در جلد سوم مجموعه ((آذربایجان در سیر تاریخ ایران)) تاریخ آذربایجان در دوره ظهور و توسعه اسلام شرح و بررسی شده است .در این مجلد, زمینه پیدایش اسلام و سوابق مناسبات ایران و عربستان در دوران پیش از اسلام و دوره ظهور دین دوران ساز اسلام و عصر خلفای راشدین, همچنین فتوحات اعراب به اجمال بررسی می‌شود .اما آن بخش از کتاب که به فتح سرزمین‌هایی از ایران غربی, به ویژه آذربایجان و به دنبال آن قفقاز جنوبی مربوط می‌شود با توضیحات بیشتری همراه است .نتایج و عواقب جنگ و تصرف آذربایجان, همچنین اداره این سرزمین از طریق کوفه و شناسایی فرمانروایان کوفه و آذربایجان, بازنمایی نخستین مرحله پذیرش و گسترش اسلام در آذربایجان و اراضی همجوار آن از موضوعات خاصی است که در این مجلد آمده است .نویسنده خاطر نشان می‌کند که این مجلد به طور کلی تاریخ سیاسی مرحله اول دوره گذار به دوران اسلامی است .عناوین پاره‌ای از سرفصل‌های کتاب بدین قرار است :عربستان و برآمدن اعراب, دولت ـ شهرهای عرب تبار ;دولت حیره و کنده و غسانی ;مناسبات با ایران ;ظهور اسلام ; چشم‌انداز فتوحات ;خلیفه اول ;علل شکست دولت ساسانی ;عوامل پیروزی اعراب ; منبع‌شناسی فتوح, از فتوح اولیه تا فتح‌الفتوح ;فتح آذربایجان ;عمر ;عثمان ; کوفه و حکام آن ;فتح مجدد آذربایجان ;حکام آذربایجان ;ادامه لشکرکشی در آن سوی ارس ;خلافت حضرت علی (ع) ;مزارهای منتسب به صحابه در آذربایجان .کتاب با کتاب‌نامه و نمایه به پایان می‌رسد .