جزیره آشوراده، تنها جزیره ایران در دریای خزر

ناحیه روستایی آشوراده از توابع شهرستان بندرترکمن در ۲۵ کیلومتری مرکز استان گلستان واقع شده است. آشوراده آب و هوایی معتدل و مرطوب دارد. زبان مردم این جزیره فارسی و ترکی است و تنها راه دسترسی و ورود به آن قایق‌های بومی و محلی است. آشوراده و میانکاله یک فلیش ساحلی هستند (فلیش در حقیقت امتداد زبانه خشکی در آب است). از فلیش میانکاله می‌توان به عنوان یک نمونه شاخص در جغرافیای ایران نام برد. این جزیره از رسوبات آبرفتی حاصل از عملکرد فرسایش رودخانه کهر باران یا نکارود و حمل و انباشته شدن رسوبات در این ناحیه تشکیل شده است. جنس این رسوبات بسته به جنس سنگها در نواحی که توسط آب حمل شده‌اند متفاوت است. این رسوبات فاقد رس هستند.

بیشتر بخوانید:

سربرج؛ جنگلی که جیغ می‌کشد

تنگه رغز، عروس دره‌های فارس
فقدان خاک رس در رسوبات میان کاله و بطور محسوس جزیره آشوراده تاثیر گذاری عمل فرسایش آب دریا و باد را چشمگیر ساخته و این امر باعث شده تپه‌های ماسه‌ای در جزیره تشکیل شود. این تپه‌ها اصلی‌ترین ناهمواریهای جزیره هستند و عمدتا به صورت تپه‌های کوتاه و کشیده (کشیدگی از غرب به شرق به جهت جریان باد و اندازه قطر ماسه) با چاله‌های میانشان جلوه‌گر شده‌اند. در قدیم بخش انتهایی میانکاله را سه جزیره تشکیل می‌داده است.
از این سه جزیره، دو جزیره شرقی کوچک و تنها جزیره غربی بزرگتر بوده است. دو جزیره کوچک شرقی به سبب تحولات سطح آب و احتمالا عمل باد مدفون شده و در حال حاضر آشوراده تنها یک جزیره است که با ایجاد کانال (کانال خزینی) در بخش غربی آن از شبه جزیره میانکاله جدا افتاده است. پوشش گیاهی جزیره از تنوع و انبوهی قابل ملاحظه‌ای برخوردار نیست. جزیره آشوراده در بررسی کلی از اکوسیستم خاص گیاهی نواحی خشک برخوردار است. عمده پوشش گیاهی آشوراده را گیاهان کم ارزش ( به لحاظ غذایی) به صورت سه تیپ غالب انار، تمشک وارچنگ (اسکوپ فوقانی) ساز( اسکوپ میانی) و پول یروموس، داکتلیس و پراکیویوریوم (اسکوپ تحتانی) تشکیل داده‌اند. امروز به جز محدود درختچه‌های انار، تمشک و ارچنگ، درختان دیگری در جزیره مشاهده نمی‌شود. در عین حال پوشش علفی آن نیز به رغم چرای مفرط قابل ملاحظه است. این خود عامل بسیار مهمی در کنترل ماسه‌های روان بشمار می‌آید. گرچه اسناد و نوشته تاریخی موید کشت خرما، پنبه و نیشکر در جزیره است لیکن امروز به جز برخی درختان میوه در منازل قدیمی پوشش زراعی دیگری در جزیره مشاهده نمی‌شود.
آشوراده چون منطقه‌ای حفاظت شده است زیستگاه مناسبی برای بعضی از جانوران به شمار می‌آید. به همین خاطر به رغم پوشش گیاهی کم ارزش جزیره در ناحیه شمالی ایران حیات جانوری آن تا حدود زیادی قابل ملاحظه است. آشوراده و مهمتر از آن شبه جزیره میانکاله یکی از مناطق حفاظت شده حیات وحش کشور و یکی از زیست بومهای با ارزش ایران است.
آشوراده جزو ۵۹ منطقه بین المللی ذخائر طبیعی اعلام شده و به ثبت رسیده است. این ناحیه زیستگاه دو گروه از پرندگان بومی و مهاجر و پستانداران است. پرندگان بومی آن عمدتا قرقاول و دراج و پرندگان مهاجر آن شامل انواع کاکائی، گیدانشاه، چوب پا، پرستوی دریایی و گلایول، انواع قو، اردک، فلامینگو، پلیکان و غاز است که در فصول مختلف سال به شبه جزیره میانکاله و جزیره آشوراده مهاجرت می‌کنند. تماشای صید ماهیان خاویاری، اسکله و تاسیسات بندر ترکمن از سواحل جزیره آشوراده یکی از جاذبه های توریستی این ناحیه محسوب می‌شود.

