موضوع اصلی کتاب حاضر که در سیزده فصل سامان یافته مشتمل است بر تحلیل گسترده و وسیع تاریخ ایران, با عنایت به رابطه میان ساختارهای سیاسی و اجتماعی ـ به ویژه دین و دولت ـ و بررسی نقش عوامل اقلیمی, تاریخی, دینی و فکری در عقب افتادگی ایران .مباحث فصول سیزده‌گانه کتاب عبارت‌اند از1 :ـ نظریه‌های عمده درباره علل عقب ماندگی ایران, 2ـ رشد تمدن باستان, 3ـ دلایل سقوط روم باستان, 4ـ وضعیت زمین‌داری در ایران, 5ـ چرا فئودالیسم در ایران رشد نکرد, 6ـ رشد تمدن معاصر غرب, 7ـ چرا سرمایه‌داری در ایران رشد نکرد, 8ـ آیا اسلام عامل عقب ماندگی جامعه بوده است, 9ـ چرا اعراب بر ایران دست یافتند چگونه اسلام در ایران نهادینه شد و چرا تمدن اسلام رو به افول گذاشت 10ـ عوامل رشد و افول اندیشه در ایران, 11ـ معتزله محکوم به شکست بود, 12ـ رابطه رشد علوم و توسعه جامعه, 13ـ دوره‌بندی تاریخ اسلام در ایران و جهان .فهرست منابع فارسی و انگلیسی و فهرست اعلام پایان بخش این کتاب است .