آیا سفر ظریف به عراق روابط دو کشور را صمیمانه‌تر می کند؟

مهسا مژدهی: ظریف روز یک شنبه شلوغی را در عراق گذراند. او پیش از آنکه الکاظمی راهی ریاض شودو بعد به تهران بیاید وارد بغداد شد و در یک سلسله دیدار با مقامات این کشور، به بررسی مسائل منطقه و همکاری های بین المللی پرداخت. پیش از آنکه ظریف به این سفر برود، بسیاری می پرسیدند لزوم چنین سفر با این عجله چیست؟ برخی فرضه پیامی برای عربستان یا آمریکا را مطرح می کردند. این فرضیه را حتی یکی از اعضای ائتلاف فتح هم مطرح کرد. اما در پارلمان یک عضو همین ائتلاف موضوع را رد کرد. خود ظریف می گوید سفر ربطی به آمدن الکاظمی در روز سه شنبه به تهران ندارد. وزیرخارجه کشورمان در توضیح سفرش به بغداد گفته است که این کشور برای اجرای توافقات خود با تهران جدی است. بخشی از این توافقات احتمالا مربوط به تامین گاز و برق از ایران است و دو کشور برای تامین این دو با یکدیگر توافقاتی دارند. از سوی دیگر عراق فعلا از محدودیت های تحریمی ایالات متحده علیه ایران معاف است و بخشی از گفتگوها احتمالا در همین حوزه بوده است. در خبرآنلاین با فریدون مجلسی در مورد سفر ظریف به بغداد به گفتگو نشسته ایم: وقتی اعلام شد که وزیرخارجه قرار است در این تاریخ راهی بغداد شود، بسیاری پرسیدند که علت آن چیست؟ به نظر شما دلیل این مسافرت در وضعیت فعلی چیست؟ روابط ایران و عراق بسیار پیچیده است. ایران از نظر فرهنگی و تاریخی بالقوه می تواند نزدیک ترین روابط را با بغداد داشته باشد اما موانع برای این روابط بسیار زیادند. تعدد منافع و گروه ها در این کشور بسار بالاست و به همین دلیل وقتی ایران به برخی گروه های سیاسی نزدیک تر می شود، دیگر گروه هایی که منافع متعارض دارند، معترض می شوند. بخشی از این گروه ها از حمایت عربستان و آمریکا هم بهره مندند. به همین دلیل است که بغداد و تهران وقتی بخواهند روابط تنگاتنگی با هم برقرار کنند راه دشواری در پیش دارند. سفری که ظریف به عراق داشته به علت استفاده حداکثری از ظرفیت های همکاری بین دو کشور بوده است. همچنین دیدارهایی که وزیرخارجه کشورمان با رهبران گروه های مختلف سیاسی داشته، نشان می دهد که دیپلماسی ایرانی ضرورت تعامل با گروه های مختلف در عراق را درک کرده است. در ماه های اخیر، به ویژه بعد از آنکه الکاظمی در عراق به قدرت رسیده، تعارضاتی در روابط با تهران به چشم می خورد. برخی معتقدند که الکاظمی بیش از آنکه به تهران نزدیک باشد به دنبال نزدیکی به ایالات متحده است. در سایه این تحلیل ها و رفتارهای دولت عراق در ماه های گذشته، حرکت دولت عراق را چه طور می بینید؟ در عراق همانطور که گفتیم گروه های متفاوت وجود دارند و طبیعی ست که برخ از آنها از سوی سعودی ها و آمریکایی ها حمایت می شوند. مثلا عربستان تمام امکانات لازم را برای اینکه عراق به این کشور نزدیک شود در اختیار دارد و از نظر مالی هم می تواند از گروه های سیاسی حمایت کند. چنین وضعیتی موجب می شود تا کسی که در راس قدرت در بغداد قرار دارد به دنبال جلب رضایت همه طرف ها باشد. برای آنها فقط این طور نیست که بخواند رضایت ایران را جلب کنند. منافع ملی عراقی ها یا آنچه سیاستمداران عراقی