حقایقی از جزیره آشوراده

۱. آشوراده، دهی در مرکز شبه جزیره میان‌کاله در شهرستان بندر ترکمن، در استان گلستان است.
۲. آشوراده تنها جزیره ایرانی در دریای خزر است.
۳. این جزیره در سده‌های قبل با حفر کانل از شبه جزیره میانکاله جدا شد.
۴. آشوراده از شمال به دریاچه خزر، از شرق به تنگه‌ای باریک موسوم به «تنگه چپق اوغلی» و از غرب به کانال طبیعی خزینی و ادامه شبه جزیره میانکاله و از جنوب به خلیج گرگان منتهی می‌شود.
۵. ارتفاع آشوراده از سطح دریای آزاد برابر ۲۶. متر است. این جزیره با آب و هوای معتدل در ۵ کیلومتری غرب بندر ترکمن قرار دارد. طول جغرافیایی آشوراده برابر ۵۳۸۵۰۰ و عرض جغرافیایی آن ۳۶۸۳۳۳ است.
۶. جزیره آشوراده از رسوبات آبرفتی حاصل از عملکرد فرسایش رودخانه کهر باران یا نکارود و حمل و انباشته شدن رسوبات در این ناحیه تشکیل شده است.
۷. جنس رسوبات جزیره آشوراده بسته به جنس سنگ‌های حمل شده، متفاوت هستند.
۸. سرسبزی شمال و آشوراده، آن را به یکی از مهمترین کانون‌های توجه گردشگری تبدیل کرده است.
۹. نام آشوراده کلیدواژه اکوتوریسم استان گلستان است.
۱۰. آشوراده آب و هوای معتدل و مرطوب دارد.
۱۱. آشوراده در سال ۱۳۵۴ جزی نخستین مناطق زیست کره جهان معرفی و ثبت شد.
۱۲. آشوراده در کنوانسیون جهانی رامسر در فهرست تالاب‌های مهم دنیا قرار گرفت.
۱۳. ۴۰درصد خاویار ایران در نزدیکی این جزیره به دست می‌آید.
۱۴. جزیره آشوراده دارای امکانات شهری است و در حدود ۱۰۰۰نفر سکنه داشت.
۱۵. زبان مردم آشوراده فارسی و ترکی است.
۱۶. تنها راه دسترسی و ورود به جزیره، قایق‌های بومی و محلی است.
۱۷. شغل مردم جزیره آشوراده دامداری،کارگری، پیشه‌وری و ماهی‌گیری بوده است.
۱۸. در سال ۱۳۷۲ به علت بالا آمدن سطح آب دریای خزر و رخ دادن سیل، مردم ساکن در جزیره، آنجا را ترک کردند.
۱۹. در حال حاضر ساکنان منطقه آشوراده را صیادان شیلات و خاویار تشکیل می‌دهند.
۲۰. آشوراده در زبان ترکمنی به معنای جزیره آشور است.
۲۱. پوشش گیاهی جزیره آشوراده را بوته‌های تمشک و درختان انار ترش تشکیل می‌دهند.
۲۲. در منابع تاریخی از کشت خرما، پنبه و نی‌شکر در جزیره آشوراده اسنادی به چشم می‌خورد، اما در حال حاضر به جز درختان میوه در منازل قدیمی، پوشش زراعی دیگری در جزیره وجود ندارد.
۲۳. حیواناتی مثل شغال، روباه، قرقاول و کبک نیز در این جزیره دیده می‌شوند. اسب‌هایی که از آب شور استفاده می‌کنند نیز در منطقه آشوراده وجود دارند.
