1. مقدمه
اینترنت یك شبكة عظیم اطلاع‌رسانی و یك بانك وسیع اطلاعاتی است كه در آینده نزدیك دسترسی به آن برای تك‌تك افراد ممكن خواهد شد. كارشناسان ارتباطات، بهره‌گیری از این شبكه را یك ضرورت در عصر اطلاعات می‌دانند.
این شبكه كه از هزاران شبكه كوچكتر تشكیل شده، فارغ از مرزهای جغرافیایی، سراسر جهان را به هم مرتبط ساخته است. طبق آخرین آمار بیش از شصت میلیون رایانه از تمام نقاط جهان در این شبكة گسترده به یكدیگر متصل شده‌اند كه اطلاعات بی‌شماری را در تمامی زمینه‌ها از هر سنخ و نوعی به اشتراك گذاشته‌اند. گفته می‌شود نزدیك به یك میلیارد صفحه اطلاعات با موضوعات گوناگون از سوی افراد حقیقی و حقوقی روی این شبكه قرار داده شده است.
این اطلاعات با سرعت تمام در بزرگراههای اطلاعاتی بین كاربران رد و بدل می‌شود و تقریباً هیچ گونه محدودیت و كنترلی بر وارد كردن یا دریافت كردن داده‌ها اعمال نمی‌شود.
حمایت از جریان آزاد اطلاعات، گسترش روزافزون فنآوری اطلاعات و بسترسازی برای اتصال به شبكههای اطلاع‌رسانی شعار دولتهاست. این در حالی است كه گستردگی و تنوع اطلاعات آلوده روی اینترنت، موجب بروز نگرانی در بین كشورهای مختلف شده است. انتشار تصاویر مستهجن، ایجاد پایگاههایی با مضامین پورنوگرافی و سایتهای سوءاستفاده از كودكان و انواع قاچاق در كشورهای پیشرفته صنعتی بخصوص در خاستگاه این شبكة جهانی یعنی آمریكا، كارشناسان اجتماعی را بشدت نگران كرده، به گونه‌ای كه هیأت حاكمه را مجبور به تصویب قوانینی مبنی بر كنترل این شبكه در سطح آمریكا نموده است. هشدار، جریمه و بازداشت برای برپاكنندگان پایگاههای مخرب و فسادانگیز تدابیری است كه كشورهای مختلف جهان برای مقابله با آثار سوء اینترنت اتخاذ كرده‌اند.
ترس و بیم از تخریب مبانی اخلاقی و اجتماعی، ناشی از هجوم اطلاعات آلوده و مخرب از طریق اینترنت، واكنشی منطقی است، زیرا هر جامعه‌ای چارچوبهای اطلاعاتی خاص خود را دارد و طبیعی است كه هر نوع اطلاعاتی كه این حد و مرزها را بشكند میتواند سلامت و امنیت جامعه را به خطر اندازد. علی‌الرغم وجود جنبه‌ای مثبت شبكههای جهانی، سوء استفاده از این شبكههای رایانه‌ای توسط افراد بزهكار، امنیت ملی را در كشورهای مختلف با خطر روبرو ساخته است. از این رو بكارگیری فیلترها و فایر وال‌های مختلف برای پیشگیری از نفوذ داده‌های مخرب و مضر و گزینش اطلاعات سالم در این شبكه‌ها رو به افزایش است. خوشبختانه با وجود هیاهوی بسیاری كه شبكة اینترنت را غیرقابل كنترل معرفی می‌كند، فناوری لازم برای كنترل این شبكه و انتخاب اطلاعات سالم روبه گسترش و تكامل است.
2. امنیت شبكههای اطلاعاتی و ارتباطی
2-1: اهمیت امنیت شبكه
چنانچه به اهمیت شبكههای اطلاعاتی (الكترونیكی) و نقش اساسی آن دریافت اجتماعی آینده پی برده باشیم، اهمیت امنیت این شبكه‌ها مشخص می‌گردد. اگر امنیت شبكه برقرار نگردد، مزیتهای فراوان آن نیز به خوبی حاصل نخواهد شد و پول و تجارت الكترونیك، خدمات به كاربران خاص، اطلاعات شخصی، اطلاعاتی عمومی و نشریات الكترونیك همه و همه در معرض دستكاری و سوءاستفاده‌های مادی و معنوی هستند. همچنین دستكاری اطلاعات- به عنوان زیربنای فكری ملت‌ها توسط گروههای سازماندهی شده بین‌المللی، به نوعی مختل ساختن امنیت ملی و تهاجم علیه دولت‌ها و تهدیدی ملی محسوب می‌شود.
