«بوی ماه مهر» گرفتار در امواج کرونا

ایرنا: ماه مهر در سرزمین مهر، همواره عطر طراوات و شادابی را با خود به ارمغان آورده آنجا که با نغمه‌های کودکانه، عطرِ رخت و لباس نو، کیف‌های رنگارنگ مدرسه و لبخندهای مهر و دوستی همراه شده و حس خوب زندگی و شادی را می‌پراکند.

همه ما خاطرات درس و مدرسه را از حال خوب و مهربانی روزهای نخست مهرماه و آشنایی با همکلاسی‌ها و معلمان جدید، کیف و کفش و لباس نو و ... به یاد داریم اما اینک برای دومین سال است که در سایه منحوس ویروس مرموز، این زیبایی‌ها رخت بربسته و دیگر نشانی از آن شوق کودکانه و شور و حال والدین و معلمان، جنب‌وجوش‌های بسیار در خیابان‌ها و مدارس نیستیم.

بازگشایی مدارس بحث داغ این روزها در فضای مجازی و رسانه‌ای است که بسیاری از خانواده‌ها، مسئولان و کارشناسان را به واکنش، اقدام و اظهار نظر واداشته است.

موضوعی که به دلیل شرایط خاص کرونایی حساسیت‌ها، نگرانی‌ها و دغدغه‌های بسیاری را موجب شده است بویژه که این روزها سخنگوی ستاد کرونا هم اعلام کرده احتمالا در آبان‌ماه با موج جدید کرونا مواجه شویم.

 موجی جدید و سویه‌های جدیدتر با دامنه شیوع و همه‌گیری متفاوت‌تر و احتمالا مقاوم‌تر آن هم در شرایطی که هنوز بحران گسترده موج پنجم با آن وضعیت هراس‌ناکش و آمار گسترده فوتی‌ها و مبتلایان بسیار را هنوز پشت سر نگذاشته‌ایم.

سازمان بهداشت جهانی هم اعلام‌کرده سویه جدید و احتمالا مقاومِ ویروس کرونا را که نمونه‌های بسیاری از آن در نقاط مختلف دنیا شناسایی شده تحت نظر دارد؛ سویه‌ای که گفته می‌شود بر کودکان اثرپذیری بیشتری دارد.

 این‌ها همه موجب شده تا دغدغه والدین و خانواده‌ها و حساسیت معلمان و مسئولان در آستانه بازگشایی مدارس افزون‌تر شود.

امسال نیز مثل پارسال زمزمه بازگشایی مدارس از چند ماه پیس بالا گرفت و بحث شروع مدارس در فروردین‌ماه و سپس آبان‌ماه مطرح شد و در آخرین اظهارنظر هم سرپرست وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد که بازگشایی تدریجی مدارس با هدف جلوگیری از به خطر افتادن سلامت دانش‌آموزان و کیفیت آموزشی در دستور کار است.

علیرضا کاظمی با بیان اینکه با همه توان آماده شروع سال تحصیلی جدید و فراهم کردن فضای شاد آموزشی هستیم، اما زمان دقیق حضور دانش‌آموزان در مدارس را اعلام نکرد و گفت: با ارزیابی وضعیت آغاز سال تحصیلی جدید و بررسی همه‌جانبه موضوع‌ها وظیفه داریم دغدغه‌های والدین را به حداقل برسانیم و زمان بازگشایی مدارس هم به‌زودی اطلاع‌رسانی می‌شود.

این روزها با توجه به بحرانی که در پی شیوع سویه دلتایی کرونا در کشور شاهد بوده و هستیم بازگشایی مدارس بحث دلهره‌آوری برای خانواده‌ها شده است؛ هرچند آنان از سرگیری آموزش‌ها برای سلامت روحی و جسمی فرزندان هم ضروری می‌دانند اما با چه شرایط و به چه بهایی، برایشان اهمیت دارد.

 والدینی که در این ایام با حبس فرزندانشان عموما در خانه‌های آپارتمانی در کنار معلمان با چالش‌ها و دغدغه‌های متعددی مواجه بوده و هستند که در این مجال برخی از این چالش‌ها و ضرورت آموزش حضوری همراه با آموزش‌ها به شیوه مجازی از دیدگاه والدین، معلمان و کارشناسان امر بررسی می‌شود.