۲۴. جزیره آشوراده زیستگاه دو گروه از پرندگان بومی و مهاجر و پستانداران است.
۲۵. پرندگان بومی جزیره آشوراده، عمدتا قرقاول و دراج و پرندگان مهاجر آن شامل انواع کاکایی، گیدانشاه، چوب پا، اردک، فلامینگو و غاز است.
۲۶. برخی مورخان آشوراده را همان جزیره آبسکون می‌دانند. آبسکون همان جزیره‌ای است که در زمان حمله مغول به ایران، سلطان محمد خوارزمشاه به آنجا گریخت و همان‌جا در سال ۱۲۲۰میلادی درگذشت.
۲۷. آشوراده در زمان صفویه به عنوان شکارگاه مورد توجه قرار گرفت و دژهایی در آن بنیاد گذاشته شد.
۲۸. جزیره آشوراده در سال ۱۸۳۷ با وجود اعتراض ایران، به دست نیروهای روسیه اشغال شد.
۲۹. در دوره ناصرالدین شاه قاجار، امیرکبیر در صدد پس گرفتن جزیره آشوراده برآمد.
۳۰. پس از سقوط تزاریسم، بموجب عهدنامه مودت بین ایران و روسیه، طبق قرارداد ۲۸می ۱۸۹۲جزایر آشوراده به ایران داده شد.
۳۱. جزیره آشوراده از لحاظ تاریخی نقش مهمی در تاریخ ایران و منطقه داشته است.
۳۲. در جزیره آشوراده دو بنای تاریخی وجود دارد. یکی قلعه روس‌ها که در زمان رضاشاه تجدید بنا شده و به پاسگاه تبدیل شد و دیگری خانه وزیرمختار روس است که هر دو این بناها، تخریب شده‌اند.
۳۳. جالب است بدانید که در سال ۱۳۸۳ بحث واگذاری جزیره آشوراده به بخش خصوصی مطرح شد و اعلام شد که واگذاری در حدود ۳۸۰هکتار از این جزیره به شرکت خصوصی «مناطق گردشگری جهان» تصویب شد. اما پس از آن غیر قانونی بودن واگذاری اعلام شد و در سال‌های بعد این مصوبه باطل شد.
۳۴. تنها ده درصد آشوراده مربوط به گردشگری طبیعی است و واگذاری این منطقه به هیچ وجه امکان‌پذیر نیست.
۳۵. آشوراده جزی اراضی ملی است از این رو قابل واگذاری نیست.
۳۶. از زیباترین و دیدنی‌ترین مناظر جزیره آشوراده، تماشای صید ماهیان خاویاری، اسکله و تاسیسات بندر ترکمن در سواحل جزیره است که آن را تبدیل به یکی از پرطرفدارترین جاذبه‌های توریستی کرده است.
۳۷. بازارچه محلی آشوراده از دیگر جاذبه‌های دیدنی جزیره محسوب می‌شود.
۳۸. شاید هیچ چیز به اندازه تپه‌های ماسه‌ای آشوراده، گردشگران را به خود جذب نکند.
۳۹. قرار است در آینده‌ای نزدیک در آشوراده هتل، مرکز تجاری، میدان تیراندازی، بازارهای متعدد، زمین گلف و تنیس، باغ پرندگان، موزه، پارک بازی، رستوران، سفره‌خانه، پلاژ، قایقرانی و جاده احداث شود.

منابع: بیتوته ـ کجارو