برای كشور ما كه بسیاری از نرم‌افزارهای پایه از قبیل سیستم عامل و نرم‌افزارهای كاربردی و اینترنتی، از طریق واسطه‌ها و شركتهای خارجی تهیه می‌شود، بیم نفوذ از طریق راههای مخفی وجود دارد. در آینده كه بانكها و بسیاری از نهادها و دستگاههای دیگر از طریق شبكة به فعالیت می‌پردازند، جلوگیری از نفوذ عوامل مخرب در شبكه بصورت مسئله‌ای استراتژیك درخواهد آمد كه نپرداختن به آن باعث ایراد خساراتی خواهد شد كه بعضاً جبران‌ناپذیر خواهد بود. چنانچه یك پیغام خاص، مثلاً از طرف شركت مایكروسافت، به كلیه سایتهای ایرانی ارسال شود و سیستم عاملها در واكنش به این پیغام سیستمها را خراب كنند و از كار بیندازند، چه ضررهای هنگفتی به امنیت و اقتصاد مملكت وارد خواهد شد؟
نكته جالب اینكه بزرگترین شركت تولید نرم‌افزارهای امنیت شبكه، شركت چك پوینت است كه شعبة اصلی آن در اسرائیل می‌باشد. مسأله امنیت شبكة برای كشورها، مسأله‌ای استراتژیك است؛ بنابراین كشور ما نیز باید به آخرین تكنولوژیهای امنیت شبكه مجهز شود و از آنجایی كه این تكنولوژیها به صورت محصولات نرم‌افزاری قابل خریداری نیستند، پس می‌بایست محققین كشور این مهم را بدست بگیرند و در آن فعالیت نمایند.
امروزه اینترنت آنقدر قابل دسترس شده كه هركس بدون توجه به محل زندگی، ملیت، شغل و زمان میتواند به آن راه یابد و از آن بهره ببرد. همین سهولت دسترسی آن را در معرض خطراتی چون گم شدن، ربوده شدن، مخدوش شدن یا سوءاستفاده از اطلاعات موجود در آن قرار می‌دهد. اگر اطلاعات روی كاغذ چاپ شده بود و در قفسه‌ای از اتاقهای محفوظ اداره مربوطه نگهداری می‌شد، برای دسترسی به آنها افراد غیرمجاز می‌بایست از حصارهای مختلف عبور می‌كردند، اما اكنون چند اشاره به كلیدهای رایانه‌ای برای این منظور كافی است.
2-2: سابقه امنیت شبكه
اینترنت در سال 1969 بصورت شبكههای بنام آرپانت كه مربوط به وزارت دفاع آمریكا بود راه‌اندازی شد. هدف این بود كه با استفاده از رایانه‌های متصل به هم، شرایطی ایجاد شود كه حتی اگر، بخشهای عمده‌ای از سیستم اطلاعاتی به هر دلیلی از كار بیفتد، كل شبكه بتواند به كار خود ادامه دهد، تا این اطلاعات حفظ شود. از همان ابتدا، فكر ایجاد شبكه، برای جلوگیری از اثرات مخرب حملات اطلاعاتی بود.
در سال 1971 تعدادی از رایانه‌های دانشگاهها و مراكز دولتی به این شبكه متصل شدند و محققین از این طریق شروع به تبادل اطلاعات كردند.
با بروز رخدادهای غیرمنتظره در اطلاعات، توجه به مسأله امنیت بیش از پیش اوج گرفت. در سال 1988، آرپانت برای اولین بار با یك حادثه امنیتی سراسری در شبكه، مواجه شد كه بعداً، «كرم موریس» نام گرفت. رابرت موریس كه یك دانشجو در نیویورك بود، برنامه‌هایی نوشت كه می‌توانست به یك رایانه‌ای دیگر راه یابد و در آن تكثیر شود و به همین ترتیب به رایانه‌های دیگر هم نفوذ كند و بصورت هندسی تكثیر شود. آن زمان 88000 رایانه به این شبكه وصل بود. این برنامه سبب شد طی مدت كوتاهی ده درصد از رایانه‌های متصل به شبكه در آمریكا از كار بیفتد.
