جرثقیل سقفی چیست؟

جرثقیل سقفی (Overhead Crane) نوعی جرثقیل صنعتی است که در بالای سالن، سوله یا کارخانه نصب می‌شود و وظیفه آن جابجایی افقی و عمودی بارهای سنگین در محیط‌های بسته است. این دستگاه بر روی ریل‌هایی که به تیرهای سقف یا دیواره جانبی متصل‌اند حرکت می‌کند و امکان حمل بار را در سراسر سالن فراهم می‌سازد.

جرثقیل سقفی در کارخانه‌ها، انبارهای بزرگ، صنایع فلزی، خطوط تولید، ریخته‌گری، بنادر و پروژه‌های صنعتی به دلیل توان حمل بالا، دقت زیاد و کاهش نیاز به تجهیزات زمینی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

برای اطلاعات بیشتر در مورد جرثقیل سقفی به سایت تکین کوشان فیدار مراجعه فرمائید.

چرا از جرثقیل سقفی استفاده می‌شود؟

✔️ ۱. صرفه‌جویی در فضای کف سالن

تمامی سازه و حرکت جرثقیل در بالا انجام می‌شود، بنابراین هیچ‌گونه مزاحمتی روی زمین ایجاد نمی‌کند.

✔️ ۲. قدرت حمل بسیار بالا

جرثقیل‌های سقفی می‌توانند از چند صد کیلو تا صدها تن را با ایمنی بسیار بالا جابجا کنند.

✔️ ۳. دقت در جابه‌جایی

اپراتور می‌تواند بار را با دقت میلی‌متری در مکان موردنظر قرار دهد.

✔️ ۴. کاهش تعداد لیفتراک و تجهیزات زمینی

در سالن‌هایی که سطح زمین شلوغ است، جرثقیل سقفی بهترین گزینه برای جابجایی بار است.

✔️ ۵. افزایش ایمنی

به دلیل قرار گرفتن در ارتفاع، خطر برخورد با افراد یا تجهیزات به حداقل می‌رسد.

انواع جرثقیل سقفی

جرثقیل‌های سقفی براساس نوع ساختار و ظرفیت کاربردهای مختلفی دارند. مهم‌ترین انواع آنها:

1. جرثقیل سقفی تک‌پل (Single Girder)

ویژگی‌ها:

• دارای یک پل اصلی
• مناسب ظرفیت‌های سبک تا متوسط (۱ تا ۲۰ تن)
• هزینه ساخت و نصب پایین
• مناسب سالن‌های کوچک و متوسط

کاربرد:
کارخانه‌های مونتاژ، صنایع سبک، انبارها و کارگاه‌ها.

2. جرثقیل سقفی دوپل (Double Girder)

ویژگی‌ها:

• دو پل اصلی موازی
• مناسب ظرفیت‌های سنگین (۱۰ تا ۵۰ تن و بیشتر)
• قابلیت ارتفاع بلندتر در بالابری
• امکان نصب تجهیزات جانبی مانند کابین اپراتور

کاربرد:
کارخانه فولاد، صنایع سنگین، خطوط تولید بزرگ.

3. جرثقیل آویز (Underslung Crane)

ویژگی‌ها:

• نصب از سقف و حرکت روی ریل‌های زیرین تیرها
• مناسب سالن‌های با ارتفاع کم
• ظرفیت متوسط

کاربرد:
کارگاه‌های سبک، خطوط مونتاژ کوچک.

4. جرثقیل دروازه‌ای (Gantry Crane)

ویژگی‌ها:

• شبیه جرثقیل سقفی اما دارای پایه‌هایی روی زمین
• مناسب فضاهای باز و نبود سازه سقف
• ظرفیت بالا

کاربرد:
محوطه کارخانه‌ها، اسکله‌ها، بارگیری سنگین.

5. جرثقیل نیم‌دروازه‌ای (Semi-Gantry)

یک طرف روی پایه و طرف دیگر روی ریل دیواری حرکت می‌کند.

6. جرثقیل بازویی (Jib Crane)

برای جابجایی بارهای سبک در شعاع محدود استفاده می‌شود.

اجزای اصلی جرثقیل سقفی

🔹 پل یا Girder

اصلی‌ترین جزء که تیرها را تشکیل می‌دهد و بار روی آن حرکت می‌کند. می‌تواند تک‌پل یا دوپل باشد.

🔹 کلگی (End Carriage)

در دو طرف پل نصب شده و روی ریل حرکت می‌کند.

🔹 ریل (Runway Beam)

روی سقف یا دیواره سالن نصب می‌شود و مسیر حرکت جرثقیل را مشخص می‌کند.

