بایاتى

آرزوى عاشق:

بخش بزرگى از بایاتى‌ها نيز در شرح درد غريبى و دورى از وطن، خصوصاً مرگ در ديار غربت است و در بيان مهر و عزت وطن.

نوعى ديگر از بایاتى‌ها اشعار موسوم به (سايا) است که سالى يک مرتبه در حدود ۵۰ روز مانده به بهار اشخاصى از روستائيان يا چوپانان در کسوت شبانى که ”ساياچي“ ناميده مى‌شوند به در خانه‌ها آمده و ضمن مژده رسيدن بهار و عيد نوروز اشعارى را که همه در وصف گوسفندان و بزها و نگهبانان آنها يعنى شبانان است مى‌خوانند که يادآور دوران حشم‌دارى و شبانى و گوسفنددارى نياکان گذشته است. صاحب‌خانه‌ها هر يک به وسع خود هديه‌اى به ساياچى مى‌دهند و ساياچى در عين حال‌که مقصود او شاد کردن شنونده‌ها است در وصف زنان خانه‌دار تميز و در تقبيح زنان تنبل و در تشويق عروس و خانم خانه براى دادن هديه چرب‌تر، اشعار طنزآميزى را مى‌خواند اينک چند نمونه:

ساياچى معتقد است که (سايا) از زمان بابا آدم مانده است (اين خود قدمت اين رسم را نشان مى‌دهد).

معمولاً ساياچى شکلکى از بز يا کله بز نر به‌دست دارد و آن‌را همراه با خواندن اشعار سايا مى‌جنباند ساياچى اگر زودتر يا ديرتر از موعد بيايد به‌جاى دريافت هديه مورد اعتراض زنان نيز قرار مى‌گيرد، در حقيقت اين رسم بزرگداشت شبان‌ها است:

فولکلور آذربايجان علاوه بر اينها رشته‌ها و شاخه‌هاى گسترده زياد ديگرى نيز دارد که کتاب‌ها درباره آنها نوشته شده و هنوز هم موضوعى کاملاً بکر محسوب مى‌شود که مى‌توان با مسافرت به روستاها اين گنجينه مکتوم را بازيافت و از فراموش شدن آن به‌دست حوادث روزگار جلوگيرى کرد.

بعضى از اين فولکلورها مربوط به‌کار بوده به نغمه‌هاى کار معروف است برخى جنبه آموزشى خانوادگى کودکان را دارد که محتاج بحث و شرح جداگانه‌اى مى‌باشد.

لذا با ذکر يک بایاتى ديگر به مطلب خاتمه مى‌دهيم:

کلمات استفاده شده در بایاتی

بایاتى‌ها معمولاً با کلماتى نظير ”عزيزيم“، ”من عاشق“ و غيره شروع مى‌شود و در آن از صنعت تجنيس فراوان استفاده مى‌شود در حقيقت صنعت تجنيس يکى از خصوصيات و ملزومات بایاتى است.

معمولاً دو مصراع اول بایاتى تنها براى تنظيم قافيه و ساختن جناس است و مقصود و معنى اصلى آن در مصراع‌هاى سوم و چهارم بيان مى‌شود و مانند رباعى مصراع‌هاى اول و دوم و چهارم آن با هم مقفى و مصراع سوم آن از نظر قافيه آزاد است.

در اين بایاتى کلمه ساليان در سه مصراع و در هر يک به يک معنى تکرار شده است.

در مصراع اول ”ساليان“ نام شهرى است در مصراع دوم منظور به کنار يا روى شانه ريخنتن زلف است در مصراع چهارم به معنى سوختن صخره و تخته سنگ‌ها است و ”کر“ رود معروفى است که با ارس يکى شده و به درياچه خزر مى‌ريزد، و سراينه بایاتى از سوز درون مى‌گويد که چطورى تا آهى بکشم که رود کر خشک شود و صخره‌ها بسوزند بایاتى‌ها از نظر تنوع بسيار غعنى و از نظر ظرافت مانند ظرف بلورينى ترد و شکننده و نمونه‌اى از زيبائى کلام و لطافت طبع انسانى است هرگز کهنه نمى‌شوند. از وراء قرون و اعصار سينه به سينه نقل شده و حامل خبرهاى تاريخى و معيشتى از نياکان ما است. همان رقت و ظرافت است که ترجمه آنها به زبان‌هاى ديگر بدون اينکه مقدارى از لطف و زيبائى آن را از دست بدهد غيرممکن مى‌سازد.

ظرافت بایاتى را تنها کسانى که به زبان آذربايجانى آشنائى دارند مى‌توانند به‌خوبى احساس کنند از زبان عاشيقى در انتظار: