هدف اصلی 'طه حسین' در این نوشتار 'تاریخ‌نگاری اندیشه و خرد انسانی سیر پیشرفت و ترقی و استحاله آن تا به امروز است'. 'موضوع کتاب درباره گروهی از شخصیت‌هایی است که در تکوین زندگی فکری در یک نسل یا در یک سرزمین موثر بودند'. این شخصیت‌ها عبارت‌اند از: 'هومر', 'سقراط', 'افلاطون', 'ارسطو', 'اسکندر مقدونی', و 'قیصر'. نویسنده در مبحث پایانی کتاب, موضوع عقل در عصر مدرن را مطرح و خاطر نشان می‌کند:'عقل در عصر جدید با عقل عصر کهن فرق بسیاری دارد. قرون وسطی برای عقل به مثابه شاه فنری است که آن را به مقامی مترقی‌تر و کامل‌تری منتقل ساخت. در عصر جدید, فلسفه و شعر و سیاست و دین در رهبری اندیشه مشارکت کردند و انسانیت را برخوردار نمودند... اینک ادبیات در خدمت دین و دین درخدمت فلسفه و فلسفه در خدمت سیاست و همه با هم در این امر شریک هستند. ما نمی‌توانیم پدیده کمونیسم و سوسیالیسم و ناسیونالیسم را نادیده بگیریم. افکار جدید باعث شدند فاصله‌های مادی و معنوی درمیان ملت ها بسیار نزدیک شوند و گویی فاصله ها از بین رفته‌اند و اینک به برکت برق و ماشین و ماهواره و تلفن می‌توانیم از همه حوادث جهان به صورت روزانه مطلع شویم'.