اثر حاضر تحقیقی است در باب سابقه تاریخی و فرهنگی ترک‌های ایران که در چهار بخش تنظیم شده است .بخش اول به جمع‌بندی مطالب و استنتاجات ریشه‌شناسی و اتیمولوژی نام‌های جغرافیایی آذربایجان و واژه ترک و زبان ترکی اختصاص دارد . بخش دوم با عنوان 'ظهور عناصر ائتنولینگوستیک پروترک, پروترک و ترک در سرزمین آذربایجان 'ذیل سه فصل با این عناوین تدوین شده است1 :ـ اقوام ترک زبانی که از روزگار باستان بومی آذربایجان و نواحی مختلف ایران بوده‌اند, 2ـ اقوامی که احتمالا در سده‌های نخستین میلادی و حتی پیش از آن به آذربایجان آمده‌اند, 3ـ سلجوقیان اوغوز و فرآیند دگرگشت زبانی در آذربایجان .بخش سوم که 'آفرینش ادبی 'نام گرفته به بحث درباره ریشه و تاریخچه زبان ترکی اختصاص دارد .این بخش از سه فصل تشکیل شده است1 :ـ تشکیل زبان ادبی ترکی آذری, 2ـ ادبیات شفاهی و سرآغاز آفرینش ادبی, 3ـ ادبیات کتبی اوج آفرینش ادبی .آخرین بخش کتاب نگاهی است گذرا به تاریخ ادبیات ترکی آذری که در آن گروهی از نویسندگان و شعرا و ادیبان نامدار ترک معرفی شده‌اند .این افراد عبارت‌اند از :حسن اوغلو, قاضی برهان‌الدین, قاضی ضریر, نظامی گنجوی, مولوی, سید عمادالدین نسیمی, شاه اسماعیل ختایی, ملا محمد فضولی, ملا پناه واقف, حیران خانم, میرزا علی‌اکبر صابر, جلال آل‌احمد, معجز شبستری, استاد شهریار, سهند, علی فطرت, ساهر, محمد بی‌ریا .در پایان کتاب فهرست منابع آمده است .