🔹 بالابر یا وینچ (Hoist)

بخش اصلی که عملیات بالا و پایین کردن بار را انجام می‌دهد. انواع:

• بالابر سیم‌بکسلی
• بالابر زنجیری
• بالابر بادی یا ضدجرقه

🔹 قلاب (Hook)

اتصال بار به سیستم بالابر.

🔹 تابلو برق و کنترل‌ها

کنترل سرعت، جهت حرکت و فرمان‌ها از طریق:

• کنترل آویزی
• کنترل بی‌سیم
• کابین اپراتوری

🔹 مهارها و سیستم‌های ایمنی

• لیمیت سوئیچ
• سیستم ضد واژگونی
• ترمز الکترومغناطیسی
• سنسور بار بیش از حد (Overload)

کاربرد های جرثقیل سقفی

✔️ صنایع فولاد

حمل شمش، اسلب، کویل، بیلت، قطعات سنگین.

✔️ صنایع خودروسازی

جابجایی موتور، شاسی، قطعات حجیم.

✔️ صنایع چوب و MDF

حمل ورق‌ها و بسته‌های بزرگ.

✔️ کارگاه‌ های ریخته ‌گری

جابجایی قالب‌ها، مذاب و قطعات سنگین.

✔️ پروژه ‌های ساخت و مونتاژ

حمل قطعات حجیم برای نصب و مونتاژ.

✔️ انبارها و مراکز لجستیک

جابجایی بار در سالن‌های بزرگ.

ظرفیت جرثقیل سقفی

جرثقیل‌های سقفی در ظرفیت‌های مختلف تولید می‌شوند:

• سبک: ۱ تا ۵ تن
• متوسط: ۵ تا ۲۰ تن
• سنگین: ۲۰ تا ۵۰ تن
• فوق سنگین: ۵۰ تا ۳۰۰ تن و بیشتر

انتخاب ظرفیت بر اساس نوع بار، طول سالن و شرایط کاری انجام می‌شود.

نکات ایمنی در استفاده از جرثقیل سقفی

🚫 عدم حرکت بار روی سر افراد

این یکی از مهم‌ترین قوانین ایمنی جرثقیل است.

🚫 بار نباید تاب بخورد

تاب خوردن باعث بی‌تعادلی و خطر سقوط می‌شود.

✔️ بررسی روزانه تجهیزات

• سیم‌بکسل
• قلاب
• ترمز
• لیمیت سوئیچ

✔️ بارگیری بیش از ظرفیت ممنوع است

اضافه‌بار منجر به پارگی سیم‌ها یا شکست سازه می‌شود.

✔️ استفاده از اپراتور آموزش دیده

اپراتور باید دوره‌های آموزشی تخصصی جرثقیل سقفی را گذرانده باشد.

مزایای استفاده از جرثقیل سقفی

✔️ استفاده بهینه از فضای سالن

زمین سالن خالی می‌ماند و برای خطوط تولید یا انبار قابل استفاده است.

✔️ کاهش هزینه جابجایی

نیاز به لیفتراک، کارگر حمل بار و تجهیزات زمینی کم می‌شود.

✔️ افزایش سرعت تولید

جابجایی سریع‌تر، دقیق‌تر و پیوسته انجام می‌شود.

✔️ ایمنی بالا

به دلیل نصب در ارتفاع، برخورد با افراد و ماشین‌آلات کمتر رخ می‌دهد.

انتخاب جرثقیل سقفی مناسب

برای انتخاب بهترین نوع جرثقیل باید موارد زیر بررسی شود:

• ظرفیت بار
• ارتفاع بالابری
• طول دهانه سالن
• نوع کاربری (سبک، شدید، ۲۴ ساعته)
• نوع بالابر (زنجیری یا سیم‌بکسلی)
• شرایط محیطی (گرد و غبار، حرارت، مواد شیمیایی)
• محدودیت ارتفاع سالن

جمع ‌بندی

جرثقیل سقفی یکی از مهم‌ترین تجهیزات جابه‌جایی بار در صنایع مختلف است که با نصب در ارتفاع، امکان حمل بارهای سنگین، دقیق و سریع را فراهم می‌کند. تنوع در طراحی (تک‌پل، دوپل، آویز، دروازه‌ای و …) باعث شده این دستگاه برای هر نوع سالن و کاربردی مناسب باشد. رعایت استانداردها، استفاده از اپراتور آموزش‌دیده و نگهداری منظم، ایمنی و طول عمر جرثقیل را تضمین می‌کند.