اِبْنِ سَرْج، ابوجعفر محمد بن سَنان بن سرج بن ابراهیم تَنوخی شَیزَری (212-293ق/827 -906م)، مقری، محدّث و قاضی حنفی شام. اگرچه تاریخ تولد او در منابع تصریح نشده، ولی با توجه به اینکه ابن عساکر (15/405) وفات او را در 293ق و در 81 سالگی ضبط کرده، میتوان تاریخ ولادت او را به دست آورد. براساس پارهای قراین میتوان نتیجه گرفت که او عمدتاً در شیزر (شام) اقامت داشته (مثلاً نک: اندرابی، 127)، ولی برای استماع از برخی مشایخ دمشق به آنجا رفته است (نک: ابن عساکر، 15/403). او قرائت کسائی از قاریان هفتگانه، شیبهٔ بن نصاح از قاریان شاذّ مدینه و احتمالاً قرائت دیگر قاریان را نزد مشایخی چون احمد بن جُبیر انطاکی، میمون بن حفص کوفی و به خصوص ابوموسی عیسی بن سلیمان شیزری که هر سه از شاگردان کسائی بودهاند، فراگرفت (نک: اندرابی، ابن عساکر، همانجاها؛ ابن جزری، غایهٔ، 2/150). روایت او به خصوص از کسائی در سدههای 5 و 6ق/11 و 12م مورد عنایت مقریانی چون ابوعمرو دانی، هُذَلی، اندرابی، ابن سِوار، و سبط خیاط قرار داشته و در آثار ایشان ثبت گردیده، ولی در آثار متأخر متروک شده است (قس: ابن جزری، النشر، 1/167-172). از مهمترین راویان او در قرائت ابن شنبوذ شایان ذکر است (برای فهرستی از آنان نک: ابن عساکر، 15/404؛ ابن جزری، غایهٔ، همانجا). در حدیث نیز وی از مشایخی چون هشام بن عمار، مسیّب بن واضح، عبدالوهاب بن نجدهٔ حوطی و عیسی بن سلیمانی شیزری استماع و روایت کرده است (نک: طحاوی، 2/288، 369، 3/146، 176، جم؛ برای فهرستی از آنان نک: خطیب بغدادی، 1/360؛ ابن عساکر، همانجا). در میان کسانی که از او روایت حدیث کردهاند، نیز میتوان از محدّثان برجستهای چون ابوجعفر طحاوی و سلیمان بن احمد طبرانی یاد کرد (نک: طحاوی، همانجاها؛ طبرانی، 2/44؛ برای فهرستی از آنان نک: خطیب بغدادی، ابن عساکر، همانجاها). برخی از احادیث او را میتوان در مطاوی کتب حدیث چون مشکل الا¸ثار طحاوی یافت. ابن عساکر (15/404- 405) نیز شماری از احادیث وی را گرد آورده است. در قرائت، ابن جزری ( غایهٔ،2/150) او را ضابط (دقیق) شمرده، اما در حدیث، ذهبی روایت او را به گونهای ضعیف دانسته است (نک: المغنی، 2/590؛ قس: همو، میزان، 3/575). البته دلیلی وجود ندارد که این گفته را طعنی در شخص ابن سرج بدانیم. جز قاری و محدّث، ابن سرج تا حدودی به عنوان یک فقیه نیز مطرح بوده است. او فقه حنفی را از استادش عیسی بن سلیمان شیزری و او از محمد بن حسن شیبانی فرا گرفت (ابن جزری، غایهٔ، 1/680 -609، 2/151). ابن سرج یکی از مشایخی است که طحاوی فقیه بزرگ حنفی فقه محمد بن حسن شیبانی را از ایشان فرا گرفته است (نک: همان، 2/151). در منابع به مذهب فقهی ابن سرج تصریح نشده، ولی اولاً از نقش او در انتقال مذهب حنفی از محمد بن حسن بن طحاوی و ثانیاً چون نزدیکترین استاد ابن سرج که بیشترین تأثیر را بر او گذاشته، یعنی عیسی بن سلیمان شیزری، حنفی بوده (نک: همان، 1/608)، چنین مینماید که او نیز حنفی بوده است. ابن سرج مدتی قاضی شیزر بوده (همان، 2/150؛ قس: ابن ماکولا، 4/453) و به رغم اینکه مذهب حنفی در شام رواج چندانی نداشت، ظاهراً اعطای منصب قضا به حنفیان امری متداول بوده است (قس: مقدسی، 180).