کتاب حاضر برای دانشجویان رشته تاریخ در مقطع کارشناسی, منبع اصلی قسمتی از درس 'تاریخ تحولات سیاسی, اجتماعی, اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره سامانیان, غزنویان و دیلمیان 'به شمار می‌رود .کتاب از هشت فصل تشکیل شده است .فصل اول شامل معرفی و نقد و بررسی منابع اصلی و تحقیقات انجام شده در این زمینه است .فصل دوم مروری است بر جغرافیای تاریخی و مهم‌ترین تحولات ماورائ‌النهر از دوره قبل از اسلام تا فتح به دست مسلمانان عبارت‌اند از : هخامنشیان, اسکندر و سلوکیان, پادشاهی یونانی ـ بلخی, کوشانیان, ساسانیان, هیاطله, ترکان, فرمانروایان محلی, و فتح مسلمانان .فصل سوم درباره چگونگی ظهور و قدرت‌گیری سامانیان است که این مباحث را شامل می‌شود :خاستگاه طبقاتی سامانیان, آغاز قدرت‌یابی در ماورائ‌النهر, نصربن احمد امیر ماورائ‌النهر و شورش امیر اسماعیل .فصل چهارم درباره دوران اوج اقتدار سامانیان است که عبارت‌اند از :دوران سلطنت امیر اسماعیل, (فتح طراز, جنگ با عمرولیث صفاری, جنگ با علویان), امیر احمد بن اسماعیل (تصرف ری, فتح سیستان) و امیر نصربن احمد (مواجهه او با شورش اسحاق, شورش حسین بن علی مرورودی, طغیان احمدبن سهل, فتنه ابویکر خباز, و ارتباط یک جانبه و مقتدرانه با علویان طبرستان, آل زیار و اسماعیلیه) .در فصل پنجم دوران ضعف و انحطاط سامانیان بررسی می‌شود که شامل دوران سلطنت امیر نوح, امیر عبدالملک و امیر منصور بوده, حوادثی چون طغیان ابوعلی چغانی, ادعای نبوت متنبی, قدرت‌گیری آل بویه, آشفتگی امور حکومت و شورش عبدالرزاق طوسی ارزیابی می‌گردد .در فصل ششم با عنوان 'سامانیان در سراشیبی سقوط 'دوران سلطنت امیر نوح بن منصور, امیر منصور بن نوح, امیر عبدالملک و سرانجام امیر اسماعیل به بحث گذاشته شده مطالب این بخش با بررسی عوامل درونی و بیرونی سقوط سامانیان به پایان می‌رسد .موضوع فصل هفتم بررسی روابط سامانیان با ملوک اطراف خود, شامل خوارزمشاهیان (آل عراق و آل مامون), فریغونیان و آل محتاج است .فصل هشتم نیز توصیفی است از اوضاع اجتماعی, اقتصادی, اداری, فرهنگی و هنری در قلمرو سامانیان که این موضوعات را در بردارد :طبقات اجتماعی, اقتصاد و تجارت, ضرب سکه, نظام اداری, مذاهب حنفی و شافعی, صوفیه, وضعیت ادبی و علمی, و هنر .گفتنی است که یادداشت‌های مربوط به مطالب هر فصل در پایان همان فصل آمده و در پایان کتاب, پیوست‌هایی شامل شجره‌نامه سامانیان, نقشه ماورائ‌النهر, تصاویری از آثار مربوط به سامانیان و کتاب‌نامه درج شده است .
