بررسی اختراعات ثبت شده نانو فناوری با استفاده از اطلاعات پایگاه داده ISI

مقدمه باتوجه به ارتباط مستقیم ثبت اختراعات با رشد پیشرفت فناوری هر كشور، نیاز به آن دیده شد تا اختراعات ثبت‌شده در زمینه نانوفناوری مورد بررسی قرار گیرد. برای این منظور بخش Derwent Innovation Index پایگاه داده ISI كه اطلاعات مربوط به اختراعات ثبت شده در آن درج شده، مورد استفاده قرار گرفته است. پایگاه داده ISI (Institute for Scientific Information) بزرگترین و معتبرترین بانك مقالات و منابع علمی در جهان است، كه غالباً برای بررسی علمی كشورها، دانشگاه‌ها و مجلات مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این راستا، ابتدا به بررسی سهم كشورها از اختراعات ثبت‌شده نانوفناوری پرداخته شده و در ادامه تغییرات سهم كشورها بین سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۳ در ثبت اختراعات نانوفناوری بررسی شده است. در مرحله بعد، كاربردها مورد كنكاش قرار گرفته است كه میزان سهم هر كاربرد در اختراعات ثبت‌شده بدست آمده است. عناصر پایه و سهم آنها در اختراعات نیز مورد بررسی و تحلیل آماری قرار گرفته اند. ۱-۲- روش جستجو از آنجایی كه با افزودن پیشوند Nano به كلمات مختلف می‌توان مدعی كار در زمینه نانوفناوری شد، درنتیجه تعیین یك محدوده صحیح برای عناصر پایه لازم دیده شد. در این راستا با تکمیل و اصلاح عبارت جستجوی قبلی]۱[ عبارت زیر تهیه و تنظیم گردید: (nano* not nano۲ not nano۳ not nanosecond* not nanomol* not nanogram* not nanoplankton) or quantum dot* or quantum comput* or quantum well* or quantum wire* or quantum wire* or self assembl* or c-۶۰ or fullerene* or dendrimer* or single molecul* or atom* scale or porous silicon or colloid* particle* or mesopor* or ultrathin film* or supermolecul* or supramolecul* or (GMR and magnet*) or giant magnetoresist* or langmuir blodgett ۱-۳- نتایج و بحث ۱-۳-۱- نام ثبتی كشورها عبارت جستجوی فوق برای تمام كشورها بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۳ به كار برده شد، ۲۸۳۹۸ اختراع مطابق این عبارت جستجوی بدست آمد و رتبه كشورها در مجموع این سالها از روی آن مشخص گردید كه نتایج آن در شكل ۱ قابل مشاهده است. آمریكا با داشتن تقریباً سهم كل اختراعات، حائز رتبه اول این تقسیم‌بندی است. با توجه به این كه این كشور، بیشترین شركت‌ها، دانشگاه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی فعال در بخش نانوفناوری را داراست [۲] ، این جایگاه برای آمریكا قابل پیش‌بینی است. ژاپن با كسب رتبه دوم نزدیك‌ترین كشور به آمریكا است. جایگاه ژاپن در ثبت اختراعات دقیقاً همانند جایگاه این كشور در چاپ مقالات بین سال‌های ۱۹۹۸تا ۲۰۰۳ است[۱]. برخلاف فاصله قابل توجه آمریكا با كشورهای مختلف در فناوری‌های دیگر، مشاهده می‌شود كه ژاپن، چین و برخی از كشورها از نظر تعداد ثبت اختراعات در فاصله بسیار نزدیكی با آمریكا قرار دارند كه این مسئله حكایت از رقابت شدید كشورها با هم و ازبین‌رفتن فاصله زیاد بین آمریكا و دیگركشورها دارد.