بی‌نظمی در خواب شبانه

ساعت ۹ صبح است. مادر به سختی بیدارش می‌کند، مدتهاست به بهانه تعطیلی مدارس، شبها  تا دیر وقت بیدار است و چون دایم در خانه به سر می‌برد خانواده به او زیاد سخت نمی‌گیرند و نظم همه چیز از دستشان خارج شده است.

حالا  دست و رو نشسته با چشمانی خواب‌آلود پای گوشی مادر نشسته تا در کلاس درسی شرکت کند که نه او معلم را می‌بیند و نه معلم او را و نظارتی هم نیست جز مواخذه‌های مادر برای آنکه دل به درس و مشقش بدهد.

در فاصله اعلام حضور در گروه تا رسیدن فایل پرسش‌ها یا تکالیف، دائم در فضای مجازی می‌چرخد یا سرش گرم بازی‌هایی است که در گوشی دانلود کرده.

 فایل پرسش‌ها و تکالیف هم که در گروه قرار می‌گیرد، سریع مادر را به کمک می‌طلبد که من اینها را نمی‌فهم، این را درس نداده‌اند و ... .

 به وقت امتحان هم، صبح مادر پیش از او بیدار شده و شبکه را باز می‌کند تا او امتحان دهد. هر جا هم بماند مادر را به کمک می‌طلبد و وضعیت به گونه‌ای شده که در واقع به جای او مادر درس می‌خواند.

این شیوه درس خواندن و آموزش نه برای والدین خوشایند است و نه برای معلمان لذت‌بخش و کارآ، ضمن آنکه دانش‌آموزان هم بهره چندانی از آن نمی‌برند.

ترجیح می‌دهم فرزندم مدرسه برود

حسین عباسی که دو فرزند دانش‌آموز دارد و خود معلم است، به ایرناپلاس گفت: در این شرایط اولویت سلامت فرزندم و دانش آموزان و نوآموزان هست اما در صورت فراهم شدن شرایط  ترجیح می‌دهم فرزندم به مدرسه برود.

او افزود: بی‌تحرکی و فعالیت جسمی و خستگی روحی و فکری دانش آموزان در بیش از یک سال و اندی، مساله ای جدی است که بر سلامت روح و جسم آنان اثر مستقیم داشته و دارد.

او ادامه داد: اگر در مدرسه شرایط مناسب برای آموزش فراهم شود، ترجیح می.دهم فرزندانم آموزش‌ها را به صورت حضوری و مستقیم دریافت کنند. با توجه به اینکه خودم معلم هستم تلاش کردم در کنار شبکه شاد که نواقص جدی دارد از روش‌های مختلفی برای آموزش فرزندانم استفاده کنم ضمن آنکه معلم کلاس ششم فرزندم بسیارعالی بود اما مشکل اصلی در شیوه آموزش مجازی است که آموزش‌وپرورش چارچوب مشخصی برای آموزش‌ها ارائه نداد.

وی اضافه کرد: در این شرایط معلمان با ابتکارات خود روش‌های آموزشی مختلفی برای فهم و درک بهتر دانش آموزان به کار گرفتند و آموزش‌ها بیشتر جنبه کاربردی به خود گرفت و از حالت ارائه جزوه درآمد.

سید علی محمدی نیز معتقد است: باید دانش‌آموزان مانند بسیاری از کشورهای دیگر به مدرسه بازگردند اما با لحاظ کردن جدی دستورالعمل‌ها و شرایط مناسب آموزش؛ زیرا این شرایط ممکن است سال‌ها به طول انجامد و این ویروس فعال بماند.

 وی که خود دو پسر مدرسه‌ای دارد، افزود: نمی‌توان زندگی را متوقف کرد باید واکسیناسیون سراسری سریعتر انجام و حتی واکسیناسیون دانش‌آموزان هم در صورت امکان با واکسن مطمئن و با کیفیت محقق شود که آسیب و مخاطره جدی متوجه دانش‌آموزان نباشد.

