درخواست دهه نودی های آلاشت برای حفظ و احیای بافت سنتی

بیشتر بخوانیدکهن سرزمین آلاشت | گشت و گذاری در جاذبه های گردشگری آلاشت

اینها برخی از جملاتی هستند که تعدادی از کودکان آلاشتی امروز طی چند ساعت حضور متفاوت در کوچه های آلاشت به بزرگترهای خودشان، شهروندان، مسئولان شهر و همچنین مدیران میراث فرهنگی مازندران و کشور یادآوری کردند.

نزدیک به 20 کودک اهل آلاشت برای نخستین بار به صورت گروهی و با هدف شناخت بیشتر اجزای سنتی بافت قدیمی آلاشت و معماری بومی مناطق کوهستانی مازندران در کوچه های باریک و قدیمی شهری که زادگاه پدر و مادر یا پدربزرگ و مادربزرگ آنهاست، تور چند ساعته بومگردی را برگزار کردند.

سیمای زخمی شهر

آلاشت شهری کوهستانی در ارتفاعات شهرستان سوادکوه بوده که طی یک دهه اخیر با افزایش رفت وآمد مسافران به آن، به منطقه ای گردشگرپذیر تبدیل شد و همین موضوع به مرور بر ساختار فیزیکی این شهر تأثیر گذاشت.

تصویر آلاشت اوایل دهه 80 با سیمایی که امروز از این شهر دیده می شود کاملا متفاوت است. حدود 15 تا 20 سال پیش، ساختار سنتی این شهر با وجود برخی ساخت وسازهایی که به مرور انجام شده بود، کماکان به چشم می آمد. کوچه های باریک، دیوارهای کاهگلی و سازه های ساده که حتی در صورت به روز بودن، دست کم از نظر ظاهری چهره این شهر را مخدوش نمی کردند. اما، به مرور نسل جدید آلاشت که وارد زندگی مستقل شده بودند، برای ساختن خانه در زادگاه پدری یا مادری خود علاقمند شدند.

از حدود یکی دو دهه پیش بسیاری از آلاشتی هایی که تابستان ها به زادگاه خود برمی گشتند، تصمیم گرفتند بنای مناسب و به روزتری برای خود بسازند تا رفاه بیشتری داشته باشند. به این دلایل باید افزایش حضور مسافران و گردشگران و میل به اقامت شبانه در هوای خنک و گاه سرد تابستانی آلاشت را هم افزود. مانند همه شهرهای گردشگرپذیر، در آلاشت ساخت خانه هایی برای اجاره دادن به مسافران رونق گرفت و شهروندانی که فضا و امکان ساخت بنایی برای اجاره دادن به مسافران را داشتند، دست به کار شدند تا از میل به اقامت گردشگران در آلاشت بهره ای دائمی ببرند.

ساخت و ساز در بافت تاریخی

ساخت و سازها روز به روز بیشتر شد و این افزایش تعداد بناها به گسترش مساحت شهر و کشیده شدن محوطه شهری به مناطق حاشیه ای انجامید. طی سال های اخیر محور اصلی اقتصادی آلاشت از دامداری و صنایع دستی، به گردشگری تغییر مسیر داد. اما، در این روند یکی از جاذبه های اصلی گردشگری آلاشت تا حد زیادی نادیده گرفته شد. اما، حالا فرزندان و حتی نوه های همان نسل منتقد اقدامات تخریبی بافت قدیمی این شهر کوچک کوهستانی شده اند و در مناطق مختلف شهر با در دست گرفتن کاغذنوشته ها اعتراض خود به از بین رفتن بافت تاریخی را اعلام کرده اند.

بافت سنتی و قدیمی آلاشت که بخشی از آن سال 1348 به شماره ثبت 876 و با نام محله قدیمی آلاشت در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد، حدود یک دهه است که دستخوش تغییراتی گسترده از نظر ظاهری و فیزیکی شد. بافتی که به واسطه بکر بودن آن از نظر معماری بومی در سال 1388 نزدیک به 57 هکتار از آن از سوی سازمان میراث فرهنگی برای اجرای ضوابط عمومی حفاظت بافت به وزارت کشور و سال 1393 هم 13 رویکرد عمومی برای حفاظت از این بافت توسط شورای عالی معماری و شهرسازی به استانداری ابلاغ شد.