اختراعات ثبت‌شده با نام PCT و چین در رتبه‌های سوم و چهارم قرار دارند، PCT)، پیمانی است به منظور تسهیل مراحل ثبت اختراع میان كشورهای عضو و برخورداری از حق مالكیت معنوی) بسیاری از محققین به دلیل اعتبار جهانی بالای PCT تمایل زیادی برای ثبت اختراعات خود در این مرکز دارند. چین نیز در سال‌های اخیر با سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی بلندمدت رشد چشمگیری در زمینه‌های مختلف داشته است و در زمینه نانوفناوری نیز به موفقیت‌هایی دست یافته است؛ به طوری كه در ثبت اختراعات جزء چهار كشور برتر جهان قرار دارد. چین در سالیان اخیر به تغییراتی اساسی در سیستم آموزشی و پژوهشی خود مبادرت ورزیده به حالتی كه نوآوری از نقش و اهمیت بیشتری در آن برخوردار باشد، اصلاحات اقتصادی و سیاست درهای باز كه تاكنون از شتاب و رشد قابل ملاحظهای برخوردار بوده، از طریق ایجاد زیر ساختهای مناسب در علوم مختلف بخصوص فناوری های نوین صورت گرفته و از جمله مهمترین دلایل رشد ۸ تا ۵/۹ درصدی تولید ناخالص داخلی این كشور بوده است. این روند كه همچنان ادامه دارد، چنان تأثیری بر اقتصاد چین داشته كه پیش بینی می گردد در فاصله سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ نرخ تولید ناخالص داخلی این كشور به مقدار ۲/۷ درصد رشد داشته باشد]۳[.با چنین رشد اقتصادی و برنامه ریزی هدفمندی، رشد عجیب و غیرمتعارف این كشور را میتوان توجیه كرد . با مقایسه موقعیت استرالیا در اختراعات ثبت شده و مقالات منتشر شده]۱[ چنین به نظر می رسد كه این كشور در زمینه نانوفناوری توجه خود را بیش از تولید علم به نوآوری مبذول داشته است. كشورهای چین، ژاپن، كره جنوبی، تایوان به عنوان اعضای شبكه آسیایی نانو ۳۶ درصد از سهم كل اختراعات ثبت نانوفناوری دنیا را در دست دارند كه این رقم بیش از از سهم كل دنیا می‌باشد. درنتیجه در بین بلوك‌های منطقه‌ای جهان، شبكه آسیایی نانو بیشترین آمار ثبت اختراع نانوفناوری را داراست.شكل۲ سهم بلوك های منطقهای نانوفناوری در اختراعات ثبت شده را نشان میدهد. شبكه آسیایی نانو كه از همكاری كشورهای قدرتمند آسیایی همچون ژاپن، چین، هند و غیره تشكیل شده است، از كل اختراعات را به نام خود ثبت كرده است. آمریكای شمالی با دو عضو قدرتمند خود یعنی آمریكا و كانادا كه جزء توسعهیافتهترین كشورهای دنیا هستند در رتبه دوم قرار دارد. اتحادیه اروپا با همكاری اعضای جدید خود توانسته خود را به آمریكای شمالی نزدیك كند .آمریكای لاتین به دلیل مشكلات اقتصادی و مدیریتی به هیچ عنوان قابل مقایسه با آمریكای شمالی نیست و برای رسیدن به همتای شمالی خود راه سخت و درازی را در پیش دارد. روسیه نیز سهم كمتری در این میان دارد.با توجه به جدول ۱، ملاحظه می گردد كه ۵ كشور برتر جهان در نانوفناوری یعنی آمریكا، ژاپن، چین، استرالیا، اتحادیه اروپا و PCT با توجه به سرمایه گذاریهای هدف دار و اولویت دادن به این زمینه رشد معناداری را در تعداد اختراعات ثبت شده خود بوجود آوردهاند، تایوان، فرانسه، برزیل، كره جنوبی، آلمان و انگلستان كه به تازگی توجه خود را به سمت نانوفناوری معطوف كردهاند به دلیل سرمایهگذاری و پتانسیل بالا چشم انداز روشنی را در این زمینه برای خود ترسیم كردهاند، كانادا، آفریقای جنوبی، روسیه در ابتدای راه بوده و تا رسیدن به شرایط آرمانی در این فناوری راه درازی در پیش دارند، اسلواكی، فنلاند، بلژیك، سوئد، ایرلند با توجه به سابقه كم خود در نانوفناوری تصمیم دارند با برنامهریزی هدفدار، خود را به كشورهای پیشرو نزدیك كنند در مقابل زلاندنو، دانمارك، اتریش، هلند، ایتالیا، مكزیك، اسپانیا، جمهوری چك و نروژ به دلیل عدم كسب نتایج دلخواه یا مدیریت ناكارامد در این فناوری رشد منفی و حركت رو به عقبی را در تجربه می كنند. جدول ۳ تغییرات سهم عناصر پایه را در اختراعات ثبت‌شده بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۳ نشان می‌دهد، هیچ یک از عناصری كه تعداد اختراعات مربوط به آنها" زیاد" بوده است، رشد نزولی نداشته اند براین اساس عناصر مورد استفاده" كم" در اختراعات غالباً تغییرات منظم (صعودی یا نزولی) را دارا هستند.