تمایل معلمان به بازگشایی مدارس

بازگشایی مدارس از نگاه معلمان هم که در این مدت با شیوه آموزش مجازی و مسائل آن درگیر بوده‌اند نیز مهم است چنانکه حسین عباسی به عنوان معلمی باسابقه به ایرناپلاس گفت: هیچ چیزی نمی‌تواند جایگزین تدریس مستقیم شود.

 او افزود: تقریبا همه معلمان مایل به بازگشایی مدارس هستند، فشار کار در این شیوه (آموزش مجازی) چند برابر است و معلم تمام‌وقت درگیر و بازدهی کافی و لازم را هم از دانش‌آموز دریافت نمی‌کند و چون نظارتی هم نیست بچه‌ها سربه هوا و تا حدود زیادی از کنترل معلمان خارج هستند.

 وی ادامه داد: بسیاری از کارها و تکالیف محوله را خود دانش‌آموزان انجام نمی‌دهند و حتی ۳۰ تا ۴۰ درصد دانش‌آموزان امتحانات اصلی را خود پاسخ نمی‌دهند؛ بدتر آنکه اولیا هم پاسخگوی این وضعیت نبوده و در بسیاری از موارد از ما طلبکار می‌شوند.

وی دلیل تمایل به بازگشایی مدارس را در آن دانست که در کلاس درس می‌توان بازدهی آموزش‌ها را در لحظه دریافت کرد در حالی که در شیوه آموزش مجازی و سامانه شاد این امر ممکن نیست و ارتباط مستقیم و چهره به چهره هم وجود ندارد.

وی، مهیا نبودن زیرساخت‌های اینترنتی، قطع و وصل‌های ممتد و مکرر اینترنت که گاه در یک کلاس به ۵، ۶ بار می‌رسد را از جمله مسائل گریبان‌گیر معلمان در آموزش مجازی دانست و ادامه داد: در این سامانه، دانش‌آموزان حضور و غیاب نمی‌شوند و نمی‌توان بازخورد آموزش‌ها را بررسی کرد و ارتباط مستقیم و کنترل و بازخوردها قابل بررسی نیست.

وی افزود: ضمن آنکه بچه‌ها در آموزش‌های مجازی، رفتارهای اجتماعی نمی‌آموزند و تعامل، هماهنگی و کار جمعی در این شیوه آموزش وجود ندارد.

بازخورد آموزش‌های مجازی فقط ۲۰ درصد

عباسی تصریح‌کرد: در کل می‌توان گفت آموزش‌های مجازی حداکثر ۲۰ درصد بازخورد آموزشی دارد و در حوزه پرورشی هم هیچ فعالیت موثری نیست.

این معلم در عین حال با بیان اینکه آموزش‌های تلویزیون برای دانش‌آموزان بسیار خوب بود، افزود: در تلویزیون، هم روش‌های آموزشی خوب و هم از معلمان با دانش برای ارائه این آموزش‌ها بهره گرفته شده بود.

وی تاکیدکرد: اگر قرار است مدارس باز شود باید کلا همه بازگشایی شود و حضور دانش‌آموزان به صورت اجباری با تعداد کمتر و حتی ساعت‌های محدودتر به تناسب شرایط و نیز دستورالعمل‌های بهداشتی و نظارت‌های دقیق انجام شود.

پیامدهای روحی و جسمی در خانه‌ماندن دانش‌آموزان

مهدیه حسینی‌خواه از دیگر معلمان نیز به ایرناپلاس گفت: دانش‌آموزان در خانه‌ها از نظر روحی و جسمی دچار رکود و رخوت شده و کم‌حوصله و بی‌حوصله شده‌اند و کار کردن و آموزش دادن به آنها در این وضعیت، بسیار دشوار و دارای کارآیی پایینی است و هر چقدر هم تلاش کنیم اثر مطلوبی از این آموزش‌ها دریافت نمی‌کنیم.

او افزود: این وضعیت شاید مقطعی چند هفته و یا حتی چند ماه مفید باشد اما نمی‌تواند تداوم یابد و باید دوباره روال عادی آموزش‌ها از سر گرفته شود البته با ضرورت حفظ جان فرزندانمان و فراهم کردن فضای مناسب آموزش، نشاط و پویایی آنان در مدارس.

