در نخستین جلد از مجموعه سه جلدی حاضر وجوه مختلف تمدن و فرهنگ اسلامی و ایرانی ـ از پیدایش تا شکوفایی ـ شناسایی و تفسیر شده است .کتاب حاضر از سه فصل تشکیل شده است .در فصل اول که به 'کلیات 'اختصاص یافته, ابتدا درباره بنیادهای مفهومی و زمینه‌های تاریخی تمدن و فرهنگ اسلامی بحث گردیده . سپس ویژگی‌های تاریخی عصر دعوت و فتوحات بررسی می‌شود .فصل دوم از چهار بخش تشکیل شده, درباره 'زمینه‌های شکل‌گیری تمدن اسلامی 'است که این عناوین را شامل می‌شود1 :ـ جایگاه علم و دانش در اسلام و مروری بر تاریخ کتابت در فرهنگ و تمدن اسلامی, 2ـ انتقال علوم و جذب دانشمندان به جهان اسلام, 3ـ نهضت ترجمه, 4ـ مراکز علمی در تمدن اسلامی .در فصل سوم شکوفایی علوم و دانش در تمدن اسلامی ارزیابی شده دستاوردهای مسلمانان در این زمینه‌ها معرفی شده است :طبقه‌بندی علوم, ریاضیات, نجوم, فیزیک و مکانیک, طب (پزشکی, داروشناسی, دام پزشکی, تاسیس بیمارستان), کیمیا, فلسفه, منطق, تاریخ و تاریخ‌نگاری, جغرافیا, و ادبیات .صفحات پایانی به نمایه اشخاص و کتاب‌ها اختصاص دارد .