مسجد و مدرسه خان مروى
اين مسجد و مدرسه را حاجى محمدحسينخان ملقب به فخرالدوله والى مرو در زمان سلطنت فتحعلىشاه بنياد نهاد. از آن رو اين مدرسه را خان مروي ناميدهاند. اين مدرسه به نام فخريه هم مشهور است.
اين مجموعه شامل مسجد با صحن بزرگ، حجرهها و طاقنماهاى اطراف صحن است. در سمت شمال صحن، ايوان بزرگ و مدرسه قرار دارد. بنا داراى تزيينات کاشىکارى و کتيبههايى حاوى اشعار عالمانه است و نام فتحعلىشاه و فخرالدوله بر آنها آمده است.
تاريخ بنا در کتيبه، سال ۱۲۳۱ هـ.ق را نشان مىدهد.
مسجد و مدرسه شيخ عبدالحسين
اين مسجد و مدرسه را وصى مرحوم شيخ عبدالحسين تهرانى (شيخ العراقين) از ثلث مال ميرزا تقى خان اميرکبير بعد از فوت او ساخت و به نام خود وى مشهور شد. اين مسجد در ضلع جنوبى بازارچه و جلوخان سيدولى در محل قديمى باغ و خرابههاى پاچنار جا دارد. مدرسه داراى سردر کاشىکارى بسيار زيبايى است که براساس نوشتههاى آن به تصدى آقا يوسف در کارخانه استاد محمدقلى شيرازى به سال ۱۲۸۱ ساخته شده است. در ِ منبت ارزشمندى نيز وجود دارد که اثر استاد نوروز تهراني در تاريخ ۱۲۷۹ هـ.ق است.
اين مسجد مشتمل بر مقصورهٔ گنبد و دو مناره کوچک در ضلع جنوبي، طاقنماهاى متناسب کوچک در جوانب ديگر و شبستانى در ضلع شرقى است. مسجد از کاشىکارىهاى عالى دوره قاجاريه (ناصرالدين شاه) بهره بسيار دارد. اين مسجد داراى دو شبستان؛ يکى شبستان گرمخانه و ديگرى شبستان پشت به قبله است. در کتيبهٔ سردر علاوه بر آيهٔ قرآن و نام اميرکبير و شيخ عبدالحسين، نام قويلر آقاسى و تاريخ ۱۲۷۰ نيز ذکر شده است.
مسجد و مدرسه فيلسوفالدوله
اين مسجد-مدرسه را ميرزا کاظم فيلسوفالدوله پزشک مشهور دوره ناصري، متوفى ۱۳۲۳ هـ.ق ساخته است. اين بنا به خيابان شهيد مصطفى خمينى در کنار امامزاده سيداسماعيل قرار دارد. پيرامون صحن از ۱۲ حجره و دو ايوان احاطه کرده و در جبهه مقابل ورودى شبستانى ستوندار وجود دارد که براى برگزارى مراسم نماز از آن استفاده مىشود. ورودى بنا مسيرى غير مستقيم به صحن دارد و در آن عناصرى چون جلوخان، هشتي، دالان و ايوان به کار رفته است. از ويژگىهاى اين بنا وجود مقبره بانى آن در کنار حياط بسيار کوچک پشت صحن است.
کاشىکارى ظريف و کاربندىهاى زيبا از ديگر مشخصههاى مسجد فيلوسفالدوله است. چنين به نظر مىرسد که دو منار واقع در دو سوى ورودى بنا به صورت ناتمام رها شده باشد.
مسجد و مدرسه مشيرالسلطنه
اين مسجد-مدرسه در خيابان مولوى واقع است. ميرزا احمد خان مشيرالسلطنه اين بنا را ساخت و به تاريخ ۱۳۱۸ هـ.ق آن را وقف کرد. اين بنا داراى صحن کوچکى با هشت حجره در سه طرف آن است و شبستانى ستوندار در جبهه شمالى و در مقابل جبهه قبله قرار دارد. ايوان و مدرسه در جبهه جنوبى و حجرهها در دو جبهه ديگر در مقابل هم ساخته شده است.
از ويژگىهاى اين بنا، وجود يک برج ساعت در شرق آن است که از معابر مجاور ديده مىشود و به همين دليل به مسجد ساعت نيز شهرت يافته است.
مسجد و مدرسه معيرالممالک
دوستعلى خان نظامالدوله معيرالممالک از رجال دوره قاجار اين مسجد-مدرسه را احداث نمود. تاريخ احداث و وقف بنا را پيش از سال ۱۲۹۰ هـ.ق برآورد کردهاند. اين بنا در خيابان خيام کوچه معيّر قرار دارد.
گنبدخانه و ايوانى بزرگ در جبهه قبله اين مجموعه ديده مىشود و در جبهه مقابل آن، شبستانى کمعمق و طويل قرار دارد که در سالهاى اخير شکل جديدى يافته است. در دو جبهه ديگر و مقابل هم، شمارى حجره وجود دارد و در جلو آنها، رواقى طراحى و ساخته شده است. فضاهاى ساخته شده در جبهه قبله، نسبت به سه جبهه ديگر ارتفاع بيشترى دارد. گنبدخانه، فاقد پوشش تزيينى است و منارههاى دو سوى ايوان نيز پيش از آن بنايشان به اتمام برسد به حال خود رها شدهاند. اين بنا داراى دو ورودى است.