ضرورت آسیب‌شناسی آموزش‌های مجازی

یک روانشناس کودک و مدرس دانشگاه هم معتقد است: پیش از هر اقدامی آنچه امروز بعد از تعطیلی بیش از یک ساله نظام آموزش‌وپرورش اهمیت دارد، آن است که این نظام خود دست به آسیب‌شناسی پژوهش بنیان در زمینه آموزش‌های مجازی در یک سال گذشته زده و مشکلات را از نگاه خبرگان استخراج کند.

دکتر ساجد یعقوب‌نژاد با تاکید بر آسیب‌شناسی علمی شیوه آموزش مجازی افزود: نخستین چالش جدی، ارتباط ناقص معلم یا مربی با فراگیر است زیرا آموزش زمانی در مدار واقعی خود قرار می‌گیرد که پیش از شروع آموزش، یک ارتباط مستمر، همدلانه و عاطفی بین معلم و دانش‌آموز برقرار شود.

وی عنوان کرد: زمانی نوآموزِ کلاس اولی عاشق مدرسه می‌شود و خودپنداری تحصیلی می‌یابد که از نزدیک جذابیت ارتباط با معلم را به عنوان فردی فراتر از خانواده درک کرده باشد و معلمان راه‌هایی برای ارتباط عاطفی با دانش‌آموزان بیابند. اما در آموزش مجازی این خلا جدی بود.

وی ادامه داد: از طرفی ارزشیابی تکوینی و مستمری که معلمان براساس آن، آموزش‌ها و فرآیندهای آموزشی را تکمیل و تدوین می‌کنند در آموزش مجازی از دست دادیم و در واقع معلم نمی‌داند آیا روش تدریسش به دانش‌آموز موثر است، یا نه؟ اگر نیست آن را تغییر دهد یا از آموزش دیگری استفاده کند.

وی خاطرنشان‌کرد: در این شیوه امکان ارزشیابی مستمر را از دست دادیم و معلمان نتوانستند آموزش‌های خود را با ویژگی‌های دانش‌آموزان؛ متناسب، تدوین و اصلاح کنند.

این کارشناس آموزشی ادامه داد: وقتی آموزش‌ها حضوری بود والدین علاوه بر دانش‌آموزان، مخاطبان آموزشی بودند و شیوه‌های تعامل با دانش‌آموز و فرزندپروری و ... را از معلمان می‌آموختند اما در شیوه مجازی والدین از شیوه آموزش خارج شدند و بدون دریافت آموزش‌های لازم تبدیل به آموزشیار شدند که این خود هم به خانواده و هم دانش‌آموز ضربه زد.

وی، دانش‌آموز محوربودن آموزش‌هایی که در قالب شبکه مجازی بویژه شاد تنظیم و ارائه می‌شود را از دیگر مسائل جدی دانست و  گفت: در حالی که به نظر می‌رسید باید آموزش‌ها والدمحور می‌بود، در این شیوه باید به والدین آموزش می‌دادیم که چگونه به نوآموز و دانش‌آموز آموزش داده و ارزیابی کنند که در این صورت، هم والد دچار دغدغه نمی‌شد و هم به عنوان واسط نقش خود را ایفا می‌کرد اما این از قلم افتاد و در واقع نه دانش‌آموز یاد گرفت و نه والدین فهمیدند چه کنند.

وی مساله دیگری که باید در این آموزش‌ها مورد توجه قرار می‌گرفت اما نگرفت یا کمرنگ دیده شد را هم مسائل یادگیری تعداد زیادی از دانش‌آموزانی دانست که در مقطع ابتدایی وارد می‌شوند؛ چنانکه گروهی از دانش‌آموزان مشکلاتی در بحث خواندن و نوشتن ریاضیات دارند و نیازمند خدمات توانبخشی شناختی هستند و در ارائه این خدمات برای دانش‌آموزانی که اختلال یادگیری دارند با مشکل مواجه بودیم.

وی ادامه داد: هر چند سازمان آموزش‌وپرورش استثنایی راهکاری یافت اما باید این خدمات خیلی روشن و شفاف‌تر و با پروتکل‌های مشخص ارائه می‌شد.

