اِبْنِ ثَلْجی، ابوعبدالله محمدبن شجاع (181-266ق/797- 880م)، فقیه و محدث حنفی در بغداد. علت اشتهارش به ثلجی انتساب وی به جدش «ثلج» است (سمعانی، 3/144). او فقه را نزد حسن بن زیاد لؤلؤی آموخت و از پیشوایان فقهی زمان خود شد (ابن تغری بردی، 3/42). از یحیی بن آدم، اسماعیل بن علیهٔ، ابی اسامهٔ، وکیع، عبیدالله ابن موسی و محمد بن عمر واقدی حدیث نقل کرده است. از میان کسانی که از ابن ثلجی نقل حدیث کردهاند میتوان از یعقوب بن شیبه و نوهاش محمد بن احمد، عبدالوهاب بن ابی حیهٔ، عبدالله بن احمد بن ثابت بزاز نام برد (خطیب، 5/305). در روزگار ابن ثلجی بحث حدوث و قدم قرآن به شدت در میان مسلمانان مطرح بود و بنابر روایت ذهبی ( میزان الاعتدال، 3/578) وی به مخلوق بودن قرآن اعتقاد داشت، ولی همو در جای دیگر ( سیر اعلام النبلاء، 12/380) میگوید که ابن ثلجی در این مسأله نظر خاصی نداشت. ابن ثلجی به زهد و پارسایی و مهارت بسیار در فقه و حدیث ستوده شده است (ابن ابیالوفاء، 2/60)، ولی قواریری، ابوالفتح ازدی (نک: ابن جوزی، الضعفاء و المتروکین، 2/70)، ابن عدی (6/2293) و ذهبی ( العبر، 1/382) او را غیر ثقه دانستهاند. به گفتهٔ ابن ندیم (ص 259) او به معتزله گرایش داشت. مذهب فقهی ابوحنیفه را نیز شرح و بسط داد و دلایل بسیار برای تقویت آراء و فتاوی فقه حنفی اقامه نمود. نسبت به امام شافعی نظر مساعدی نداشت، ولی به هنگام مرگ از او ستایش کرد و گفت که در مورد او از نظر خود عدول کرده است (ابن عدی، 6/2292). احمد بن حنبل با او سخت مخالف بود و در نکوهش او تا حد تکفیر اصرار میورزید و هنگامی که متوکل، خلیفهٔ عباسی در مورد ابن ثلجی برای تصدی امر قضا از او سؤال کرد، ابن حنبل وی را شایستهٔ این مقام ندانست (ابن جوزی، المنتظم، 5/58). به گفتهٔ بغدادی (همانجا) ابن ثلجی در 4 ذیحجهٔ 266ق، در حال سجده درگذشت و او را، چنانکه وصیت کرده بود، در خانهاش که در جوار مسجد بود دفن کردند. ابن ندیم (ص 260) تاریخ درگذشت او را 257ق ذکر کرده است. آثار ابن ثلجی عبارتند از: تصحیح الا¸ثار؛ النوادر فی الفروع؛ الکبیر؛ کتاب المضاربهٔ (همو، 260)؛ کتاب الکفارات (حاجی خلیفه، 2/1453، 1459)؛ مناسک (ذهبی، سیر اعلام النبلاء، 12/380)؛ الرد علی المشبههٔ (ابن ابی الوفاء، 2/61). از این آثار اطلاعی در دست نیست، ولی به گفتهٔ سزگین مطالب بسیاری از کتابهای او را مؤلفان حنفی متأخر در آثار خود جای دادهاند (1(3)/85).