کودکان آلاشتی که امروز در این شهر دست به اعتراض یا به بیانی بهتر، مطالبه ای از جنس میراث فرهنگی زدند، معتقدند تماشای کوچه های تعریض شده و ساختمان های مجلل یا نوساز با ترکیب و ظاهری شهری برای آن ها لذتی ندارد و مایل هستند در روزهای اندکی که به زادگاه پدر و مادر خود می آیند، فضایی متفاوت از شهرها را تجربه کنند و ببینند.

تعجب گردشگران از تخریب بافت

نکته قابل توجه اینکه عمده مسافران و گردشگران نیز چنین تقاضایی دارند و از این که طی سال های اخیر سیمای آلاشت به سرعت تغییر کرده و ساخت وسازها نیز پرشتاب در حال انجام است، اظهار شگفتی می کنند. مریم مهدی نژاد، گردشگر اهل تهران می گوید طی چهار سال اخیر سه بار به آلاشت سفر کرده و هر بار که وارد این شهر شد، تغییر در ظاهر شهر برای او کاملا مشهود بود.

او پیرامون درخواست دهه نودی های آلاشت برای حفظ و احیای بافت سنتی می گوید: همراه با همسرم مناطق زیادی از ایران را گشته ایم و یکی از نقاط مورد علاقه ما آلاشت است. اما تفاوتی که اینجا نسبت به روستاها و شهرهای متفاوت از نظر معماری دیدیم، سرعت تغییر بافت است. در مناطقی مثل ابیانه یا ماسوله این حجم از تغییر دیده نمی شود یا اگر هم ساخت وسازی قرار است انجام شود بدون آسیب زدن به سیمای معماری منطقه صورت می پذیرد.

اظهارات و انتقادهای این گردشگر و بسیاری از میهمانان دیگر را با نگاهی به شهر آلاشت از بالای بافت می توان دریافت. تعدد سقف های رنگارنگ در این شهر نخستین تصویری است که بچشم می آید. سقف هایی که همگی مربوط به خانه های نوساز هستند. در حالیکه گفته می شود در آلاشت به دلیل اهمیت میراثی بافت به ساختمان های دارای سقف رنگی مجوز پایان کار داده نمی شود، اما جز چند مورد از بناهای نوساز، تقریبا تمام بناهای نوساز با حلب های رنگی پوشانده شده اند. حتی شهردار آلاشت نیز بنای نوساز مسکونی خود را با حلب های رنگی پوشانده است!

فرهنگ سازی برای نسل آینده

البته در این بین باید به برخی از شهروندان دغدغمند نیز اشاره کرد که طی سال های اخیر به جای ساخت بنای جدید، اقدام به تقویت و بازسازی بناهای قدیمی خانوادگیشان کردند تا به بافت سنتی آلاشت آسیبی وارد نکنند.

کودکان آلاشتی هم امروز در محله های مختلف این شهر که روزی پدر یا مادر و پدربزرگ و مادربزرگشان کودکی خود را در آنها گذرانده بودند، حرکتی گروهی را رقم زدند تا مسئولان میراث فرهنگی استان را برای گام برداشتن به منظور حفظ این میراث ارزشمند فرهنگی ترغیب کنند.

این کودکان با همراهی تعدادی از فعالان اجتماعی آلاشت در محله های مختلف قدم زدند و با نام و وجه تسمیه محله های آلاشت آشنا شدند. به امامزاده شاهنور رفتند و از تاریخچه بنای آن شنیدند. از موزه مردم شناسی بازدیدی غیرتفریحی داشتند و با اجزای معماری آن به عنوان نمونه ای از معماری بومی مناطق کوهستانی مازندران آشنا شدند و در کوچه های باریک آلاشت که طی سال های اخیر صدای ساخت و ساز در آن ها جای صدای طبیعت را گرفته گام برداشتند تا خواهان جلوگیری از تعریض کوچه ها در این شهر شوند.