این روانشناس، کم تحرکی ناشی از در خانه ماندن بچه‌ها را هم مساله‌ای جدی در این دوره دانست و گفت: مدرسه اولین اجتماعی است که بچه‌ها در آن قانون و تحرک را به صورت رقابتی یاد می‌گیرند و رفتار اجتماعی، رای دادن و عشق ورزیدن، کار تیمی و جمعی، روحیه همکاری را می‌آموزند.

 یعقوب‌نژاد گفت: در شرایطی که آموزش‌های مجازی داریم حتی اگر از بهترین فناوری‌های روز استفاده کنیم، دستکم از این موارد گفته شده، محروم هستیم؛ ضمن آنکه مدرسه این امکان را به دانش‌آموز می‌داد که قابلیت‌ها، توانمندی‌ها و برجستگی‌های جسمی و روحی خود را بیابد و بروز دهد.

وی بیان کرد: اما امروز دانش‌آموزِ سطح متوسط از رقابت با دیگران محروم شده و دانش‌آموز ضعیف امکان بهره‌گیری از ظرفیت و توانمندی‌های دیگران را از دست داده و در واقع در این شیوه هم‌آموزی نداریم.

مشاور معاون وزیر آموزش‌وپرورش تصریح کرد: دانش‌آموزان در مدرسه قانون می‌آموختند و پیامدهای رفتارهای نادرست خود را می‌دیدند اما در خانه والدین برای آنکه دانش‌آموز آرام باشند با آنها مماشات می‌کنند.

وی تصریح کرد : در کنار همه اینها آموزش‌های فنی و حرفه که مستلزم کار در مدرسه و هنرستان و کار با ابزار بود، لطمه جدی دید.

شفاف سازی نظام آموزشی در شیوه مجازی

وی در عین حال شیوه آموزش مجازی را در این مدت دارای مزایایی دانست از جمله آنکه در این مدت، دیوارها فروریخت و نظام آموزشی شیشه ای شد و والدین شیوه های آموزشی را دیدند چنانکه قبلا تصور می شد معلمان کار چندانی نمی کنند اما الان با فروریختن دیوارهای مدارس می بینیم که آموزش و برقراری یک ارتباط مستمر وهمدلانه با دانش آموز کار راحتی نیست و از سویی چالش های فنی در نظام آموزش و پرورش هم دیده شد.

این مدرس دانشگاه افزود : از سویی معلمان ما چون سیستم شفاف شد، سعی کردند از روش ها و شیوه های نوین، بهتر و موثرتری استفاده کنند که خود از آثار مهم آموزش های مجازی بود.

 وی گفت : در کنار آن، شاهد استفاده از فناوی های نوین دیجیتال هستیم که گاه تا قبل آن نظام آموزشی ما در این حوزه به شدت فقیر شده بود امروز نیز هر چند هنوز با استفاده هدفمند و موثر از تکنولوژی در حوزه آموزش فاصله داریم اما اگر این شرایط نبود شاید سالها طول می کشید تا به این سمت و سو برویم در حالی که الان مجبوریم از تکنولوزی به نحو موثر و قابل قبول تری استفاده کنیم.

وی ادامه داد : از سویی  بالاخره والدین نقش خود را به عنوان همیار مدرسه پذیرفتند و در کنار معلمان بخشی از مسئولیت آموزش دانش آموزان را عهده دار شدند.

یعقوب نژاد که مشاور معاون وزیر آموزش و پرورش نیز هست با تاکید بر اینکه هیچ چیز ارزش از دست رفتن سلامت یک دانش آموز و نوآموز را ندارد، افزود : از اینرو اولین اصل، حفظ سلامت جان کودک و دانش آموز است در عین آنکه سلامت روان آنها هم مهم است و حضور مستمر در خانه، آسیب های رواشناختی و جسمی دارد و قطعا راهکارهای مختلفی برای کاهش خطر در مسیر بازگشایی دوباره مدارس باید پیش بینی و اقدام شود.

وی ادامه داد : ما در کشور با یک زیست بوم مشخص و یک نقشه بیماری ثابت مواجه نیستیم و مناطق مختلف کشور با شرایط وضعیت های مختلفی روبرو هستند و واسپاری و تفویض اختیار تصمیم گیری برای بازگشایی مدارس به ستادهای استانی چون اشراف بیشتری به وضعیت هر منطقه و استان و شهرستان و شهر دارند می تواند منطقی و مفیدتر باشد.

