نویسندگان در این کتاب که دومین مجلد از مجموعهٔ 'داستان فکر ایرانی' به شمار می‌آید، سیر تمدن و زندگی فکری ایرانیان را از حمله‌ی اسکندر مقدونی تا سقوط شاهنشاهی ساسانی و پایان دوران باستان ایران بسیار فشرده و کوتاه بازگو می‌کنند. اسکندر و فتح ایران؛ ساختن پولیس‌ها (شهرهای) یونانی در ایران و تأثیر آن‌ها در نفوذ اندیشه و کردار یونانیان در ایران؛ ادیان؛ هنر؛ طبقات اجتماعی و جایگاه زنان، روحانیون و غیرایرانیان در آن؛ نوع و شیوه‌ی حکومت؛ آیین‌ها و جشن‌ها؛ ایزدان در دوره‌ی سلوکیان و اشکانیان و ساسانیان مطالب اصلی کتاب را تشکیل می‌دهند که با زبانی ساده و به اختصار بیان شده است. جنبه‌های مختلف آموزه‌ها و زندگی مانی در عصر پادشاهی شاپور اول ساسانی و هم‌چنین جنبش مزدک و مزدکیان در زمان قباد و خسرو انوشیروان مطالب دیگر کتاب است. متون باقی مانده از دوره‌ی ساسانی، فلسفه و حکمت، علم، موسیقی، انواع هنرها، زبان و خط، پزشکی و نجوم این دوره نیز از جمله مباحثی است که نویسندگان کتاب به آن توجه کرده‌اند.