به دنبال این حادثه، بنیاد مقابله با حوادث امنیتی (IRST) شكل گرفت كه در هماهنگی فعالیتهای مقابله با حملات ضد امنیتی، آموزش و تجهیز شبكه‌ها و روشهای پیشگیرانه نقش مؤثری داشت. با رایج‌تر شدن و استفاده عام از اینترنت، مسأله امنیت خود را بهتر و بیشتر نشان داد. از جمله این حوادث، اختلال در امنیت شبكه، WINK/OILS WORM در سال 1989، Sniff packet در سال 1994 بود كه مورد اخیر از طریق پست الكترونیك منتشر می‌شد و باعث افشای اطلاعات مربوط به اسامی شماره رمز كاربران می‌شد. از آن زمان حملات امنیتی- اطلاعاتی به شبكه‌ها و شبكه جهانی روزبه‌روز افزایش یافته است.
گرچه اینترنت در ابتدا، با هدف آموزشی و تحقیقاتی گسترش یافت، امروزه كاربردهای تجاری، پزشكی، ارتباطی و شخصی فراوانی پیدا كرده است كه ضرورت افزایش ضریب اطمینان آن را بیش از پیش روشن نموده است.
3- جرائم رایانه‌ای و اینترنتی
ویژگی برجسته فناوری اطلاعات، تأثیری است كه بر تكامل فناوری ارتباطات راه دور گذاشته و خواهد گذاشت. ارتباطات كلاسیك همچون انتقال صدای انسان، جای خود را، به مقادیر وسیعی از داده‌ها، صوت، متن، موزیك، تصاویر ثابت و متحرك داده است. این تبادل و تكامل نه تنها بین انسانها بلكه مابین انسانها و رایانه‌ها، و همچنین بین خود رایانه‌ها نیز وجود دارد. استفاده وسیع از پست الكترونیك، و دستیابی به اطلاعات از طریق وب‌سایتهای متعدد در اینترنت نمونه‌هایی از این پیشرفتها می‌باشد كه جامعه را بطور پیچیده‌ای دگرگون ساخته‌اند.
سهولت در دسترسی و جستجوی اطلاعات موجود در سیستمهای رایانه‌ای توأم با امكانات عملی نامحدود در مبادله و توزیع اطلاعات، بدون توجه به فواصل جغرافیایی، منجر به رشد سرسام‌آور مقدار اطلاعات موجود در آگاهی كه می‌توان از آن بدست آورد، شده است.
این اطلاعات موجب افزایش تغییرات اجتماعی و اقتصادی پیش‌بینی نشده گردیده است. اما پیشرفتهای مذكور جنبة خطرناكی نیز دارد كه پیدایش انواع جرایم و همچنین بهره‌برداری از فناوری جدید در ارتكاب جرایم بخشی از آن به شمار می‌رود. بعلاوه عواقب و پیامدهای رفتار مجرمانه میتواند خیلی بیشتر از قبل و دور از تصور باشد چون كه محدودیتهای جغرافیایی یا مرزهای ملی آن را محدود نمی‌كنند. فناوری جدید مفاهیم قانونی موجود را دچار چالشهایی ساخته است. اطلاعات و ارتباطات راه دور به راحت‌ترین وجه در جهان جریان پیدا كرده و مرزها دیگر موانعی بر سر این جریان به شمار نمی‌روند. جنایتكاران غالباً در مكانهایی به غیر از جاههایی كه آثار و نتایج اعمال آنها ظاهر می‌شود، قرار دارند.
سوءاستفاده گسترده مجرمین، به ویژه گروههای جنایتكار سازمان نیافته از فناوری اطلاعات سبب گشته است كه سیاستگذاران جنایی اغلب كشورهای جهان با استفاده از ابزارهای سیاست جنایی درصدد مقابله با آنها برآیند. تصویب كنوانسیون جرایم رایانه‌ای در اواخر سال 2001 و امضای آن توسط 30 كشور پیشرفته، تصویب قوانین مبارزه با این جرایم توسط قانون‌گذاران داخلی و تشكیل واحدهای مبارزه با آن در سازمان پلیس بیشتر كشورهای پیشرفته و تجهیز آنها به جدیدترین سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای كشف این گونه جرایم و جذب و بكارگیری بهترین متخصصین در واحدهای مذكور، بخشی از اقدامات مقابله‌ای را تشكیل می‌دهد.
3-1: پیدایش جرایم رایانه‌ای
در مورد زمان دقیق پیدایش جرم رایانه‌ای نمی‌توان اظهارنظر قطعی كرد. این جرم زائیده تكنولوژی اطلاعاتی و انفورماتیكی است، بنابراین بطور منظم بعد از گذشت مدت كوتاهی از شیوع و كاربرد تكنولوژی اطلاعات، باب سوءاستفاده نیز قابل طرح است. شیوع استعمال این تكنولوژی و برابری كاربران آن حداقل در چند كشور مطرح جهان بصورت گسترده، امكان بررسی اولین مورد را دشوار می‌سازد. در نهایت آن چه مبرهن است اینكه در جامعه آمریكا رویس موجب شد برای اولین بار اذهان متوجه سوءاستفاده‌های رایانه‌ای شود.