وی با اشاره به ضرورت توجه به متغیرهای مختلف فرهنگی، اجتماعی درهر منطقه و میزان مقاومت مردم نسبت به آن ساختار دربحث بازگشایی گفت : نمی توان یک الگوی مشخصی را برای کل پهنه در نظر گرفت و باید سناریوها با توجه به شرایط بومی و منطقه ای تعریف شود.

وی عنوان کرد : پارسال می گفتیم امسال قطعا کرونا تمام و مدارس بازگشایی می شود اما اینک از نظر کرونا به مراتب در شرایط بدتری هستیم و باید به گونه ای برنامه ریزی کنیم که سیستم آموزشی و نیز فرزندانمان بیش از این آسیب نبینند چون ممکن است سالهای سال کرونا همراه ما باشد.

وی ادامه داد: از اینرو باید به توجه به الگوهای بومی سناریوهای مختلف و الگوهای متعدد حضوری، مجازی و ترکیبی را طراحی کرده و به تناسب شرایط در هر منطقه و شهر و استان اقدام کنیم.

معاون وزیر آموزش و پرورش هم با بیان اینکه استراتژی وزارت آموزش‌وپرورش بازگشایی تدریجی مدارس با رویکرد حفظ سلامت دانش‌آموزان است، گفت: برای شروع مهر استراتژی نظام تعلیم‌وتربیت، مهری باشکوه و آرام با بازگشایی تدریجی و اقتضایی به همراه حفظ سلامت دانش‌آموزان است.

سید جواد حسینی افزود : آغاز مهر با آموزش‌های مجازی شروع خواهد شد و به‌تدریج باتوجه‌به وضعیت هر مدرسه، منطقه شهرستان و استان آموزش‌های حضوری نیز در دستور کار قرار گرفته است و به مناطق و مدارس در خصوص نحوه ارائه آموزش‌ها تفویض اختیار شده است.

حسینی با بیان اینکه کرونا یک وضعیت ناخواسته در نظام تعلیم‌وتربیت ایجاد کرده است، عنوان نمود : واکنش نظام تعلیم‌وتربیت و معلمان به شرایط کرونا بسیار سریع و خلاقانه بود و معلمان با جهاد آموزشی در این شرایط آموزش‌ها را ادامه دادند.

وی افزود: آموزش‌وپرورش با این اعتقاد که آموزش با حفظ سلامت حق مسلم دانش‌آموزان است در دوران کرونا برای تداوم آموزش اطلس یادگیری با روش‌های مختلف آموزش تدوین کرد. آموزش‌های انفرادی، ارسال درس‌نامه، مدرسه تلویزیونی و شبکه شاد از جمله روش‌های آموزشی در دوران کرونا بود.

حسینی با بیان اینکه در سال جاری در کنار روش‌های آموزشی سال گذشته آموزش‌های حضوری هم در دستور کار قرار دارد، گفت: یکی از اصول کاری استفاده از تجارب زیسته دوران کرونا در ۱۸ ماه گذشته است و در دوران پسا کرونا نیز از این دستاوردها استفاده خواهد شد.

حسینی یکی از آسیب‌های در خانه ماندن دانش‌آموزان را آسیب‌های جسمی دانست و گفت: تربیت‌بدنی و فعالیت‌های ورزشی در دوران کرونا بیشترین آسیب را دید و موجب بروز مشکلات جسمانی متعددی برای دانش‌آموزان شد.

وی گفت: در سال جاری و در کنار بازگشایی تدریجی مدارس فعالیت‌های ورزشی دانش‌آموزان با جدیت پیگیری خواهد شد.

حال باید دید در کنار واکسیناسیون سراسری که با جدیت در حال پیگیری است، برنامه‌ریزی در حوزه آموزشی به‌گونه‌ای پیش می‌رود که امسال بعد از وقفه‌ای یک سال و نیمه دوباره امکان آموزش‌های حضوری با حفظ سلامت فرزندان این مرز و بوم فراهم شود.