ايلات خمسه فارس عبارت از پنج ايل کم‌اهميت فارس به نام‌هاى ايتانلو، بهارلو، نفر، عرب، و باصري است که در دوره قاجاريه (۱۲۷۵ هجرى قمري) به‌وجود آمده است. در واقع جمع اين ايلات اتحاديه‌اى است سياسى که دولت مرکزى در برابر نفوذ و قدرت روزافزون قشقائى‌ها به تشکيل آن دست زده است. با اينکه ايلات پنج‌گانه فوق از برخى جهات با هم تفاوت فاحش دارند، با اين حال علاوه بر اتحاديه سياسى که آنها را با هم متحد ساخته است، در ساخت اجتماعى سياسي، نيز تابع يک نظام و سلسله مراتب ايلى هستند. سه طايفه از ايلات خمسه تُرک‌زبان هستند که عبارت‌اند از:
- ايتانلو
اصل اين ايل از ترکستان است و تاريخ ورود آنها به فارس معلوم نيست، قول مشهور اين است که در زمان مغول‌ها به فارس آمده‌اند، اين ايل يکجانشين است ولى در گذشته ييلاق ـ قشلاق مى‌کرده است.
- بهارلو
به‌مناسبت اينکه زبان اين طايفه و تيره‌هاى آن ترکى است، اصل آنها را از ترکستان مى‌دانند و مى‌گويند در زمان سلجوقيان به ايران آمده‌اند و در فارس توقف نموده‌اند.
سابق بر اين قشلاق بهارلوها در صحراى ايزدخواست، لارستان و جلگه داراب بوده و ييلاق آنها در نواحى مجرو و بلوک مرودشت و کمين بوده است. سال‌ها است که از نواحى داراب جرد حرکت نکرده و در همانجا در کنار رودخانه شور سکونت نموده‌اند.
- نفر
به اين طايفه ايل نيز گفته مى‌شود. از ايلات ترکستان بوده که به فارس آمده‌اند، يلاق آنها بلوک آباده و خشک و قشلاق آنها داراب جرد و گاهى هم تا جهرم و نواحى لارستان است.
با ارزش‌ترين پژوهشى که در ايلات خمسه فارس انجام گرفته، کارى است که فردريک بارث روى ايل باصرى انجام داده است. از آنجا که اين اتحاديه ايلى در ساختت اجتماعى و سياسى تابع يک نظام و سلسله مراتب ايلى هستند، از اين‌رو با استفاده از نوشته بارث درباره ساخت اجتماعى و سياسى و و سلسله مراتب قدرت در ايل باصرى به نکاتى چند اشاره مى‌شود.
کوچنده‌هاى ايلات خمسه از جمله ايل باصرى در زمستان و تابستان تشکيل اردو مى‌دهند. اردوهاى زمستانى معمولاً از ۲ تا ۵ چادر تشکيل مى‌شود، ولى در ساير اوقات بين ۱۰ تا ۴۰ چادر است. اين اردوها در حقيقت جماعات اوليه با اساس اجتماع کوچنده‌ها مى‌باشند. اعضاء اردو يک گروه اجتماعى بسيار مفيد و موظفى را تشکيل مى‌دهند و روابط آنها با يکديگر به‌عنوان همسايگان مداوم نسبتاً دائمى است. در هر اردو رهبر به رسميت شناخته شده‌اى وجود دارد، که در مقاصد ادارى و سياسي، نمايندگى گروه را به عهده داشته آنجا که در اردوئى کدخداى به رسميت شناخته شده از طرف رئيس ايل (خان) نباشد، رهبران غيررسمى به‌عنوان ريش‌سفيدان با نظر اعضاء اردو عهده‌دار امور اردو هستند. بنابراين رئسا و سرپرستان اردوا ممکن است دو نوع باشند: کدخداى رسمى ـ ريش‌سفيدان مورد اعتماد اعضاء.
رهبر اردو (کدخدا ـ ريش‌سفيد) با اعمال اقتدار و با نفوذ خود در مقرر داشتن و تنظيم نمودن توافق‌هائى به اتفاق آراء در مورد مسائل مهاجرت و محل‌هاى اتراق، اردوى خود را به‌طور دسته‌جمعى در اختيار مى‌گيرد. وضع و موقعيت رهبران اردوها را مى‌توان برحسب منابع قدرت، تحت عناوين زير ذکر نمود:
ـ قدرت سياسى ناشى از رئيس مرکزى (خان).
ـ قدرت اقتصادي.
ـ قدرت نظامى در داخل اردو.
ساخت اجتماعى سنتى ايلات خمسه و سلسله مراتب قدرت در هر يک به‌‌قرار زير است:
در ايلات خمسه، ايل در رديف طايفه و تيره در ميان لرها و بختيارى‌ها و قشقائى‌ها است که در صدر آن رئيس (خان) قرار دارد. مخصوص از ايل به نام دربار همراه و هم‌انجمن با رئيس ايل هستند که در ميان ساير ايلات فارس به عمله معروف هستن. آنها با رئيس ايل و همراه با اردو سفر کرده و کدخداى رسمى ندارند.
زيرشاخه ايل و در نظام سياسي، اجتماعى اين ايلات تيره به‌منزله اولاد و بنکووت او در ايلات بختيارى و قشقائى است. سرپرستى آن با کلانتر است، که در حال حاضر کدخدا جايگزين آنها مى‌باشد.
- اولاد
اولاد در ايلات خمسه به]منزله دودمون در عشاير لر است و رهبرى آن با کدخدا است که از طرف رئيس ايل بايستى به رسميت شناخته شده باشد.
- چادر
در معناى خانواده که کوچک‌ترين واحد اجتماعي، سياسى و اقتصادى مى‌باشد و رهبرى آن با پدر خانواده است.