تهدیدی برای پادشاهی دلار

ایران در حال حاضر به چند دلیل بهترین موقعیت را برای تشكیل بازار داد و ستد نفت دارد.اولاً ایران دارای ذخایر در جای نفت در حدود ۴۵۰ تا ۵۰۰ میلیارد بشكه است كه با ضریب بازیافت ۲۵درصد حدود ۱۳۰ میلیارد بشكه نفت خام در حال حاضر جزو ذخایر قطعی كشور محسوب می شود.ثانیاً ایران در نقطه اتصال بازار تولید و مصرف نفت قرار دارد. به عبارت دیگر خلیج فارس و دریای خزر به عنوان منابع عمده تولید نفت دنیا در همجواری ایران قرار گرفته اند و از سوی دیگر، هند، چین و در آینده نه چندان دور روسیه و اروپا به عنوان مصرف كنندگان عمده نفت دسترسی راحتی به ایران دارند و از سوی دیگر ایران بهترین مسیر ترانزیت جهت انتقال نفت به این مناطق است.لذا با توجه به این دلایل به نظر می رسد تشكیل بورس نفت در ایران غیرقابل اجتناب باشد.اما تشكیل این بازار تاكنون باعث هراس برخی از كشورها از جمله آمریكا شده است. زیرا قرار است نفت در بورس ایران برای اولین بار بر پایه یورو معامله شود و این در حالی است كه در حال حاضر «دلار» ارز برتر در معاملات نفتی است.به همین دلیل است كه برخی مراكز تحقیقاتی دنیا نگاه خود را بر روی تأسیس بورس نفت در كشورمان متمركز كرده اند. یكی از این مراكز تحقیقاتی، مركز تحقیقات اقتصادی خلیج فارس بوده كه در تحلیلی به بررسی این موضوع پرداخته است.خلاصه ای از مطالب منتشر شده بر روی سایت این مراكز تحقیقاتی به شرح زیر است: تصمیم ایران برای ایجاد یك بورس نفت و محصولات نفتی در سال آینده، پادشاهی دلار در مبادلات تجاری خصوصاً معاملات نفتی را تهدید می كند.از آنجا كه ایران اعلام كرده است قصد دارد از یورو برای انجام معاملات در بورس نفت استفاده كند، این اقدام مزایای فراوانی برای ایران و كشورهای عربی به دنبال دارد. هر چند مباحثاتی كه درباره اثر تصمیم ایران بر دلار، كه ارز غالب در مبادلات نفتی است، صورت گرفته است اغراق آمیز به نظر می رسند، اما بسیاری از تحلیل گران و كارشناسان معتقدند موضع كنونی آمریكا علیه ایران از همین تصمیم ایران برای ایجاد یك بورس نفتی مبتنی بر یورو سرچشمه می گیرد.طرح ایجاد بورس نفتی در ایران در برنامه پنج ساله سوم توسعه ایران(۲۰۰۵-۲۰۰۰) مطرح شد و قرار است در مارس ۲۰۰۶ به بهره برداری برسد. به گفته مقامات ایرانی این كشور قصد دارد به قطب اصلی معاملات نفتی در منطقه تبدیل شود.از لحاظ جغرافیایی ایران در كنار بزرگترین واردكنندگان نفت جهان یعنی چین، اتحادیه اروپا و هندوستان قرار گرفته است، كه موقعیت بسیار ایده آلی به شمار می رود.البته در كوتاه مدت نباید انتظار داشت كه شمار زیادی از تاجران و دلالان نفتی روانه بورس ایران شوند، اما در بلندمدت بورس نفتی ایران توانایی رقابت با دو بورس اصلی نفت جهان یعنی بورس های لندن و نیویورك را دارا است. اگر ایران، كه دارای ۱۲۶ میلیارد بشكه ذخایر قطعی نفت است كه حدود ۱۰ درصد كل ذخایر جهان را شامل می شود، حتی مقداری از معاملات نفتی خود را با واحد پول یورو انجام دهد، علاوه بر این كه مزایای اقتصادی بالایی می برد، پایه های تخت پادشاهی دلار را نیز به لرزه درخواهد آورد. از دیدگاه اقتصادی، انجام معاملات به صورت یورو برای ایران كه ۴۵ درصد از كل مبادلات تجاری اش با كشورهای اروپایی است، منطقی به نظر می رسد. همچنین بیش از یك سوم صادرات نفت ایران روانه بازارهای اروپایی می شود و این در حالی است كه ایران صادرات نفتی به ایالات متحده آمریكا ندارد. در این گزارش آمده است: ایجاد بورس نفتی در ایران و انجام مبادلات آن با استفاده از یورو برای كشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیز سودمند خواهد بود و این كشورها قادر خواهند بود بخشی از نفت خود را به صورت یورو به فروش برسانند.