولید پیشرفته به فضایی از نوآوری، ریسك گرایی، طراحی، طراحی مجدد و سازگاری محصولات و فرآیندهایی كه از اشكال مختلف فناوری استفاده میكنند وابسته است مفهوم چابكی به طور مناسب"برازندهٔ" رویكرد اجتماعی فنی است. شونهوون خاطرنشان میكند كه وقتی ما بدون توجه به پیچیدگی سیستم سازمان ، از نزدیك به افراد و ماشینآلات نگاه میكنیم، نتایج نامطلوبی پدید میآیند. وی در یك تجزیه تحلیل گفتههایش را با یادآوری عكسالعمل منفی فضانوردان نسبت به فهرست زمانبندی شدهٔ بسیار دقیقی از فعالیتها و وظایف كه توسط فرماندهان روی زمین تهیه شده بود، پشتیبانی میكند. فضانوردان كار كردن در چنین وضعیت آدموارهای را رد كردند.
از دیدگاه سیستمهای اجتماعی فنی، فناوری، به جای اینكه وظایف شغلی و افراد مجری آنها را هدایت كند، به افراد در توسعهٔ مهارتهایشان و تصمیمگیری كمك میكند . نیپس و مولمن در مقایسهٔبین سیستمهای اجتماعی فنی با رویكرد سیستمهای تولید ناب۱ میگویند كه هر دو رویكرد ما را فراتر از رویكرد مدیریت علمی سنتی پیش میبرند تا در كـاركـردن بـا گـروهها، چـند وظیفهای بـودن، بازخورد، مشاركت و تعهد كاركنان را مورد توجه قرار دهیم. اما سیستمهای اجتماعی و فنی و تولید ناب تفاوتهایی ادراكی دربارهٔ افراد و وظایف دارا هستند. دیدگاه سیستم اجتماعی فنی به سمت مالكیتكار به وسیلهٔ تیمهای كاری حركت میكند، تولید ناب به متخصصان و فرآیندهای كاری استاندارد باور دارد. سیستم اجتماعی فنی بــر انگیزش كــارگران از طــریق غنیسازی مشاغل عقیده دارد، در حالی كه تولید ناب بر روابط خوب میان كارگران و میان مدیریت و كارگران تمركز میكند.
هر دو سیستم اجتماعی فنی و تولید ناب به بـهبود مـستمر مـعتقد هــستند، امـا در سیستمهای اجتماعی فنی این امر با بهبود كار از دیدگاه كاركنان انجام میشود، در حالی كه در تولید ناب بهبود كارآیی در كانون توجه قرار دارد. سیستم اجتماعی فنی برای بهبود بر كارگران تكیه میكند، در حالی كه تولید ناب به متخصصان برای طراحی سیستمها بستگی دارد. سیستم اجتماعی فنی میگوید كه خود مختاری انگیزش و تعهد را بهبود میبخشد، تولید ناب اعتقاد دارد كه مشاركت از طریق توسعهٔ مهارت و تشویق به سازمان كمك میكند. علیرغم این تفاوتها ، هر دو بر این باورند كه انسانها یاوران مهم كیفیت و نتایج فرآیندهای سازمانی و محصولات هستند.