3-2: قضیه رویس:
آلدون رویس حسابدار یك شركت بود. چون به گمان وی، شركت حق او را پایمال كرده بود، بنابراین با تهیه برنامه‌ای، قسمتی از پولهای شركت را اختلاس كرد. انگیزة رویس در این كار انتقام‌گیری بود.
مكانیزم كار بدین گونه بود كه شركت محل كار وی یك عمده‌فروش میوه و سبزی بود. محصولات متنوعی را از كشاورزان می‌خرید و با استفاده از تجهیرات خود از قبیل كامیونها، انبار و بسته‌بندی و سرویس‌دهی به گروههای فروشندگان، آنها را عرضه می‌كرد. به دلیل وضعیت خاص این شغل، قیمتها در نوسان بود و ارزیابی امور تنها می‌توانست از عهدة رایانه برآید تا كنترل محاسبات این شركت عظیم را عهده‌دار شود.
كلیه امور حسابرسی و ممیزی اسناد و مدارك و صورت حسابها به صورت اطلاعات مضبوط در نوارهای الكترونیكی بود.
رویس در برنامه‌ها، دستورالعمل‌های اضافی را گنجانده بود و قیمت كالاها را با ظرافت خاصی تغییر می‌داد. با تنظیم درآمد اجناس وی مبلغی را كاهش می‌داد و مبالغ حاصله را به حسابهای مخصوص واریز می‌كرد. بعد در زمانهای خاص چكی به نام یكی از هفده شركت جعلی و ساختگی خودش صادر و مقداری از مبالغ را برداشت می‌كرد. بدین ترتیب وی توانست در مدت 6 سال بیش از یك میلیون دلار برداشت كند. اما او بر سر راه خودش مشكلی داشت و آن این بود كه مكانیسمی برای توقف عملكرد سیستم نمی‌توانست بیندیشد. بنابراین در نهایت خود را به مراجع قضایی معرفی و به جرم خود اعتراض كرد و به مدت ده سال به زندان محكوم شد. از این جا بود كه مبحث جدیدی به نام جرم رایانه‌ای ایجاد شد.
3-3: تعریف جرم رایانه‌ای
تاكنون تعریفهای گوناگونی از جرم رایانه‌ای از سوی سازمانها، متخصصان و برخی قوانین ارائه شده كه وجود تفاوت در آنها بیانگر ابهامات موجود در ماهیت و تعریف این جرائم است.
جرم رایانه‌ای یا جرم در فضای مجازی (سایر جرایم) دارای دو معنی و مفهوم است. در تعریف مضیق، جرم رایانه‌ای صرفاً عبارت از جرایمی است كه در فضای سایبر رخ می‌دهد. از این نظر جرایمی مثل هرزه‌نگاری، افترا، آزار و اذیت سوءاستفاده از پست الكترونیك و سایر جرایمی كه در آنها رایانه به عنوان ابزار و وسیله ارتكاب جرم بكار گرفته می‌شود، در زمرة جرم رایانه‌ای قرار نمی‌گیرند.
در تعریف موسع از جرم رایانه‌ای هر فعل و ترك فعلی كه در اینترنت یا از طریق آن یا با اینترنت یا از طریق اتصال به اینترنت، چه بطور مستقیم یا غیرمستقیم رخ می‌دهد و قانون آن را ممنوع كرده و برای آن مجازات در نظر گرفته شده است جرم رایانه‌ای نامیده می‌شود. براین اساس اینگونه جرایم را می‌توان به سه دسته تقسیم نمود:
دسته اول: جرایمی هستند كه در آنها رایانه و تجهیزات جانبی آن موضوع جرم واقع می‌شوند. مانند سرقت، تخریب و غیره
دسته دوم: جرایمی هستند كه در آنها رایانه به عنوان ابزار وسیله توسط مجرم برای ارتكاب جرم بكار گرفته می‌شود.
دسته سوم: جرایمی هستند كه می‌توان آنها را جرایم رایانه‌ای محض نامید. این نو ع از جرایم كاملاً با جرایم كلاسیك تفاوت دارند و در دنیای مجازی به وقوع می‌پیوندند اما آثار آنها در دنیای واقعی ظاهر می‌شود. مانند دسترسی غیرمجاز به سیستمهای رایانه‌ای.