آن را منفعت می دانند، در این است که روابط بغداد با کشورهای درگیر، در یک تعادل نسبی باشد. مثلا آنها نمی توانند آمریکا را از معادلات خود حذف کنند. چرا که ایالات متحده به عنوان یک نیروی اشغالگر نقش آفرینی می کند و در داخل عراق هم برخی هستند که کماکان خواهان روابط پررنگ تر بغداد و واشنگتن هستند. سیاستمداران عراقی از جمله الکاظمی، دوستی با ایران را نفی نمی کنند و کماکان هم دوست هستند و هم از حمایت ما از دولت بغداد به ویژه در زمان مبارزه با داعش سپاسگزارند.  اما در عین حال برای آنها حفظ تعادل میان نیروهای سیاسی و  استقلال عراق در اولویت قرار دارد. برخی معتقدند که عراق ممکن است به سمت اتحادهایی با کشورهای عربی کشیده شود. با توجه به اینکه بغداد عموما روابط چندان خوبی با پایتخت های عربی ندارد، شما در آستانه سفر الکاظمی به عربستان چقدر این احتمال را ممکن می دانید؟ واقعیت این است که کشورهای عربی به خصوص آنهایی که از ثروت و توسعه نسبی برخوردارند یک الگوی خوب برای عراق هستند. در شرایط فعلی، این کشور مشکلات متعددی دارد اما آرزوی عراقی ها آن است که به توسعه اقتصادی دست پیدا کنند. این چیزی است که هم در زمان صدام و هم بعد از حمله آمریکا از آن بی بهره بوده اند. عراقی ها حالا می بینند که اغلب کشورهای عربی از رفاه و توسعه خوبی برخوردارند و در این میان عراق هنوز نتوانسته راه خود را پیدا کند. برای همین بخشی از جامعه عراق و سیاستمداران این کشور به دنبال الگویی از توسعه هستند که قبلا کشورهای عربی از آن پیروی کرده اند. حالا یک بخش هایی در عراق مایلند که الگوبرداری همزمان با نزدیکی با کشورهای عربی جلو برود و حتی عراق در مواردی مانند رفتار با رژیم صهیونیستی هم مسیری را انتخاب کند که دیگر کشورهای عربی اخیرا انتخاب کرده اند.  اینجا جایی است که تعارضات خودشان را نشان می دهند. عراق به برق و گاز ایران وابسته است و تجارت بین دو کشور چیزی نیست که بخواهد از آن چشم پوشی کند. برخی معتقدند که بغداد ممکن است بخواهد نقش میانجی را بین تهران و ریاض بازی کند تا از وضعیت فعلی نجات یابد. یعنی دیر درگیر رقابت های دو کشور نشود و هم از همکاری با ایران  هم از نزدیکی با سعودی ها سهمی داشته باشد. برخی حتی شایعه کردند که ظریف پیامی را برای الکاظمی برده تا آن را بدست سعودی ها برساند. شما چقدر چنین مساله ای را ممکن می دانید؟ همان طور که اشاره کردید وابستگی عراق به گاز و بر ایران به ویژه در این فصل گرما انکار ناپذیر است. از سوی دیگر امکان پرداخت پول این خدمات را به راحتی ندارد. ایران هم توقع دارد در مقابل خدماتی که به عراق ارائه می کند، این کشور در سیاست هایش طرف ایران را داشته باشد. اینکه ظریف پیامی داده یا نه، مساله ای است که در پشت پرده است و ما از آن آگاهی نداریم.  واقعیت این است که ممکن است ظریف پیشنهاداتی برای گرم تر شدن روابط یا حل مشکلات به عراقی ها ارائه داده باشد. قطعا ایران مایل است که آمریکایی ها عراق را ترک کنند و بخشی از این پیشنهادات می تواند به این مساله مربوط باشد. اما پیام به سعودی ها با توجه به اینکه دو کشور مواضعشان هنوز بسیار از هم دور است، بعید به نظر می رسد. 312310