شناخت انواع بازارهای بورس و وظایف آن‌ها، از اولین موضوعاتی مهمی است که پیش از شروع سرمایه گذاری باید فرا‌گرفت. بازارهای بورس ایران به طور کلی به چهار دسته بورس اوراق بهادار، فرابورس، بورس انرژی و بورس کالا تقسیم می‌شوند.
 

بورس اوراق بهادار تهران

قانون تأسیس شرکت بورس اوراق بهادار تهران در اردیبهشت ۱۳۴۵با هدف تقویت بخش خصوصی در اقتصاد ایران به تصویب مجلس شورای ملی رسید. این شرکت بهمن ماه ۱۳۴۶ فعالیت خود را با پذیرش سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران، شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه و اوراق قرضه عباس‌آباد به‌طور رسمی آغاز کرد.
شرکت‌های پذیرفته شده در بورس تهران با استفاده از معیار‌هایی مانند شفافیت، نقدشوندگی، درصد سهام شناور آزاد، سودآوری و… به دو دسته بازار اول و دوم تقسیم می‌شوند. بازار اول خود به دو قسمت اصلی و فرعی تقسیم می‌شود که تفاوت شرکت‌های حاضر در این تابلو‌ها در مواردی همچون میزان سرمایه ثبت شده، تعداد سهامداران، درصد حقوق صاحبان سهام و… است.
 

فرابورس ایران

مهم‌ترین وظیفه شرکت فرابورس ایران، ساماندهی و هدایت بخشی از بازار سرمایه است که شرایط ورود به بورس اوراق بهادار را پیدا نکرده و یا تمایل به ورود سریع‌تر به بازار را دارند. در همین راستا رویه‌های پذیرش شرکت‌ها به گونه‌ای است که با احراز حداقل شرایط و در سریع‌ترین زمان ممکن، امکان ورود به بازار را داشته باشند. نام این بازار در ایران از معادل انگلیسی آن Over The Counter گرفته شده است. به همین دلیل به این بازار اختصارا OTC نیز گفته می‌شود. لازم به ذکر است که سازمان بورس اوراق بهادار به‌عنوان نهاد ناظر، بر تمام فعالیت‌های مالی و عملیاتی شرکت‌های بورس، فرابورس و بورس کالا نظارت دارد.
فرابورس دارای پنج بازار با اسامی بازار اول، بازار دوم، بازار سوم، بازار ابزارهای نوین مالی و بازار پایه است. شرکت‌های سهامی عام در بازار اول و دوم پذیرش شده و سایر اوراق بهادار صرفاً در بازار ابزارهای نوین مالی پذیرفته می‌شوند. بازار سوم بستری جهت عرضه یکجا و پذیره‌نویسی اوراق بهادار فراهم می‌کند و در نهایت بازار پایه جهت درج و نقل‌وانتقال سهام شرکت‌هایی است که بر اساس الزام بند ب ماده ۹۹ قانون برنامه پنجم توسعه، مشمول ثبت نزد سازمان بورس بوده ولی امکان پذیرش در یکی از بازارهای اول و دوم بورس یا فرابورس را ندارند.
 

بورس کالا

بورس کالا بازار منسجمی است که تعداد زیادی از تولیدکنندگان، کالای خود را در آن ارائه می‌کنند. کالای مربوطه پس از بررسی‌ و قیمت‌گذاری توسط کارشناسان بورس کالا، به خریداران عرضه می‌شود. در این بازار معمولاً کالاهای خام و فرآوری نشده مانند فلزات، پسته، زعفران، و… دادوستد می‌شوند. از مزایای این بازار می‌توان به حضور نهادهای نظارتی و تنظیم‌کننده بازار است که تمامی تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان و تجار کالا با حضور این نهادها، از مزایای قوانین و مقررات حاکم بر بورس برخوردار می‌شوند. بازارهای بورس کالا شامل بازار فیزیکی، بازار فرعی، بازار املاک و مستغلات، بازار مناقصه، بازار مشتقه (آتی و اختیار معامله) و بازارهای مالی است. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره ساختار بورس کالا و آشنایی با نحوه سرمایه گذاری در آن مقاله بورس کالا چیست را بخوانید.
 

بورس انرژی

بورس انرژی ایران بستری برای انجام معاملات حامل‌های انرژی (شامل نفت، گاز، برق و غیره) و اوراق بهادار مبتنی بر آن‌هاست. بورس انرژی نیز مانند سایر بورس‌ها یک بازار رقابتی است که تعداد زیادی خریدار و فروشنده در آن حضور دارند که در اثر معاملات آن‌ها، قیمت حامل‌های انرژی به تعادل می‌رسد.
بورس انرژی دارای سه بازار «فیزیکی»، «مشتقه» و «فرعی» است. بازار فیزیکی شامل سه تابلوی برق، نفت‌وگاز و تابلوی سایر حامل‌های انرژی است. بازار مشتقه متشکل از سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله و بازار «فرعی» بستری برای معامله کالاهای تک‌محموله‌ای (کالاهایی که باید در یک تراکنش به یک مشتری ارسال شوند) و خارج از گونه است.

 

روش سرمایه گذاری در بازارهای بورس

در صورتی که تمایل دارید در بازار بورس یا فرابورس سرمایه گذاری کنید، لازم است کد بورسی و کد معاملاتی دریافت کنید. برای این کار بایستی ابتدا در سامانه سجام ثبت‌نام کرده و سپس در یکی از کارگزاری‌های کشور حساب ایجاد کنید. شما می‌توانید با مراجعه به وبسایت https://www.emofid.com به صورت غیرحضوری و رایگان در کارگزاری مفید افتتاح حساب کرده و کد بورسی خود را دریافت نمایید.

برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره مباحث مختلف مرتبط با بازار سرمایه، می‌توانید به وبسایت آموزش بورس کارگزاری مفید مراجعه کنید. در این وبسایت بیش از ۸۰۰ مطلب در سه سطح «مبتدی»، «نیمه حرفه‌ای» و «حرفه‌ای» به همراه دوره های مختلف آموزشی ارائه شده است. به علاوه روزانه چندین کلاس آموزش بورس به صورت رایگان و غیر حضوری برگزاری می‌شود که می‌توانید از آن‌ها بهره‌مند شوید.