در جلد چهارم از مجموعه 'تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی 'و موضوع اصلی آن نقش و تاثیر گذاری زبان فارسی در تدوین و تکامل زبان عربی, به ویژه در کتابت آن بررسی شده است .مبحث بعدی کتاب, شناخت و ارزیابی موضوع ترجمه, آثار ترجمه شده و مترجمان پیش از اسلام ایران به زبان عربی است .موضوعات و عناوین گفتارهای کتاب عبارت اند از 1 :ـ پیوستگی‌های تاریخی دو زبان فارسی و عربی, 2ـ زبان فارسی همچون مایه و مددکاری برای زبان عربی در نخستین قرن‌های اسلامی, 3ـ پهلوی یا فارسی, 4ـ اهمیت منابع عربی و اسلامی از لحاظ تحقیق در ادبیات دوره ساسانی, 5ـ مترجمان آثار ایرانی از فارسی ساسانی به زبان عربی در قرن‌های نخستین اسلامی, 6ـ آیین نامه‌ها و تاج‌نامه‌های ساسانی در زبان عربی و دوران اسلامی, 7ـ ادبیات اخلاقی ایران در دوره ساسانی و آثار آن در ادب عربی و حکمت اسلامی, 8ـ کتاب‌هایی که نام آن‌ها در فهرست ابن ندیم ذکر شده است, 9ـ کتاب‌هایی که مسکویه از آن‌ها نقل کرده, 10ـ ادبیات ایران در دوره ساسانی از خلال ماخذ عربی, 11ـ جاودان خرد یا نامه هوشنگ, 12ـ سخنانی در حکمت از بهمن شاه, 13ـ کتاب 'المسائل 'منسوب به خسرو انوشیروان و ترجمه قطعه‌ای از آن .کتاب با نمایه اسامی به پایان می‌رسد .