افزون بر این، بورس نفت می تواند سطح سرمایه گذاری های مستقیم خارجی در بخش هیدروكربن ایران را افزایش دهد و در صورتی كه این بورس رونق بگیرد، سرمایه گذاران منطقه خاورمیانه این فرصت را می یابند تا در بازاری به غیر از بازارهای اشباع شده خود به سرمایه گذاری بپردازند.كشورهای اروپایی به تنهایی عهده دار یك سوم واردات ایران هستند و ایران هم اكنون مجبور است به منظور مبادلات تجاری با اتحادیه اروپا دلارهای حاصل از فروش نفت خود را به یورو تبدیل كند كه این كار ریسك نرخ ارز و هزینه های تبدیل را به دنبال دارد.بر این اساس، كاهش ارزش دلار در برابر دلار كه از سال ۲۰۰۲ آغاز شده است و تاكنون ۲۶ درصد از ارزش آن كاهش یافته است، شدیداً قدرت خرید ایران را در برابر شركای تجاری اش كاهش داده است. اگر كاهش ارزش دلار ادامه داشته باشد، كشورهای بیشتری روی به استفاده از یورو خواهند آورد و این امر ایران و كشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را عملاً مجبور خواهد ساخت بخشی از صادرات نفت خود را به صورت یورو انجام دهند. از آنجا كه بیش از نیمی از دارایی های ایران در صندوق فاركس به صورت ارز یورو می باشد، تقویت دلار برای ایران مزایای بیشتری هم در پی خواهد داشت.آمریكا كه بزرگترین واردكننده نفت جهان است، شدیداً از تسلط دلار بر بازار نفت حمایت می كند و با هر گونه اقدامی كه در راستای تضعیف جایگاه دلار در این بازار باشد، مقابله می نماید، چرا كه انجام معاملات نفتی بر اساس یورو شدیداً به اقتصاد این كشور آسیب وارد خواهد آورد. بر اساس این گزارش در حال حاضر تعداد انگشت شماری از كشورهای جهان هستند كه همچنان خواهان حفظ تسلط دلار در ذخایرشان هستند. همچنین با توجه به تحریم ایران از سوی آمریكا در صورت راه افتادن بورس ایران، شركت های آمریكایی قادر به مشاركت در آن نخواهند بود و فرصتی دیگر برای سرمایه گذاری و درآمدزایی را از دست خواهند داد. در دهه ۱۹۷۰ كه مدت زیادی از افول استاندارد طلا نمی گذشت، آمریكا با عربستان سعودی در رابطه با مبادله نفت اوپك با استفاده از واحد پول دلار و جایگزینی استاندارد دلار به جای استاندارد طلا به توافق رسید.از آن زمان تاكنون دولت های محافظه كار آمریكا بودجه ها و اوراق قرضه خود را بر اساس دلار تعیین كرده اند تا بر كسری بودجه و كسری تجاری بالای خود سرپوش بگذارند. سال گذشته كسری تجاری آمریكا به ۶۴۶ میلیارد دلار رسید.بی گمان سیستم فعلی دلار های حاكم نفتی، بیش از همه به آمریكا سود می رساند و از آنجا كه دلار، واحد پول حاكم بر مبادلات تجاری بین المللی است آمریكا را قادر ساخته است به طور مؤثر بازار جهانی نفت را در كنترل خود درآورد.در همین زمینه مؤسسه «كارنگی» تصمیم ایران برای استفاده از یورو در مبادلات نفتی را «یك استراتژی هوشمندانه برای تحریك كردن دیگر بازیگران عرصه نفت علیه آمریكا» می داند.در همین زمینه برخی ناظران بین المللی تهدید ایران برای سیستم دلارهای نفتی را آن قدر قوی می دانند كه در این راستا حمله نظامی آمریكا به ایران را(به بهانه جنگ پیشدستانه یا تسلیحات هسته ای) نیز نامتحمل نمی دانند.