تخریب بافت، فرصت سوزی گردشگری

مهدی ایزدی، معاون میراث فرهنگی مازندران پیرامون درخواست دهه نودی های آلاشت برای حفظ و احیای بافت سنتی می گوید: مهمترین دغدغه ما در مسائل فرهنگی این است که نسل جدید با ارزش های اجتماعی و فرهنگی آشنا شود و بر مدار این ارزش ها در آینده وارد جامعه شود. چنین اقداماتی که با هدف فرهنگسازی و حساس کردن ذهن نسل جدید در مورد داشته های فرهنگی انجام می شود، حتما نتیجه بخش است و نوعی سرمایه گذاری برای آینده جامعه محسوب می شود.

وی بافت سنتی و قدیمی آلاشت را یکی از سرمایه های این منطقه عنوان می کند و می افزاید: امروز گردشگران نگاه یک بعدی به مقصد گردشگری ندارند. بلکه برای برنامه ریزی و انتخاب مقصد، معیارهای مختلفی را در نظر می گیرند که در گردشگری امروز، معماری و بافت سنتی نقاط مختلف یکی از مهمترین جاذبه ها بشمار می آید. بافت تاریخی آلاشت نیز از چنین اهمیتی برخوردار است.

این مسئول معتقد است که باید در نظر داشت در صورت تخریب این بافت، آلاشت یکی از مهمترین جاذبه های خود را از دست می دهد و به سرنوشت بسیاری از مناطق خوش آب و هوای دیگر دچار می شود.

تقابل نابرابر معماری بومی و معماری مدرن

تخریب بافت قدیمی آلاشت به بهانه ساخت و سازهای جدید موضوعی است که از چند سال پیش با تعریض یکی از کوچه ها توسط شهرداری مورد انتقاد فعالان فرهنگی و اجتماعی آلاشت قرار گرفت. تعریض یکی از کوچه های این شهر به نام کوچه شهید جمشیدی طی دو سال اخیر بارها حاشیه هایی را ایجاد کرد. اقدامی که سال 1397 آغاز شده بود و پس از مدتی با اعتراض برخی فعالان اجتماعی این شهر متوقف شد، اما، در نهایت طی روزهای اخیر تکمیل شد.

البته در مقابل این اقدام رفتارهای احیاگرانه ای هم انجام شد. برای مثال تعدادی از آلاشتی ها حدود 2 سال پیش برای حفاظت از سیمای زادگاه خود، با پوشاندن دیوارهای سیمانی به وسیله ماده ای به نام کاهگل مصنوعی تلاش کردند بخشی از این شهر را به هویت ظاهریش برگردانند. اما، این اقدام فراگیر نشد و کماکان سرعت ساخت و سازها بیشتر از اقدامات حفاظتی است.

امروز در آلاشت به طور کامل می توان تضاد معماری را مشاهده کرد. ساختمان های بتونی و چند طبقه در کنار ساختمان هایی به جا مانده از گذشته که دلیل اصلی زیبایی آلاشت محسوب می شوند. کودکان آلاشت هم دلیل پیاده روی گروهیشان مطالبه حفاظت از همین بافت است.

مجوز پایان کار منوط به تایید میراث فرهنگی

معاون میراث فرهنگی مازندران درباره روند پرسرعت ساخت و سازها در آلاشت می گوید: ضمن تشکر از این کودکان عزیز، تأکید می کنیم که برنامه و وظیفه ما هم حفاظت و احیاء بافت آلاشت است، نه تخریب. به شهرداری آلاشت اعلام شده که صدور مجوز پایان کار منوط به استعلام از میراث فرهنگی است. این موضوع در گذشته هم باید اتفاق می افتاد. اما از سوی شهرداری جدی گرفته نشده بود و متأسفانه تا حدود 2 سال پیش مجوزهایی بدون استعلام از میراث فرهنگی صادر شد که پس از ورود میراث فرهنگی به دلیل تعریض کوچه شهید جمشیدی و اثبات غیرمجاز بودن این اقدام شهرداری، در حال حاضر استعلام از میراث فرهنگی برای صدور پایان کار ساختمان ها ضروری شده است.

