مجموعه حاضر شامل مقالاتی است تحقیقی از قاضی عبدالصمد سربازی( 1902ـ 1975) درباره پیشینه تاریخی, خصوصیات و مشخصات کلی مردم بلوچ و سرزمین بلوچستان که از زبان اردو به فارسی ترجمه شده است .پاره‌ای از عناوین مقاله نخست با عنوان ((بلوچ و بلوچستان)) بدین شرح است :((بلوچ و وطن اصلی او)), ((افسانه بلوچ‌ها)), ((بلوچ قومی مستقل و عجم است)), ((قوم بلوچ و وجه‌تسمیه بلوچستان)), ((سرگذشت بلوچ به روایت شاهنامه)), ((حمله عرب‌ها به مکران)), ((مکران و جغرافیای عمومی آن در یک نگاه)), ((طبقه‌های حکمران بلوچستان)), ((طوایف و عشایر بلوچ)) .مقاله دوم با عنوان((بلوچ و براهوی)) در واقع نقدی است بر مقاله((براهوی قبیله دراویدی نیست, بلکه بلوچ کوشانی است)) به قلم آقای((عنقا)) و مقاله دوم نیز پاسخی است که قاضی عبدالصمد سربازی به جوابنامه آقای((عنقا)) پس از انتشار مقاله نخست داده است .عنوان مقاله چنین است :((بلوچ و براهوی نمرودزاده نیستند, بلکه مسلمان و مسلمان‌زاده‌اند)) .مقاله چهارم با عنوان((تاریخ و تحقیق)) پاسخ نامه قاضی عبدالصمد است .به انتقاد((حاج میرمحمد بخش‌خان تالپور)) از مقاله ((بلوچ و بلوچستان)) نوشته قاضی سربازی و مقاله پنجم نیز با عنوان((تعلیقات بر تعلیقات)) ادامه انتقادات متقابل قاضی عبدالصمد سربازی و میرمحمد بخش‌خان تالپور است .آخرین مقاله کتاب که((واقعیت‌ها و حکمت‌ها)) نام گرفته در ادامه پاسخ به ایرادات میرمحمد بخش‌خان تالپور نوشته شده که حاوی مطالبی درباره بلوچ و بلوچستان است .