اِبْنِ خَلّ، ابوالحسن محمد بن مبارک بن محمد بن عبدالله بن محمد بغدادی (475-552ق/1082-1157م)، فقیه بزرگ شافعی، محدّث و مفتی بغداد. وی فقه و اصول را از ابوبکر محمد بن احمد شاشی (چاچی) فرا گرفت و از ابن ایوب، ابن طیوری، ابن بطر، ثابت بن بندار، جعفر سراج، ابن طلحه نعالی، حسین بن بُسری و دیگران استماع حدیث کرد (ابن جوزی، 10/180؛ ابن خلکان، 4/227؛ ابن دمیاطی، 36) و سمعانی، عبدالخالق بن اسد، احمد بن طارق کرکی، فتح بن عبدالسلام، ابوالحسن قطیعی و کسان دیگر از او نقل حدیث کردهاند (ذهبی، 20/301). ابن خلّ همزمان با خلافت المقتفی عباسی در مدرسهٔ کمالیه - که توسط کمال الدین ابوالفتوح خزانهدار وقت در 535ق در بغداد ساخته شد و به نام مدرسهٔ ابن الخل نیز معروف بود - به تدریس پرداخت و فقها و ارباب مناصب در مجلس درسِ او شرکت میجستند و خلیفه در نماز به او اقتدا میکرد (ابن اثیر، 11/80، 217) ابن خل سیرتی نیکو و رفتاری دلپسند داشت. زندگی را با سختی و رنج و زهد میگذرانید و همواره ملازم مسجد «رَحْبهٔ» واقع در شرق بغداد بود، چنانکه جز در موارد ضروری از آنجا خارج نمیشد (ابن خلکان، همانجا؛ ذهبی، 20/302). احمد بن طارق کرکی دربارهٔ استادان ابن خل رسالهای (مشیخهای) فراهم آورد و در آن از هر استاد یک حدیث به روایت از ابنخل نقل کرد (سبکی، 6/177).ابن خل در روزگار خود تنها کسی بود که در مسألهٔ سُرَیْجیّه فتوا داد. او خطی خوش داشت و مردم برای به دست آوردن نمونهای از خط زیبایش فتواهای بسیار از او میخواستند، و چون این امر موجب اتلاف وقت میشد، ناگزیر فتاوی را با قلمی شکسته و خطی ناخوش نوشت و بدین سان از این مشغلهها رهایی یافت (ابن خلکان، 4/227؛ ذهبی، 20/301). مهمترین اثر بازمانده از ابن خل توجیه التنبیه یا التوجیه فی شرح التنبیه است و آن شرحی مختصر است بر کتاب التنبیه فی فروع الشافعیهٔ تألیف شیخ ابواسحاق ابراهیم بن علی فقیهشافعی شیرازی (د 476ق/1083م). التنبیه یکی از 5 کتاب مشهور متداول بین شافعیان است و اگر چه بر این کتاب شروح بسیار نوشتهاند، ولی ابن خل نخستین شارح این کتاب است. وی بیآنکه مسائل را بیان کند، با عبارات کوتاه دلایل احکام مذکور در متن را توضیح داده است (ابن خلکان، همانجا؛ حاجی خلیفه، 1/489). کتابی در اصول فقه نیز به وی منسوب است (ابن خلکان، همانجا). در برخی از منابع ابیاتی هم به نام ابن خلّ آمده است (مثلاً نک: سبکی، همانجا)، اما اشعار او را عاری از ارزش ادبی دانستهاند (نک: ابن دمیاطی، 36). ابن خلّ در بغداد درگذشت و در محلهٔ لوزیّه دفن شد (ابن جوزی، 10/180). ولی به گفتهٔ ابن خلکان او را در کوفه دفن کردند (همانجا). برادرش ابن خل ابوالحسن احمد بن مبارک (482-552ق/1089- 1157م) نیز فقیهی فاضل و شاعری زبردست بود. ابن خلکان قطعاتی از اشعار او را نقل کرده است (4/227- 228).