ایزدی می گوید: در صورتیکه ساختمانی بر خلاف ضوابط اعلام شده توسط میراث فرهنگی بنا شود، تا زمانیکه اصلاح مدنظر میراث فرهنگی صورت نگیرد، مجوز پایان کار صادر نخواهد شد. ضمن اینکه طبق ضوابط موجود اجازه تخریب بناهای قدیمی نیز داده نمی شود و ممنوع است. بلکه بناهای قدیمی باید با استفاده از مصالح بومی و براساس ضوابط میراثی مرمت و بهسازی شوند. برای بازسازی این بناها براساس قوانین مرمت برخورد می شود.

لزوم جدیت مدیریت شهری در حفظ بافت

این مسئول با تأکید بر این که نباید اجازه ساخت و ساز غیر مجاز در آلاشت داده شود، خاطرنشان می کند: اگر امروز در آلاشت فعالیت های ساخت و ساز خارج از ضوابط دیده می شود، مدیریت شهری باید بر آن حساسیت داشته باشد و از میراث فرهنگی کمک بخواهد تا با تخلف برخورد شود.

وی درباره ضوابط ساخت بنا در زمین های خالی نیز اظهار می کند: در ضوابط مشخص کرده ایم که ارتفاع ساختمان ها در بافت نباید از 5.5 تا 6.5 متر بیشتر شود و چه مصالحی برای نمای ساختمان مورد استفاده قرار گیرد. استفاده از شیشه، کامپوزیت یا گرانیت در نمای ساختمان، پوشش رنگی در سقف و همچنین به کار بردن در و پنجره های فلزی در آلاشت طبق ضوابط ممنوع است و در استعلام از میراث حتما مورد توجه قرار می گیرد. همچنین تعریض کوچه در بافت نیز ممنوع است.

معاون میراث فرهنگی مازندران می افزاید: آلاشت از دو منظر تاریخی به دلیل ثبت بافت در فهرست آثار ملی و میراثی بدلیل وجود موزه مردم شناسی قابل اهمیت است. به همین دلیل باید تمام تلاش برای حفاظت از این دو ارزش به کار گرفته شود. به شهردار و شورای شهر بارها اعلام کردیم که در این زمینه سختگیری لازم را داشته باشند تا از ساخت و سازها کمترین آسیب به بافت آلاشت وارد شود.

این مسئول از برنامه ریزی برای سنگفرش قسمتی از مسیر موزه نیز خبر می دهد و می افزاید: امسال اعتباری برای سنگفرش بخشی از مسیر موزه پیش بینی شده و امیدواریم که با تخصیص این اعتبار پروژه را در این نقطه اجرایی کنیم. هدف ما این است که به مدیریت شهری بگوییم در آلاشت باید به جای آسفالت از پوشش های مورد تایید ضوابط میراث فرهنگی استفاده شود.

ایزدی از همه شهروندان آلاشت خواست تا مانند کودکان این شهر نسبت به حفظ و احیای بافت تاریخی و میراثی این شهر کوهستانی دغدغه و وسواس داشته باشند و در ساخت و سازهای خود با رعایت ضوابط میراثی، به زیباتر شدن این شهر کوهستانی کمک کنند.

آلاشت با داشتن بافت و معماری ثبت شده منحصربفرد، آب و هوای دلچسب و خنک در بهار و تابستان، طبیعت زیبا، موزه مردم شناسی، مسجد منحصربفرد و متفاوت از نظر معماری، صنایع دستی ثبت شده شناخته شده و برجسته در کشور، تنها رصدخانه شمال کشور و محصولات دامی با کیفیت یکی از معدود نقاط گردشگرپذیر شمال کشور بوده که چنین مجموعه ای از فرصت های گردشگری را در اختیار دارد. اما بی تردید تخریب بافت سنتی این شهرتاثیر منفی مستقیمی روی سایر فرصت های گردشگری آلاشت خواهد گذاشت.